117–PERMBYSJA E KLASES QYTETARE HISTORIKE SHQIPTARE DHE TRIUMFI I IDIOTIZMIT KRIMINAL FSHATAR!
(ndryshe: Perse pergjegjesia historike e zhvillimit te shoqerise shqiptare bie mbi kete klase, por nuk thuhet sakte se mbi cilin segment te zhvillimit te saj! Kjo eshte aresyeja e vetme perse shqiptaret pas 1945 nuk mund te bejne dot kurre shtet demokratik).
Kete vit akademiku yne, Profesor Artan Fuga, botoi perfundimin e kerkimeve te tij disavjecare me titull “Shoqeria Piramidale”, ku shpalosi pikepamjet e veta filozofiko-historike mbi zhvillimin e shoqerise shqiptare pas 1991, pa na treguar me se pari se kujt krahu filozofik i takon: Analizes MATERIALISTE te Historise se Njerezimit apo IDEALIZMIT manipulator? Sepse sot me shume se kurre ne shoqerine shqiptare ka zene vend, gati ne menyre sunduese, formalizmi idealist filozofik si “thelbi” formal i te kundertes se materializmit filozofik, qe ne Shqiperi gabimisht konsiderohet si materializmi dialektiko-historik i shkolles bolshevike (ME MATERIALIZEM FILOZOFIK DO TE KUPTOJME NJE MENDIM KONKRET MBI NJE EKZISTENCE KONKRETE jashte marksizmit filozofik apo leninizmit politik). Ne realitet pas 1945-ses shqiptaret nuk i takojne asnje krahu filozofik, pasi eshte i vetmi popull europian qe, pas 1945-ses, mohoi historine e perjetuar 3000 vjecare ne menyren me antinjerezore te mundeshme.
Ajo qe me ra ne sy ishte nje perfundim interesant qe lidhet, ne menyre antihistorike dhe te shtrember, me historine reale te shqiptareve te sotem, por dhe me mendimin politik qe udheheq shoqerine e sotme shqiptare. Sipas akademikut tone:
“JEMI NJE SHOQERI PA QYTETARE………..
DUHET RIKTHYER QYTETARI NE VENDIMMARRJE POLITIKE!
DUHET VENDOSUR QYTETARI NE QENDER TE SHOQERISE!” (f. 318, 319).
Analiza kritike e ketyre rreshtave qendron ne tre probleme: njera e karakterit filozofik (qe fshihet pas fjales “rikthyer”), tjetra e karakterit historik (qe fshihet pas frazes se pare “Jemi nje shoqeri pa qytetare”), por e treta eshte shume-shume me e thelle dhe lidhet me te njejtin problem qe paten shpalosur komunistet ne gusht 1972, prej nga filloi kasaphana ne gjirin e PPSH, por dhe dishepujt e tyre pas 1991-shit. Ndoshta problemi i fundit ka qene pika detyruese per t’ju pergjigjur akademikut tone me po te njejten monedhe edhe pse jam i bindur qe nuk do t’i pelqeje.
Ne fakt, me keto rreshta, akademiku yne ka fshehur nje KRIM historik qe vihet re shume lehte mbas veprimit te epokes komuniste (1945-1991), por qe pas 1991 trumbetohet si inekzistente dhe shpaloset “e reja” klasore QYTETARE si nje arritje sociale e shoqerise shqiptare.
Te flasesh sot per ndarjen klasore te shoqerise shqiptare, ku te vecohet QYTETARIA, dhe te mos marresh per baze historine e kaluar, te pakten nder keto 400 vjetet e fundit (ky eshte kushti thelbesor kohor i zhvillimit te shoqerise shqiptare), eshte me teper se nje tallje ordinere dhe eshte shume-shume me teper se nje veprim antihistorik, antishkencor dhe antishqiptar, dmth i bie te jete anti-Njerezor; – ky eshte pozicioni real i intelektualeve shqiptare te epokes komuniste dhe postkomuniste.
Akademiky yne, pa dyshim me qellim te paramenduar, ka anashkaluar anen Historike te problemit (problemi i dyte) sipas pyetjes: Cila eshte historia e KLASES QYTETARE SHQIPTARE, te pakten e asaj te shekullit te XX-te, ku dallojme shume-shume qarte tre faza cilesore te zhvillimit te saj (flasim per Klasen Qytetare ne shtetin e sotem shqiptar duke anashkaluar Klasen Qytetare ne popullaten shqipfolese jashte kufijve shteteror shqiptar: ne Kosove-Prizrenin e Gjakoven, ne Maqedonine e Veriut-Shkupin e Manastirin, ne Greqi-Janinen dhe ne Malin e Zi-Ulqinin e Tivarin)?
N.q.s. do te analizojme historine e Klases Qytetare Shqiptare pergjate shek. te XX-te do te dallojme tre faza zhvillimi dhe lindje, cuditerisht te prera me thike, te cilat ne raport me njera-tjetren kane nje dallueshmeri cilesore te theksuar, sidomos faza e pare me te tjerat, edhe pse ato sot bashkejetojne se bashku prej 30 vjetesh ne menyre poshteruese kundrejt njera-tjetres ne te gjitha drejtimet sociale dhe ekonomike. Karakteristikat social-kulturore te tyre jane te tilla qe vene ne dukje moralin njerezor brenda nje shekulli ne tre drejtime: ne ndertimin e Historise, ne realizimin e krimit (vrasje) dhe ne pervetesimin e te mirave materiale (grabitja):
1-Klasa Qytetare Historike (me prejardhje nga shek. XVI-te dhe ekzistence deri me 1944).
2-Klasa Qytetare me formim nga epoka e komunizmit (nga 1945 dhe ekzistence deri me 1991).
3-Klasa Qytetare me formim nga epopa postkomuniste (nga 1992 dhe ekzistence deri me sot).
Sot sasia numerike formale e qytetareve neper keto tre faza flet ne favor te ketyre te fundit (bile me sakte ne favor te fazes se fundit – 1992/2020) dhe kjo eshte aresyeja me kryesore perse te tre fazat e QYTETARISE shqiptare jane te diferencuara thellesisht ne aspektin cilesor te produktit te tyre, por qe nuk merret parasysh ne asnje element konkret, ku shqiptaret e sotem kujtojne se duke jetuar ne qytete, apo jashte shtetit, jane bere QYTETARE pa percaktuar se nga rrjedhin, ku shkojne dhe cfare dine te bejne. Pikerisht kjo e fundit percakton qenien QYTETAR ne Racen Njerezore, por qe per shqiptaret shoqeror, sidomos per te Marret e madheshtise shqiptare, nuk ka asnje vlere.
Por pas ketij momenti shtrohet pyetja: Per ke QYTETARE e ka fjalen akademiku yne, per qytetaret e Klases Qytetare sipas pikes 1, 2 apo 3; dhe a e di akademiku yne Historine perkatese te tyre dhe, ne fund te fundit, a e di akademiku yne se cfare do te thote klase QYTETARE?
Ketu fillon ajo qe nuk u pelqen shqiptareve te sotem ne menyre masive (kjo vihet re ne tendencen qe kane shume shqiptare per te fshehur paaftesine e tyre pas madheshtise iluzore qe na paskan pasur krahinat prej nga rrjedhin gjithseicili, pa pasur asnje lidhje me QYTETARINE dhe CIVILIZIMIN, dy kushtet paresore per te qene nje popull i zhvilluar, gje qe, perseri, nuk merret parasysh nga te Marret e madheshtise shqiptare!
Analiza e klases QYTETARE shqiptare mund te behet, te pakten, nga dy kendveshtrime: 1-nga ana HISTORIKE (e publikuar ne qindra botime perpara 1945-ses) dhe 2- nga ana POLITIKE (e fshehur dhe tjetersuar ne po aq botime pas 1945-ses).
1- Analiza HISTORIKE
Kur flitet per QYTETARi shqiptare pergjate shekullit te XX-te kemi parasysh as me pak e as me shume vetem PESE qytete shqiptare me ndikim konkret mbi Historine e shqiptareve, pasi shume te tjere (Fieri, Gjirokastra, Tirana, Vlora, Kukesi, Peshkopia, etj, etj.) nuk kane histori pertej shekullit te XIX-XX, te renditur sipas alfabetit, ku jepen dhe popullatat e tyre afer ekstremeve te shekullit te XX-te dhe ne shek. e XXI (1926, 1990 dhe 2008), mbi cbaze edhe mund te percaktohet dinamika e tyre pergjate atij shekulli e, ne vazhdim, sipas cilesise politike:
/ Banoret 1926(1) 1990(2) 2008(3)
Berati 8 505 — 43 800 — 63 701
Durresi 8 866 — 85 400 — 193 310
Elbasani 10 408 — 83 300 — 135 560 (2005)
Korca 19 461 — 65 300 — 87 637
Shkodra 22 784 — 81 800 — 113 624
1-1926, sipas “Shqipria me 1927”
2-1990, sipas Vjetari statistikor i Shqiperise, 1991.
3-2008, sipas “Fjalor Enciklopedik Shqiptar”; Vell. 1, 2 – Tirane 2008; Vell. 3 – 2009.
Duke pare diferencimet e popullatave nder qytete, sipas ekstremeve shekullore, lind nevoja e interpretimit te tre fazave historike te formimit te tyre, cka nenkupton dhe zbulimin e menyres cilesore te formimit te QYTETARISE shqiptare ne fillim te mijevjecarit te trete, por qe akademiku yne nuk e merr parasysh per aresyet e tij. Pa dyshim qe ne kete rast ka fshehur zanafillen e qytetarise se vet klasore.
Duhet pranuar qe keto pese qytete nuk jane produkt i zhvillimit te shoqerise parashqiptare te larget apo te afert, por i imponimit politiko-shoqeror te atyre shoqerive qe e kane pase kaluar me kohe shkallen e zhvillimi primitiv dhe u relatuan me vendasit autokton ne nje gjendje shoqerore pertej primitivizmit. Te pakten kater qytete (Berati, Durresi, Elbasani, Shkodra) disponojne keshtjella me ndertime pellazgjike ne themelet e tyre, cka tregon mbi ekzistencen e nje gjeneze qytetare, mbi 2500 vjecare pertej mundesive sociale te vendasve autoktone, por qe eshte e afte te na e sjelle deri ne ditet tona ne menyre Historike duke na argumentuar se fillesa e Qytetarise ne trojet e banuara nga shqiptaret e sotem nuk ka lidhje as me iliret, as me dardanet, as me epirotet dhe as me arberit ne menyre te drejteperdrejte. Qe te jemi realiste ajo ka lidhje me imponimin pellazg-helen-romak-bizantin (kalate ne Shkoder, Durres, Elbasan, Berat jane veper e pellazgeve dhe jo e ilireve apo epiroteve; ato karakterizohen nga themelet me te lashta prej mureve qikllopike ose pellazgjike), prej nga rrjedh ne menyre te drejteperdrejte gjeneza qytetare shqiptare e sotem, por me nje zhvillim qe nuk eshte varur kurre nga shoqeria shqiptare dhe parashqiptare. Mos valle kjo eshte aresyeja qe te Marret e madheshtise shqiptare e lidhin gjuhen shqipe te sotme me pellazgjishten primitive (e bejne se u vjen turp te jene pjese e nje popullate inproduktive apo per aresye politike te ardhshme ku kerkohet te ndryshohet Historia e identitetit kombetar shqiptar, duke ja bashkangjitur identitetit grek apo vlleh? Te pakten tre nga perfaqesuesit me te deklaruar te te Marreve te madheshtise shqiptare: Eva Brinja– Antikiteti, – Tirane 2005; Elena Kocaqi–Lufta e Trojes, Lufte Pellazgo-Ilire, -Tirane 2018 dhe Agron Dalipaj– Greqishtja: nje bije e shqipes, – Korce 2019 [jane te tille sepse e kane shprehur hapur marrine e tyre] pretendojne, ose e nenkuptojne, se greket jane dhe rrjedhin nga iliret).
Me fjale te tjera Qytetaria ne trojet ku banojne sot popullatat shqipfolese nuk eshte rezultat i zhvillimit te saj, e cila ne nje faze te caktuar te ketij zhvillimi kerkoi kalimin e jetes sociale nga fushat bujqesoro-blegtorale drejt jetes qytetare. Ne kete rast eshte e nevojshme percaktimi i ekuacionit dinamik te jetes sociale nga zanafilla deri ne fazen Qytetare, per te cilin problem shkenca shqiptare e Historise ka heshtur ne menyre te qellimshme, sepse klasa politike e shtetit shqiptar komunist dhe postkomunist ka qene gjithmone me zanafille fshatare te afert, qe presupozon shume paster krimin politik me zanafille vitin 1945, per te cilin heshtet qellimisht. Por fshataret shqiptare, te bere qytetare ne menyre artificiale, nuk e dine akoma se ka nje ekuacion shoqeror qe argumenton menyren se si formohet klasa e fshtareve ne historine e Njerezimit, nga ku rezulton se fshatari shqiptar eshte tej mases i sfazuar nga forma klasike e formimit te fshatarit historik. Dhe po te mendosh se nga kjo gjendje e sfazuar historike e fshatareve shqiptare ka lindur qytetaria komuniste duhet te merret me mend se cfare produkti social ka lindur dhe ku po shkojme me kete produkt krejtesisht te paafte dhe krejtesisht antishqiptare.
Analiza Historike e QYTETARISE shqiptare e lidh kete te fundit me kater grup-strukturash politiko-sociale qe kane vepruar mbi Kombin Shqiptar ne menyre te pandergjegjshme per shqiptaret pergjate 400 vjeteve (koha e domosdoshme e formimit te QYTETARISE shqiptare te sotme, pasi rastesia qytetare nder shqiptare dhe parashqiptare eshte mbi 2500 vjet, por pa asnje ndikim konkret ne te sotmen), por per interesat politike te relatoreve jo parashqiptare apo shqiptare. Ato jane: Patriarkana Ekumenike e Kostandinopolit + Perandoria Otomane + subjekti Vlleh (Beratin), Perandoria Otomane + subjekti Vlleh (Elbasanin), Perandoria Otomane + Patriarkana Ekumenike e Kostandinopolit + subjekti Vlleh (Korcen), Republika e Venedikut + Perandoria Otomane + Politika Europiane – ku perfshihet Republike e Venedikut nga koha e Kastriotit deri me 1796, Selia e Shenjte me qender ne Rome nga 1512 deri me 1912, Perandoria Austro-Hungareze nga 1825 deri me 1918 dhe Italia pergjate shek. te XX-te deri me 1943 (Durresin dhe Shkodren); ne kete rast subjekti Vlleh perfaqeson kulturen qe ka ndikuar ne lulezimin e QYTETARISE shqiptare, te pakten domosdoshmerisht ne tre nga pese qytetet me te rendesishme historike, pasi ndikim rastesor subjekti Vlleh ka realizuar edhe mbi Durresin dhe Tiranen (ne kete argument pikepamjet e Kristo Frasherit, Historia e Tiranes, vell. I, Tirane 2004, jane krejtesisht ireale dhe manipulatore). Nuk eshte veshtire te dallohet qe veprimi politik i Perandorise Otomane perben madhesine me te dukshme (absolute) te percaktimit cilesor te QYTETARISE shqiptare ne te gjithe territorin e popullates shqipfolese dhe kjo eshte aresyeja e vetme qe i diferencon pese qytetet kryesore shqiptare midis tyre. Ne kete drejtim nuk flitet me fantazi, por me permasat e botes se relacioneve qe percaktojne cilesine e QYTETERIMIT shqiptar dhe ne kete drejtim ekzistojne edhe disa subjekte jo shqiptare qe kane vepruar mbi cilesine progresive te qytetarise shqiptare diku ne menyre direkte e diku ne menyre indirekte me ane te klases Fshatare: subjekti GORAN (Kryesisht ne komunen e Shistavecit me popullsi 5 531 banore – sipas Fjalori Enciklopedik Shqiptar, vell. 3-Tirane 2009, por nje mase, ndoshta me e madhe, e shperndare ne te gjithe Shqiperine. Ky fakt rezulton ne saje te popullates te krahines se Gores ne vitin 1938 ku numeroheshin mbi 7 000 banore, me 2005 kishte 6 940 banore, me 2008 kishte 5 116 banore – sipas Enciklopedise se Kukesit, Tirane 2018), GOLLOBORDAS (vendosur kryesisht ne krahinen e Gollobordes, por popullsia e se ciles eshte e shperndare ne te gjithe Shqiperine), GREK (35 829 banore), MAQEDONAS (4148 banore), MALAZES (678 banore) dhe VLLEH (behet fjale per jeten fshatare, por keto gjashte subjekte kane nje vecanti: ne qofte se pese te parat e pranojne hapur qe nuk jane shqiptare, subjekti Vlleh nuk e thote hapur perkatesine nacionale [me 2001 eshte pranuar qe numri i vlleheve ne Shqiperi eshte 992 banore, kur ne realitet e suprimon nga pikepamja sasiore orthodoksine shqiptare deri ne ate mase sa eshte teper e veshtire te saktesosh perkatesine nacionale te orrtodokseve edhe vetem ne nje fshat]. – Te dhenat statistikore jane marre nga Fjalori Enciklopedik Shqiptar, vell. 3-Tirane 2009).
Periudha HISTORIKE e QYTETARISE shqiptare (deri me 1944)
Pa i dhene rendesi cilesise dalluese te ketyre pese qyteteve (kjo cilesi ka ekzistuar ne menyre teper te dukshme pergjate shek. te XIX dhe gjysmes se pare te shek. te XX-te) kundrejt njera-tjetres, pasi ato perbejne themelin e QYTETARISE shqiptare dhe zhvillimin social te shqiptareve sipas civilizimit modern Boteror. Mire-keq kjo QYTETARI ka udhehequr zhvillimin e Kombit Shqiptar, te pakten ne keto kater shekujt e fundit. Kjo QYTETARI proklamoi shtetin e pare shqiptar me 1912, perballoi devijimin e ketij shteti ne Monarki me Mbret Princ Vidin e I-re (1914-1924) te vendosur nga Europa, rimekembjen e tij por ne Monarki Parlamentare (Lushnje-1920), kalimin ne Republike Parlamentare (mars 1924) dhe shtetin Monarkik me Mbret Zogun e I-re (1928-1939). Analiza e Parlamentit dhe Klases Politike shqiptare (1912-1944) tregon se QYTETARIA shqiptare ishte trashegimtarja e veprimit politik te Perandorise Otomane, subjektit Vlleh, Selise se Shenjte dhe Shteteve Europiane pergjate ketyre 400 vjeteve ku koha e veprimit te tyre percakton rigorozisht dhe cilesine e QYTETARISE shqiptare deri me 1944. Me pak fjale kjo eshte Historia e QYTETARISE shqiptare te formuar nga veprimi i politikes Otomano-Europiane mbi popullaten shqipfolese. Ne kete drejtim nuk mund te flitet se cfare me pelqen apo kam simpati, por ky eshte fakti historik per te cilin duhet menduar pak me seriozisht kur e analizojme. Por pikerisht kete lloj analize akademiku yne nuk e ka bere, keshtu qe jam i detyruar te analizoj etapat e formimit te QYTETARISE shqiptare pergjate shek. te XX-te.
Ne qofte se do te analizonim sasine e banoreve per keto pese qytete do te dallonim nje anomali te vogel sasiore (tabela poshte) sipas se ciles rezulton qe vetem qyteti i Korces ka nje disheze te konsiderueshme midis 25%-26% ne viteve 1923-1926 qe perkon me levizjen politike antishqiptare te Fan Nolit, kur Elbasani per 3-4 vjet qendron ne te njejten kuote sasiore (mund te jete dhe gabim shtypi, por qe nuk e ndryshon tendencen). Keto dy raste duhen marre per baze kur analizojme periudhat e mevonshme neper qytetet shqiptare.
/ Banoret 1923 (1) 1926(2) 1938(1)
Berati 8 000 8 505 9 584
Durresi 4 785 8 866 10 506
Elbasani 10 408 10 408 12 718
Korca 25 598 19 461 21 221
Shkodra 21 580 22 784 25 293
1-1923,1938, sipas Vjetari statistikor i R. P. SH., 1964.
2-1926, sipas “Shqipria me 1927”.
Me 1927 Shqiperia ka pasur 39 bashki te vendosura ne ato vende ku ka pasur, sipas ligjit relativ, 250 shtepi, por me bashkimin e dy-tre katundeve te aferta eshte realizuar numri i perafert i kushtit te pasjes se bashkive. Keshtu jane diferencuar qytetet e medha (Berati, Durresi, Elbasani, Gjinokastra, Korca, Shkodra, Tirana, Vlona, Fieri) nga 32 qendrat e banuara te konsideruara si qytete me bashki. Ndersa numri i fshatrave ne te gjithe Shqiperine ishte 2361, te quajtura ne ate kohe si katunde.
Ne Shtator 1923 popullata shqiptare ishte 803 959 banore prej te cileve 127 595 shtetas me banim ne qytet dhe 676 364 shtetas me banim ne fshat, e shprehur ne perqindje 15,9% qytetare dhe 84,1% fshatare.
Ne fund te vitit 1926 Shqiperia kishte nje popullate prej 828 593 banore.
Ne fund te vitit 1927 Shqiperia kishte nje popullate prej 839 727 banore.
Sipas mesatares vjetore te perllogaritur me 1938 popullata shqiptare ishte 1 040 353 banore prej te cileve 160 000 qytetare dhe 880 353 fshatare, e shprehur ne perqindje 15,4% qytetare dhe 84,6% fshatare (Ky eshte trendi natyror i raportit qytetare/fshatare ne shtetin shqiptar te asaj kohe).
Gjendja intelektuale e QYTETARISE shqiptare sipas arsimit deri me 1927 ishte si me poshte:
Ne vitin shkollor 1926-1927 ne Shqiperi kishte: 536 shkolla fillore shteterore, 50 private, 6 Internate, 10 gjimnaze shteterore dhe 4 private; me nje personel mesimor prej 803 persona ne institucionet shteterore dhe 89 ne ato private ne shkollat fillore, 25 ne Internate; si dhe 929 persona ne shkollat e mesme shteterore dhe 122 ne ato private.
- me universitet 446 individe
- me gjimnaz 1773 individe
- me fillore 60552 individe
- me studime neper Europe 727 individe.
Krahasimi i pikes 1 me 4 tregon se me 1927 shteti shqiptar kishte filluar arsimimin masiv te popullates se vet sipas kushtit europian te zhvillimit historik.
Ne vitin shkollor 1938/1939 ne Shqiperi, ne kuadrin e arsimit te kultures se pergjithshme, kishte 649 shkolla, 55 404 nxenes dhe 1 477 personel mesimor; ne arsimin e ulet tekniko-profesional kishte 11 shkolla, 2 056 nxenes dhe 109 personel mesimor; ne arsimin e mesem tekniko-profesional kishte 5 shkolla, 879 nxenes dhe 171 personel mesimor; ne arsimin e mesem pedagogjik kishte 3 shkolla, 675 nxenes dhe 18 personel mesimor; ne arsimin e mesem profesional kishte 2 shkolla, 204 nxenes dhe 16 personel mesimor. Kurse arsimi i larte ne Shqiperine e asaj kohe nuk ekzistonte (keto te dhena jane marre nga Vjetari statistikor i R.P.SH. 1964), cka tregon argumentueshem se klasa intelektuale QYTETARE shqiptare ishte arsimuar ne universitetet europiane te kohes dhe nuk ishte produkt social shqiptar.
Deri ne ate kohe (1927) Shqiperia kishte 3 teatro, 5 kinema, 7 orkestra, 12 gazeta, 11 shtypshkronja.
Ndersa Bota fetare shqiptare deri ne fund te 1927 kishte keto permasa: Xhami 1127, 17 Medrese, 1306 Hoxhallare, 260 Teqe, 65 Baballar, 128 Shehlere, 468 Dervish, 844 Kisha Ortodokse, 147 Kisha Katolike, 6 Mitropolit, 3 Arkipeshkope, 628 Prifterinj, 70 Manastire (te gjithe te dhenat jane marre nga Shqiprija me 1927, Vjetari statistikor i R.P.SH. 1952, 1955, 1961,1964); bashkesia e te cilave e tregon nje arsimim ndryshe nga ai shteteror dhe qe nuk eshte marre parasysh ne asnje rast, gje qe mund te ndryshoje shume ne konkluzionet mbi cilesine e QYTETARISE shqiptare, por qe eshte fshehur ne te gjitha rastet nga statisticienet duke filluar qe me 1923 e ne vazhdim. Kjo do te thote se manipulimi i Historise se Popullit Shqiptar ka filluar saktesisht pas 1923-shit.
Por klasa QYTETARE historike shqiptare ka nje vecori, qe bashkeshoqeron te gjithe dinamiken historike te shqiptareve, parashqiptareve, paraardhesve te afert dhe te larget, duke mos u marre parasysh ne asnje rast: eshte e formuar per nje kohe shume-shume te gjate, rreth 400-450 vjet ne saje te marredhenieve me popujt me te zhvilluar te Njerezimit. Ne kete rast duhet studiuar kjo vecori dhe aresyeja perse zhvillimi i shqiptareve-parashqiptareve-paraardhesve te afert-paraardhesve te larget behet ne menyre teper te avashte (ketu fshihet jo vetem gjeneza historike e shqiptareve te sotem, por dhe metodika argumentuese e lidhjes se paraardhesve me te larget te shqiptareve edhe pse ato nuk kane pasur lidhje midis tyre (p.sh. iliret me epirotet).
Periudha Komuniste e QYTETARISE shqiptare (1945-1991)
Pas 1945 kemi eleminimin e kesaj QYTETARIE Historike dhe formimin e nje QYTETARIE me parametra krejt te tjere ne te gjitha drejtimet (kjo eshte pika me e domosdoshme dhe e pare analitike kur flasim per QYTETARINE e epokes komuniste, por pikerisht kete ka fshehur akademiku yne a thua se ajo nuk ekzistonte). Parametri me kryesor qe duhet te kihet ne konsiderate, ne kete rast, eshte faktori KOHE i formimit te klases QYTETARE shqiptare te epokes komuniste, e cila percakton ne menyren me kokeforte cilesine specifike te saj.
Ne qofte se propaganda komuniste akuzonte KLASEN QYTETARE HISTORIKE SHQIPTARE per bashkepunetore te pushtuesve imagjinare, per grabitese te te mirave materiale, per shfrytezuese te punes se individeve shqiptare, per shtypjen sociale te shqiptareve, pas 1945 keto akuza te rreme i beri realitet per subjektin e saj duke e permbysur historine e perjetuar nga shqiptaret pergjate gjysmes se pare te shek. te XX-te. Teresia e ketij eleminimi ka kaq shume permasa pjesmarrese sa eshte e pamundur t’i anashkalosh dhe t’i konsiderosh si inekzistente. Te pakten menyra e formimit te klases se re QYTETARE pergjate epokes komuniste eshte e afte te na argumentoje se cfare ka ndodhur realisht me QYTETARINE Historike dhe perse klasa e re QYTETARE (pas 1945 deri me 1991) jo vetem qe nuk mund te krahasohej me Historine QYTETARE, por ajo nuk mund te krahasohej as me vete termin QYTETAR ne planin analitik ekuacional, sepse prejardhja e saj karakterizohej nga kater faktore: qenia fshatare 1-te paditur, 2-te varfer, 3-te paarsimuar, 4-kriminele; por qe cuditerisht nderlidheshin kaq mire midis tyre sa nuk mund te kuptoheshin pa njera-tjetren. Kete teresi faktesh akademiku yne e anashkalon si inekzistente edhe pse keto karakteristika jane interpoluar ne te gjithe fazat e zhvillimit te klasave shoqerore shqiptare pas 1945-ses deri me sot, cka perben noten me negative te mundeshme, por dhe pamundesine per t’u rikthyer ne pozitivitet social.
Krahas eleminimit te QYTETARISE Historike pergjate epokes komuniste linden shume qytete te reja ne kurriz te qyteteve Historike, pamvaresisht nga madhesia dhe roli specifik, duke ndryshuar konfigurimin cilesor te QYTETARISE shqiptare. Ne kete menyre lindi Bajram Curri ne kurriz te Tropojes, u zhvillua Kukesi ne kurriz te Krumes (ne te vertete Enciklopedia e Kukesit, Tirane 2018, pretendon se me 25 gusht 1925 qyteti i Kukesit caktohet qender e prefektures se Kosoves ne vend te Krumes, cka nenkupton qe rrokaden e cilesise qytetare ne rrethin e Kosoves se asaj kohe ta kete bere republika e Ahmet Zogut, por ne asnje rast nuk thuhet se qyteti i Krumes ishte rrjedhoje e zhvillimit te marredhenieve shume shekullore te popullatave (Gjakove-Krume) qe pas 1912 u ndane politikisht cka nenkupton ndryshimin cilesor te QYTETARISE se asaj ane qe ne ate kohe), u zhvillua Puka dhe u rikrijua Fushe Arrezi, u zhvillua Rresheni ne kurriz te Rubikut, Laci ne kurriz te Krujes, Librazhdi ne kurriz te Prenjasit, Pogradeci ne kurriz Staroves, Erseka ne kurriz te Leskovikut, Lushnja ne kurriz te Divjakes, u krijua Gramshi ne kurriz te Elbasanit, u krijua Ҫorovoda ne kurriz te Poliçanit, u zhvillua Gjirokastra ne kurriz te Libohoves, Saranda ne kurriz te Delvines. Ky veprim politik realizoi sheshimin e diferencimit cilesor qe kishin qytetet shqiptare midis tyre duke vecuar Tiranen, e cila, nga e ana e vet, u diferencua nga te gjithe qytetet shqiptare te kohes duke i suprimuar ato nga pikepamja cilesore specifikisht.
Nga ana tjeter numri i banoreve te te gjitha qyteteve shqiptare u rrit ne menyre teper te ndjeshme. Te pakten vetem per pese Qytetet Historike pas vitit 1945 kemi kete rritje te QYTETARISE pa e kuptuar se kjo do te ishte ne kurriz te cilesise Qytetare, pasi e suprimonte disa here trendin natyror te raportit qytet/fshat ne kete drejtim, por tani duke perfshire edhe kryeqytetin, Tiranen:
1938 1945 1955 1960 1969 1979 1990
Berati 9 584 11 911 14 374 18 686 24 700 33 400 43 800
Durrresi 10 506 14 183 25 579 39 937 49 200 66 200 85 400
Elbasani 12 718 14 701 23 616 29 786 39 100 61 200 83 300
Korca 21 221 24 602 31 833 39 363 45 100 52 800 65 300
Shkodra 25 293 34 335 38 564 43 306 52 200 65 000 81 800
Tirana 25 079 59 950 108 183 136 295 152 700 189 000 243 000
(sipas Vjetari Statistikor i RPSH 1964, Fjalori Enciklopedik Shqiptar 1985, Vjetari statistikor i Shqiperise 1991).
Por ajo qe per klasen QYTETARE historike ishte nje vecori historike e lidhur me parametra pershpejtues te jashtezakonshem, ne formimin e klases QYTETARE shqiptare pergjate kesaj epoke ajo nuk ekziston dhe procesi i formimit jo vetem qe u be ne menyre te rrufeshme, por bota e relacioneve me boten jashte shqiptare u eleminua ne menyre tinzare pa e kuptuar se procesi ne fjale nuk mund te realizohej sipas historise se perjetuar dhe ne asnje forme historike te parapare nga Njerezimi.
Parametri kryesor i rritjes se numrit te qyteteve dhe banoreve te tyre ishte arsimimi masiv i shqiptareve, ku numri i “intelektualeve” me arsim universitar u be lejtmotivi formal i QYTETARISE komuniste i emertuar si shtrese drejtuese e shoqerise qe pajtonte dy klasat shoqerore shqiptare: qytetaret me fshataret. Kjo beri qe jeta qytetare, edhe pse me nivel te ulet cilesor, te shtrihej edhe ne fshat sipas formules se barazimit te jetes fshatare me ate qytetare. Ne menyre te permbledhur epoka komuniste ZVOGELOI (kjo fjale eshte thene per miresjellje, pasi ne realitet epoka komuniste e grabiti dhe masakroi QYTETARINE Historike) nivelin e jetes Qytetare Historike duke e barazuar me jeten qytetare me prejardhje fshatare. Kjo gje u ndie shume ne jeten dhe produktin intelektual shqiptar te epokes komuniste ku sasia e zhvillimit social u be ne kurriz te cilesise intelektuale, e cila u ZERUA me te ardhur viti 1991. Ne kete menyre viti 1991 ndan QYTETARINE e mirefillte komuniste (kjo qytetari nuk ka asnje shans te krahasohet me QYTETARINE HISTORIKE shqiptare, por ajo ka qene shume me pozitive ne produktin e saj specifik ne raport me QYTETARINE e epokes postkomuniste; vetem me kete kusht mund te realizohet krahasimi i epokes komuniste me cfaredo lloj epoke historike tjeter) nga QYTETARIA e re, qe i perket periudhes postkomuniste duke mos u perputhur kerkund me rritjen natyrore te popullsise shqiptare.
Te dhenat e kesaj rritje dhe raporti i banoreve qytetare me ato te fshatit per te gjithe periudhat e QYTETARISE shteterore shqiptare te epokes komuniste eshte si me poshte:
Me 30 Shtator 1945 popullata shqiptare ishte 1 122 044 banore prej te cileve 238 812 shtetas me banim ne qytet dhe 883 232 shtetas me banim ne fshat, e shprehur ne perqindje 21,3% qytetare dhe 78,7% fshatare. Pra kjo faze e zhvillimit te QYTETARISE shqiptare karakterizohet qe ne fillim nga rritja e numrit sasior te saj dhe ketu qendron fillesa kriminale e QYTETARISE pergjate epokes komuniste, pasi banditet e brigadave partizane u instaluan neper qytete, kryesisht ne Tirane duke pushtuar pronat e QYTETAREVE historike, por dhe duke i vrare, burgosur e internuar (ketu fillon krimi i vertete historik mbi Kombin shqiptar).
Me 3 Shtator 1950 popullata shqiptare ishte 1 218 943 banore prej te cileve 249 783 shtetas me banim ne qytet dhe 969 160 shtetas me banim ne fshat, e shprehur ne perqindje 20,5% qytetare dhe 79,5% fshatare.
Me 2 Tetor 1955 popullata shqiptare ishte 1 391 499 banore prej te cileve 383 169 shtetas me banim ne qytet dhe 1 008 330 shtetas me banim ne fshat, e shprehur ne perqindje 27,5% qytetare dhe 72,5% fshatare.
Me 2 Tetor 1960 popullata shqiptare ishte 1 626 315 banore prej te cileve 502 456 shtetas me banim ne qytet dhe 1 123 859 shtetas me banim ne fshat, e shprehur ne perqindje 30,9% qytetare dhe 69,1% fshatare.
Me 1963 mesatarja vjetore e popullates shqiptare ishte 1 762 375 banore, prej te cileve 578 590 shtetas me banim ne qytet dhe 1 183 785 shtetas me banim ne fshat, e shprehur ne perqindje 32,8% qytetare dhe 67,2% fshatare. (sipas Vjetari Statistikor i RPSH, Tirane 1964).
Me 1970 popullata shqiptare ishte 2 135 600 banore, prej te cileve 579 700 banore (ne tekst eshte 479 700) shtetas me banim ne qytet dhe 1 455 900 shtetas me banim ne fshat, e shprehur ne perqindje 31,8 % qytetare dhe 68,2% fshatare (sipas Vjetari Statistikor i RPSH, Tirane 1964).
Me 1980 popullata shqiptare ishte 2 670 500 banore, prej te cileve 897 300 shtetas me banim ne qytet dhe 1 773 200 shtetas me banim ne fshat, e shprehur ne perqindje 33,6 qytetare dhe 66,4 shtetas me banim ne fshat (sipas Vjetari statistikor i Shqiperise 1991)
Me 1983 popullata shqiptare ishte 2 841 300 banore, prej te cileve 33,8% shtetas me banim ne qytet dhe 66,2% shtetas me banim ne fshat sipas Fjalorit Enciklopedik Shqiptar, 1985).
Me 1990 popullata shqiptare ishte 3 255 900 banore, prej te cileve 1 176 000 shtetas me banim ne qytet dhe 2 079 900 shtetas me banim ne fshat, e shprehur ne perqindje 36,1% ne qytet dhe 63,9 ne fshat (sipas Vjetari statistikor i Shqiperise 1991).
Me 1991 popullata shqiptare ishte 3 259 800 banore, prej te cileve 1 173 500 me banim ne qytet dhe 2 086 300 me banim ne fshat, e shprehur ne perqindje 36% ne qytet dhe 64% ne fshat. (sipas Vjetari statistikor i Shqiperise 1991-1999).
Pranohet se rritja e popullates qytetare pergjate periudhes 1945-1980 ishte ne masen 8,4%, rreth 2 here me shpejt se ne periudhen 1923-1945, dhe numri i qyteteve te ishte 66, afro 3 fishi kundrejt 1945, cka argumenton qartesisht se rritja e popullates qytetare ishte per aresye politike dhe aspak ekonomike, apo progresive. (te dhenat jane sipas: Vjetari statistikor i R.P.SH, 1964; Vjetari statistikor i Shqiperise 1991, Fjalor Enciklopedik Shqiptar, vell. 3-2009; INSTAT, Population projection 1995-2010, Tirane 1999).
Interesantja e zhvillimit formal te shoqerise shqiptare pergjate periudhes 1945-1991 eshte rritja sasiore e profesioneve inproduktive, qe ne gjuhen politike emerohet art-sport-kulture. Ne qofte se deri me 1944 arti-sporti-kultura shqiptare u zhvillua sipas parametrave shpirteror te individeve (sasia e individeve deri ne kete vit, duke perjashtuar gjinine e teatrit ne Shkoder qe ishte masive, binte ne sy ne pikture, skulpure, muzike, letersi) duke iu nenshtruar parimit oferte-kerkese, pas 1945 arti-sporti-kultura u be pjesa me kryesore e propagandes komuniste dhe profesioni privat i politikes komuniste. Pa asnje diskutim te gjithe individet ne fushen e artit, letersise, gazetarise, kultures, sportit ishin krahu i djathte i partise-pushtet dhe niveli specifik i tyre konsiderohej nje nder arritjet me te medha te epokes komuniste. Ne kete drejtim, duke lene menjeane cilesine e veprave te artit dhe te mendimit letrar, politika komuniste kopjoi pike per pike, nga pikepamja sasiore e profesioneve, rrugezhvillimin e Rilindjes Italiane dhe u paraqit perpara shqiptareve si subjekti me cilesor i zhvillimit te tyre duke realizuar nje rritje sasiore ne raport te zhdrejte me rritjen e popullates qytetare. Ne kete rast ligji dialektik hegelian (kalimet sasiore cojne ne ndryshime cilesore dhe anasjelltas) u kopjua dhe u kuptua per se mbrapshti pasi rritja sasiore me te vertete çonte ne ndryshime cilesore, por asnjehere nuk eshte argumentuar qe kjo cilesi perbente nje nivel me pozitiv se e kaluara perpara 1945-ses. Eshte e sakte qe sasia e intelektualeve ne shoqerine shqiptare pergjate periudhes 1945-1991 u rrit ne raport me te kaluaren disa qindra here, por eshte po aq e vertete sa cilesia e kesaj inteligjence ishte qindra here me e keqe se sa inteligjenca e epokes Mbreterore. Ne qofte se klasa QYTETARE Mbreterore prodhoi bazat materiale te zhvillimit te shoqerise shqiptare, klasa QYTETARE komuniste prodhoi bazat ligjore te krimit politik kundra QYTETARISE historike duke e mohuar ate dhe duke pohuar krimin historik ne nje forme kaq te hapur sa si pa te keq pranohet rritja sasiore e intelektualeve pa dhene asnje shembull te cilesise konkrete.
Tabela e meposhtme tregon gjendjen e arsimimit te shqiptareve pergjate periudhes 1950-1990 (kemi marre per baze vetem arsimin e mesem dhe ate te larte):
1950 1960 1970 1980 1990
Arsimi i mesem
Shkolla 23 69 131 280 513
Nxenes ne mije 7 30 80 164 206
Me shkeputje nga puna 5 16 40 71 145
Mesuesa 262 1013 2362 5392 9708
-Arsimi i mesem profesional
Shkolla 17 26 85 263 466
Nxenes ne mije 5 14 50 133 138
Me shkeputje nga puna 4 10 20 52 89
Mesues 171 511 1205 3660 7390
-Arsimi i mesem i pergjithshem
Shkolla 6 43 46 17 47
Nxenes ne mije 2 16 30 31 68
Me shkeputje nga puna 1 6 20 19 56
Mesues 91 502 1157 1732 2318
-Arsimi i larte
Shkolla 1 6 5 8 8
Studente ne mije 0,3 7 26 15 27
Me shkeputje nga puna 0,1 4 11 9 22
Pa shkeputje nga puna 0,2 3 15 6 5
Pedagoge 13 288 926 1103 1806
Shkolla 111 425 1187 1347 1481
Nxenes ne mije 129 174 381 387 383
Me shkeputje nga puna 128 161 333 377 378
Mesues 3591 5681 12944 18596 19847
-Studentet qe mbaruan shkollat e larta:
1960 1970 1980 1990
Gjithsejt 690 1613 2877 3990
-Ndersa studentet qe mbaruan shkollat e larta per disa specialitete ishin:
1980 1985 1986 1987 1988 1989 1990
Gjithsejt 2877 3248 3623 3551 3916 4303 3990
-Dinamika e institucioneve artistike dhe kulturore ishte si me poshte:
1950 1960 1970 1980 1990
Institu. artist. profesi. 4 18 25 27 27
Shtepi e vatra kulture 138 1222 1984 2096 2294
Biblioteka 12 16 39 45 45
Muzeume 7 13 80 1920 1774
Shtepi muze 2 12 58 62 67
-Bibliotekat ne qytetet kryesore
Nr. bibliotekave Libra ne fund te vitit lexues
Berati 1 149 200 5 255
Durresi 3 295 347 10 455
Elbasani 3 140 134 10 018
Korca 1 166 187 8 100
Shkodra 1 229 800 12 010
Tirana 13 1 959 043 49 803
(sipas Vjetari statistikor i Shqiperise 1991).
Analiza e veprimtarise politike te subjekteve shteterore shqiptare pergjate kesaj epoke karakterizohet nga gjyqet politike nder vitet: 1944-1948, 1954-1957, 1967-1977, 1981-1983 ku u ndeshkua produkti intelektual QYTETAR i epokes historike dhe asaj komuniste brenda llojit. Pa frike mund te themi se periudha 1945-1991 eshte periudha e krimit kundra QYTETARISE Historike dhe shkaterrimi i saj cilesor e sasior, e cila ra ne sy teper dukshem pas 1991.
Ne kete periudhe, pas 1967, Bota Fetare shqiptare u eleminua plotesisht dhe shqiptaret filluan te avancojne persembrapshti ne kundershtim me Historine sociale (kjo eshte pika me e rendesishme qe percakton cilesine e QYTETARISE ne cdo Komb te Njerezimit).
Por tani do t’i lejojme vetes te bejme pyetjen: ku qendron ndryshimi cilesor i arsimimit te QYTETARISE shqiptare pergjate periudhes 1945-1991 ne raport me arsimimin e QYTETARISE Historike, meqenese kemi nje ndryshim shume te madh sasior te pjesmarresve ne te? Pergjigja eshte vetem nje: NE PERMBAJTJEN E TEKSTEVE SHKOLLORE, ku periudha historike e QYTETARISE kete permbajtje e kishte reale brenda parametrave historike te ndodhur, kurse periudha komuniste kete permbajtje e kishte jashte cdo realiteti te ndodhur dhe gjitheshka ishte e shpikur nga germa A deri ne fund. Per fatin e keq te shqiptareve informacioni i marre ne arsimin e detyrueshem pergjate periudhes komuniste ishte fund e krye i trilluar deri ne ate mase sa shqiptaret u futen ne periudhen e trete te QYTETARISE se tyre ne menyre te keq arsimuar ne ekstremin me te mundshem dhe e gjitha kjo qe ne bark te nenes.
Ne qofte se do te benim nje permbledhje analitike te shtresave te QYTETARISE se epokes komuniste nuk do ta kishin te veshtire te zbulonim se ku qendronte pika me e dobet e kesaj QYTETARIE krejtesisht artificiale, krejtesisht inproduktive, krejtesisht antishqiptare dhe krejtesisht antihistorike ne menyren e formimit, jeteses dhe mbijeteses (pas 1991-shit). Fjala behet per shtresen e ushtarakeve te te gjitha niveleve, por sidomos te asaj te Ministrise se Brendeshme dhe Gjyqesor, te cilet kane komanduar dhe aplikuar krimin ne shoqerine shqiptare pas 1945-ses. Per te pare thelbin progresiv apo kriminal te QYTETARISE shqiptare te epokes komuniste mjafton te shihet shtresa e ushtarakeve, hetuesve, prokuroreve, gjykatesve te asaj kohe dhe kuptohet se cfare ka ndodhur realisht ne shoqerine shqiptare pergjate epokes 1945-1991. Permbysja e Historise dhe lindja e nje procesi antihistorik dhe antishqiptar perben te gjithe kredon e asaj qe ka ndodhur ne Shqiperi pas 1945 deri me 1991 duke mos harruar se kjo kredo perben bazen politike dhe historike te formimit te klases QYTETARE shqiptare te re postkomuniste.
Periudha postkomuniste (1992-2020)
Kjo periudhe shenon fundin propagandistik te epokes komuniste jo ne planin njerezor, por ne ate shkresor. E bukura eshte se viti 1991 e perziu shoqerine shqiptare deri ne ate mase sa vlerat e QYTETARISE Historike u zhduken teresisht dhe ne pah doli mashtrimi politik, si forma e vetme e njesise matese te te qenurit qytetar. Per ta thene hapur politika e kesaj epoke e sfumoi termin shtetas dhe ngriti ne shkalle siperore termin qytetar edhe pse prejardhja shume e afert e ketyre qytetareve te rinj ishte safi fshatare e epokes komuniste. Pas vitit 1991 shoqeria shqiptare e humbi konceptin e ndarjes klasore te krijuar pas 1945 dhe ne pah doli figura kriminale e fshatarit komunist. Ky eshte koncepti metodik me i sakte i percaktimit analitik te shoqerise shqiptare pas 1945-ses dhe pas 1991-shit, por qe na sherben per te percaktuar karakteristikat perfundimtare te qytetareve shqiptare neper tre epokat e njohura te shek. te XX.
Por kjo periudhe ka nje karakteristike te cuditshme: ka te percaktuar njeriun qe lidh kete periudhe me paraardhesen me ane te nje vepre: Nje dosje per Homerin. Me ane te kesaj periudhe ne zbulojme se Ismail Kadare lidh epoken komuniste me epoken e te Marreve te madheshtise shqiptare, prej nga e kane burimin plagjatoret, hajdutet kompjuterike dhe harbutet intelektuale. Nje permbledhje e autoreve qe pretendojne te realizojne studimet mbi gjuhen shqipe zbulon permasat e kesaj dukurie.
Kesaj periudhe te jetes QYTETARE shqiptare do t’i bejme nje modifikim analitik per shkak te ndarjes se informacionit statistikor ne tre pjese: 1991-2000, 2001-2010 dhe 2011-2020.
Pas 1992-shit kemi ndryshimin sasior te banoreve qytetare me vlera jashtezakonisht te medha:
1990 2000 2001 2005 2008 2010
Berati 43 800 63 932 ~70 000 64473* 63 701 ~60 000
Durresi 85 400 142 511 ~200 000 193 310 ~217 000
Elbasani 83 300 116 466 ~145 000 135 560(2005) ~130 000
Korca 65 300 79 528 ~ 90 000 87 637 ~ 85 000
Shkodra 81 800 104 667 ~110 000 113 624 ~110 000
Tirana 243 000 436 016 343 500 617 375 mbi~600 000
(sipas Fjalor Enciklopedik Shqiptar, vell. 1- 2008, vell. 3-2009; Vjetari statistikor i Shqiperise 1991-1999, Tirane 2002, ndersa me shenjen ~ jane marre nga Fjalori Enciklopedik i Pasho Baku-t, 2002 dhe 2011; me shenjen * nga Berati Enciklopedi me autor dhe botues Zylyftar Plaku 2010).
Me 1992 popullata shqiptare ishte 3 190 100 banore, prej te cileve 1 165 000 ishin qytetare dhe 2 025 100 fshatare, e shprehur ne perqindje 36.5% qytetare dhe 63,5% fshatare.
Me 1995 popullata shqiptare ishte 3 248 800 banore, prej te cileve 1 381 000 shtetas banonin ne qytete dhe 1 867 800 ne fshatra, e shprehur ne perqindje 42,5% qytetare dhe 57,5% fshatare.
Me 2000 popullata shqiptare ishte 3 401 200 banore, prej te cileve 1 598 600 ne qytete dhe 1 802 600 ne fshat, e shprehur ne perqindje 46,9% qytetare dhe 53,1% fshatare.
Me 2001 popullata shqiptare ishte 3 069 300 banore.
Pranohet se pas dekadash rritjeje të qëndrueshme, numri i përgjithshëm i banorëve të Shqipërisë është ulur me 113,000 banorë në periudhën midis dy regjistrimive të fundit 1989 dhe 2001.
Me 2004 popullata shqiptare ishte 3 127 300 banore, prej te cileve 44,2% ishin qytetare dhe 55,8% ishin fshatare.
Me 2004 pranohet se ne Shqiperi kishte 74 qytete dhe 2962 fshatra.
(sipas Vjetari statistikor i Shqiperise 1991-1999, Tirane 2002, dhe Fjalorit Enciklopedik Shqiptare, vell. 3, Tirane 2009).
Me 2015 pranohet se popullata e Shqiperise ishte 2 885 796 banore
Me 2016 pranohet se popullata e Shqiperise ishte 2 875 592 banore
Me 2017 pranohet se popullata e Shqiperise ishte 2 876 591 banore
Me 2018 pranohet se popullata e Shqiperise ishte 2 870 324 banore
Me 2019 pranohet se popullata e Shqiperise ishte 2 862 427 banore
Eshte pranuar se kjo periudhe fillon me çarsimimin e popullates shqiptare me banim ne fshat. Keshtu neqoftese ne vitin arsimor 1992-1993 kishte 56 625 nxenes te rregjistruar ne shkollat e mesme, te pergjithshme dhe profesionale te fshatrave, nje vit me vone, pra ne vitin 1993-1994, kishte afersisht 10 000 me pak, 46 437 nxenes te rregjistruar. Ky numer pas kater vjetesh pothuajse u pergjysmua duke arritur ne shifren 26 705, kur ky numer ne shkollat e mesme te qytetit mbetet pothuajse i pandryshuar.
E njejta situate eshte edhe per numrin e shkollave ne fshat. Ne kete menyre per vitin shkollor 1992-1993 ne Shqiperi funksiononin gjithsejt 650 shkolla te mesme te pergjithshme, nga te cilat 428 ne fshatra. Nderkaq ne vitin shkollor 1993-1994, numeroheshin gjithsejt 577 shkolla te mesme te arsimit te pergjithshem dhe profesional, nga te cilat ne fshat jane vetem 371. Ne harkun kohor te nje viti ne zonat rurale u mbyllen me shume se 50 shkolla. Nderkaq, kater vite me vone, hendeku thellohet edhe me shume. Gjithsejt ne vend numeroheshin 400 shkolla te mesme, ndersa ne fshat nuk ka me shume se 252 prej tyre.
Po keshtu edhe mesuesit qe punojne ne shkollat e fshatrave po pakesohet. Ne vitin 1992-1993, ne Shqiperi kishte gjithsejt 9 298 mesues te arsimit te mesem, te pergjithshem dhe profesional, prej te cileve 3 630 punonin ne shkollat e fshatit. Pas kater vjeteve gjendja ka ndryshuar ndjeshem: ne vend numeroheshin gjithsejt 5 989 mesues, prej te cileve vetem 1 839 punonin ne fshat.
Te dhenat statistikore deshmojne se ne krahasim me mesuesit e qytetit, mesuesit e fshatit jane me te rinj ne moshe, me pervoje profesionale me te paket, me nivel shkencor profesional me te ulet. Keshtu per shembell numri i pergjithshem i mesuesve te Shqiperise qe i perkasin kategorise se pare te kualifikimit (me pervoje me mbi 20 vjete pune dhe me nje nivel te avancuar kualifikimi pedagogjik) ne vitin 1995-1996, do te ishte 13 729. Nderkaq prej tyre, ne fshat do te punonin 7 494, pra pak me shume se gjysma. Ne te kundert, numuri i pergjithshem i mesuesve te Shqiperise qe i perkasin kategorise se katert te kualifikimit (mesues qe sapo kane mbaruar studimet dhe pa kualifikim pedagogjik passhkollor) ne vitin shkollor 1995-1996, do te ishte 11 680, nder te cilet 8 411, ose 72 per qind e tyre punonin ne shkollat e fshatit. ( i gjithe ky informacion eshte marre nga A. Fuga, R. Gjoka, Z. Dervishi, Midis humbetires kulturore dhe gjallimit – studim sociologjik mbi formimin arsimor dhe psikokulturor te rinise ne zonen rurale shqiptare, Tirane 1998, f. 7, 8).
Por keto shifra kane nevoje per nje interpretim te vogel per t’u konsideruar te sakta, pasi levizja demografike e popullates shqiptare ne ato vite ka sens nga fshati ne qytet dhe, nga te dy keto lloj vendbanimesh drejt jashte Shqiperise, cka do te thote se banoret e fshatit e zvogelojne numrin ne fshat (per rrjedhoje edhe numri i shkollave, nxenesve dhe mesuesve) dhe e shtojne ate ne qytet; keshtu qe konstantja e numrit ne shkollat e mesme nder qytete duhet t’i dedikohet edhe ardhjes se fshatareve drejt qytetit dhe largimit te tyre jashte kufijve shteteror shqiptare. Te pakten tabelat e meposhtme na tregojne se numri i nxenesve dhe mesuesve ne qytete rritet dhe zvogelohet ai ne fshatra:
1990-91 kishte gjithsejt 557 127 nxenes, ku 174 642 ne qytet dhe 382 485 ne fshat.
1991-92 kishte gjithsejt 540 438 nxenes, ku 176 103 ne qytet dhe 364 355 ne fshat
1992-93 kishte gjithsejt 525 892 nxenes, ku 181 537 ne qytet dhe 344 355 ne fshat
1993-94 kishte gjithsejt 535 713 nxenes, ku 188 455 ne qytet dhe 347 258 ne fshat
1994-95 kishte gjithsejt 550 737 nxenes, ku 190 074 ne qytet dhe 360 663 ne fshat
1995-96 kishte gjithsejt 558 101 nxenes, ku 197 671 ne qytet dhe 360 430 ne fshat
1996-97 kishte gjithsejt 560 731 nxenes, ku 208 024 ne qytet dhe 352 707 ne fshat
1997-98 kishte gjithsejt 559 324 nxenes, ku 213 049 ne qytet dhe 346 275 ne fshat
1998-99 kishte gjithsejt 553 411 nxenes, ku 213 775 ne qytet dhe 339 636 ne fshat
1999-00 kishte gjithsejt 543 967 nxenes, ku 213 053 ne qytet dhe 330 914 ne fshat
(marre nga Vjetari statistikor 1991-1999, Tirane 2002, f. 151)
Ndersa numri i mesuesve ne arsimin 8-vjecar publik ishte sipas tabeles se meposhtme:
1990-91 28 789 mesues prej te cileve 19 847 ne fshat
1991-92 29 553 mesues prej te cileve 20 437 ne fshat
1992-93 30 557 mesues prej te cileve 21 131 ne fshat
1993-94 32 098 mesues prej te cileve 21 947 ne fshat
1994-95 30 893 mesues prej te cileve 21 013 ne fshat
1995-96 31 369 mesues prej te cileve 21 121 ne fshat
1996-97 30 926 mesues prej te cileve 20 886 ne fshat
1997-98 30 111 mesues prej te cileve 20 228 ne fshat
1998-99 29 428 mesues prej te cileve 19 457 ne fshat
1999-00 29 055 mesues prej te cileve 19 207 ne fshat
Po keshtu kemi te dhena mbi numrin e shkollave te mesme publike, ku kemi pakesim te numrit te tyre dhe ndryshim te raporteve cilesore brenda tyre sipas tabeles:
Gjithsej E pergjithshme E bashkuar Profesionale
1990-91 827 75 177 575
1991-92 763 89 465 209
1992-93 650 107 448 95
1993-94 577 161 329 87
1994-95 472 362 41 69
1995-96 430 352 24 50
1996-97 408 337 20 51
1997-98 400 337 3 60
1998-99 394 331 9 54
1999-00 386 326 9 51
Ndersa numri i nxenesve ne shkollat e mesme te qytetit dhe fshatit ishte si me poshte, ku dhe duket pakesimi i numrit te nxenesve ne shkollat e mesme ne shkalle republike:
1990-91 kemi 205 774 nxenes prej te cileve 82 637 ne qytet dhe 123 137 ne fshat.
1991-92 kemi 146 541 nxenes prej te cileve 67 046 ne qytet dhe 79 493 ne fshat.
1992-93 kemi 116 047 nxenes prej te cileve 59 422 ne qytet dhe 56 625 ne fshat.
1993-94 kemi 103 291 nxenes prej te cileve 56 854 ne qytet dhe 46 437 ne fshat.
1994-95 kemi 93 830 nxenes prej te cileve 54 781 ne qytet dhe 39 049 ne fshat.
1995-96 kemi 89 895 nxenes prej te cileve 56 591 ne qytet dhe 33 304 ne fshat.
1996-97 kemi 93 058 nxenes prej te cileve 66 166 ne qytet dhe 26 892 ne fshat.
1997-98 kemi 98 721 nxenes prej te cileve 70 513 ne qytet dhe 28 208 ne fshat.
1998-99 kemi 102 161 nxenes prej te cileve 71 714 ne qytet dhe 30 447 ne fshat.
1999-00 kemi 102 963 nxenes prej te cileve 72 806 ne qytet dhe 30 165 ne fshat.
Ndersa shkalla e arsimimit ne shkollat e larta te studenteve kishte trendin rrites sipas tabeles:
Gjithsej Sistemi i Dites Sistemi me korrespondence
1990-91 27 461 22 059 5 402
1991-92 28 001 22 705 5 296
1992-93 32 684 22 835 9 849
1993-94 30 185 20 190 9 995
1994-95 28 331 17 792 10 539
1995-96 30 086 17 235 12 581
1996-97 34 257 17 094 17 163
1997-98 35 902 18 550 17 352
1998-99 38 502 20 696 17 806
1999-00 40 125 21 991 18 134
(marre nga Vjetari statistikor 1991-1999 i Republikes se Shqiperise, Tirane 2002).
Ne vitin shkollor 1999-2000 ne te gjithe Shqiperine kishte 1828 shkolla tetevjecare, 386 shkolla te mesme dhe 11 shkolla te larta. (Vjetari statistikor 1991-1999, Tirane 2002, f. 143).
Te rregjistruar ne arsim per periudhen 2013-2019
| Viti shkollor / akademik | 2014-15 | 2015-16 | 2016-17 | 2017-18 | 2018-19 | |
| Të regjistruar në arsim | ||||||
| Gjithsej: | 748.488 | 704.779 | 677.818 | 652.592 | 641.161 | |
| Në Kopshte | 82.494 | 82.623 | 81.194 | 81.026 | 78.942 | |
| Në arsimin 9 vjeçar: | ||||||
| Në fillore | 188.371 | 179.564 | 174.836 | 170.861 | 167.104 | |
| Në ciklin e lartë të arsimit bazë | 175.037 | 163.935 | 153.264 | 148.810 | 139.426 | |
| Në arsimin e mesëm: | 140.042 | 130.380 | 127.114 | 120.062 | 116.646 | |
| Gjimnaz dhe Social-Kulturor | 117.241 | 108.956 | 106.133 | 99.457 | 95.359 | |
| Profesional | 22.801 | 21.424 | 20.981 | 20.605 | 21.289 | |
| Në arsimin e lartë* | 162.544 | 148.277 | 141.410 | 131.833 | 139.043 | |
| *Të dhënat e Isced 4 janë riklasifikuar në nivelin Isced 5. | ||||||
| Burimi i informacionit: Të dhënat administrative nga Ministria e Arsimit Sportit dhe Rinisë | ||||||
Ndersa numri i nxensave per te gjitha nivelet e shkollave per periudhen 2013-2018 eshte si me poshte
2013-14 14-15 15-16 16-17 17-18
9 vjecar 44 139 44 001 43 084 36 546 37 795
Te mesme 35 254 39 629 37 721 36 436 35 278
Profesionale 3 136 4 702 4 507 5 215 4 189
Arsimi i Larte 29 301 33 654 31 865 31 865 34 331
Vetem Bachelor 17 469 19 152 20 423 20 423 20 108
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Shenim: atje ku nuk jepet referenca materiali eshte marre ne adresen e internetit te INSTAT-it: www.instat.gov.al, te kerkuar nga une ne rruge zyrtare, prej nga mora pergjigjet e meposhtme, duke treguar korrektesen e institucionit ne fjale:
1-From: Anila Kasneci
Sent: Friday, February 21, 2020 1:40 PM
To: ‘gentihoti@yahoo.com’
Cc: Majlinda Nesturi
Subject:
Pershendetje,
Referuar kerkese tuaj drejtuar INSTAT lidhur me numrin e nxenesve ,mesuesve dhe institucioneve arsimore ne vitet e kerkuar, ju njoftojme se kete informacion dhe shume me teper se kaq e gjeni ne faqen www.instat.gov.al rubrika Publikime ku sipas viteve gjeni te publikuar ne Vjetaret Statistikore, Vjetaret Rajonale dhe shume publikime te tjera me keto te dhena.
Gjithashtu te dhenat qe kerkoni I gjeni po ne kete faqe ne : Tema/Tregu I punes dhe Arsimi/Arsimi ku ju shfaqen te dhenat per arsimin po te klikoni linkun:
http://www.instat.gov.al/al/temat/tregu-i-punës-dhe-arsimi/arsimi
Po ashtu keni informacion te gjere ne databazen e kesaj faqeje e cila gjendet ne fund.
Anila Kasneci
INSTAT
2-Olta Caca <ocaca@instat.gov.al>
To:genchoti@yahoo.com
Fri, Feb 28 at 12:10 PM
Pershendetje
Me poshte eshte link-u I databases se INSTAT per Popullsine me 1 janar 2001-2019
Faleminderit
Olta Caca
Head of Population Statistics
Institute of Statistics
Rr. Vllazen Huta, Nd.35, H.1
Njësia Administrative Nr.2, 1017
Tirane, Albania
Tel. +355 (-4-) 233 358/ext 195
Fax: +355 (-4-) 228 300
E-mail: ocaca@instat.gov.al
2 – Analiza POLITIKE e QYTETARISE Shqiptare te shek. te XX-te
Nevoja e analizes politike te procesit social te kalimit nga jeta fshatare ne ate qytetare eshte e nevojshme vetem per nje aresye: shqiptaret nuk e dine se cfare eshte jeta fshatare dhe cfare eshte jeta qytetare qofte nga pikepamja e krijimtarise sociale e qofte nga pikepamja e detyrimit social. Shqiptaret e sotem nuk e kane kuptuar akoma se te jetosh se pari eshte DETYRE dhe kjo DETYRE do te thote TE DUASH dhe te PUNOSH. E meqene se kjo DASHNI e kjo PUNE fillon, ne menyre zanafillore, me jeten fshatare (nje ligj natyror) defekti i QYTETARISE te epokes komuniste dhe postkomuniste eshte e lidhur pazgjidhshmerisht me zanafillen e tyre pas 1945-ses, ku qenia fshatare e politikaneve dhe intelektualeve te zanafilles se tyre historike eshte e lidhur vetem me krimin duke mos pasur asnje progres nga kalimi fshat-qytet.
Menyra se si edukata dhe arsimimi i epokes komuniste ka ndikuar mbi shqiptaret duket ne rreshtat e meposhtem te shkruara nga nje i burgosur politik, me te aferm te pushkatuar, burgosur, internuar, rreshta te cilat “cuditerisht” perputhen me idete e akademikut tone.
Prej shume vitesh ekziston nje liber kompjuterik, “Odiseja e nje dedektivi” me autor Agim Hamiti, ne brendesi te te cilit gjendet dhe ideja e akademikut tone.
Në kapitullin e fundit, në vënd të pasthënies, autori ka evidentuar një fakt të shtrëmbër, që komunistet e kishin mjaft për zemër, të cilin po e citoj të plotë: “Por ç’ndodh ne Shqipërinë e shekullit XXI, e cila ka intelektualë aq sa kishte banorë monarkia?”. Autori (Agim Hamiti) nuk ka kuptuar një gjë nga e gjitha ajo që ka shkruar: një frazë e vogël e përmbys të gjithë veprën sado e madhe që të jetë ajo. Në këtë pikë qëndron i gjithë mashtrimi që arsimimi komunist realizoi me anë të dialektikës ku ligji i kalimit të sasisë në cilësi jo vetëm që u keqinterpretua, por ai u bë promotori i të gjithë politikës komuniste dhe është subjekti me të cilin krenohen komunistët e vjetër dhe postkomunistët e rinj. Tentativa për të paraqitur si arritje në zhvillimin social të popullit shqiptar numurin e madh të intelektualëve të krijuar nga rregjimi komunist është e dështuar me ngjarjet e zhvillimit ekonomik në brëndësi të popullit shqiptar përgjatë viteve 1992 – 1996 ku u dalluan mirëfilli dy tërësi ngjarjesh të lidhur pikërisht me botën intelektuale post komuniste. Nga njëra anë dualën në pah forcat e vërteta zhvilluese të popullit shqiptar, të cilët me anë të punës krijuan të mira materiale sa kishte krijuar populli shqiptar për 45 vjet me anë të diktaturës (ato vite kanë qenë vitet më të mrekullueshme të jetës sociale të popullit shqiptar pas 1945, por aspak si refleksione dialektike të diktaturës). Nga ana tjetër ato vite treguan se çfarë kapaciteti kishte intelektuali shqiptar i të gjitha fushave ku klasa e tyre u zhyt e gjitha në skamje pikërisht për paaftësi intelektuale. Ky fakt ka qenë një ndër shtytjet më kryesore të ngjarjeve të 1997 ku mund të dallojmë grabitjen shumë përmasore që klasa e politikaneve intelektualë realizoi përgjatë atij viti e në vazhdim. Të paktën kjo ka qenë gjëja më e dukshme e veprës së intelektualëve komuniste në ngjarjet e 1997 e në vazhdim (për ta thënë më saktë kjo klasë vodhi pikërisht atë që krijuan njerëzit punëtorë (jo klasa punëtore) të Shqipërisë në periudhën 1992 – 1996). E në qoftë se ne do të analizojmë tërësinë e intelektualëve sipas ligjeve të dialektikës do të dallojmë se pikërisht sasia tepër e madhe e tyre ka çuar në cilësinë tepër negative të klasës së intelektualëve të epokës komuniste mbi të cilët bie i gjithë faji i tragjedisë së popullit shqiptar në vitet 1997. Për këtë problem ideja e autorit është e pasaktë dhe kjo vjen jo thjeshtë nga përgatitja e tij botëkuptimore, por nga qëllimi për ta vënë në dukje. Analiza e përmbajtjes njerëzore të klasës së intelektualëve të epokës komuniste është e lidhur pikërisht me krahinën nga e ka prejardhjen autori ynë dhe ai me këtë kërkon të krijojë një aureolë lavdie të asaj klase a thua se populli shqiptar nuk e di se ai segment i inteligjencës shqiptare është i lidhur me krimin kundra popullit shqiptar. Nuk ka qenë e rastit që gjeneralët e kolonelët e luftës civile 1943-1948 e kishin prejardhjen e afërt nga zona operative nr.1 dhe nga familjet e tyre lindën intelektualët e shumtë që suprimuan, nga ana sasiore, inteligjencën e para 1945-sës. Por autori nuk e thotë se këta intelektualë, që ishin më të shumtë se popullata shqiptare e kohës së monarkisë, nuk ishte e afte të luante as levën e Arkimedit e jo më të krahasohej me intelektualët e kohës mbreterore. Është njësoj si të krahasohet nata me ditën, apo vdekja me lindjen. Një Ismail Kadare (i pretenduar me madheshtine komuniste) nuk është i aftë ta përmbysë realitetin historik (Nje dosje per HOMERIN) dhe kjo përbën në realitet tragjedinë reale të popullit shqiptar në fillimet e mijëvjeçarit të tretë.
Por ne qofte se klasa QYTETARE historike shqiptare (shek. XVI-1944) i beri popullit shqiptar nje trajtim politik drejtues progresiv, klasa QYTETARE e epokes komuniste (1945-1991) u formua vetem per nje qellim: per ta sunduar popullaten shqiptare ne menyren me te mundeshme antishqiptare dhe antihistorike, ndersa klasa QYTETARE post komuniste u riformatua vetem per qellimin: per te mbuluar krimin e para-ardheses dhe per te fshehur qellimin politik perse u formuan ne menyren me anti-historike te mundeshme keto dy segmente te QYTETARISE shqiptare. Ky fakt ben te nevojshem analizen dhe trajtimin politik te procesit ne fjale.
Perfundime
Perfundimet e kesaj analize nuk kane dhe shume lidhje me procesin e formimit te QYTETARISE shqiptare, por ato ndihmojne ne percaktimin e parametrave analitike te shkences se Historise. Ato tregojne paaftesine e ndergjegjes se POLITIKES per te ndikuar mbi historine e popujve ne menyren progresive te zhvillimit. Shqiptaret kane rast te nxjerrin perfundimet perkatese sipas asaj qe kane perjetuar pas 1945 dhe, sidomos, pas 1991-shit.
Menyra se si popullata shqiptare kaloi nga 15.4% qytetare ne 46,9% te tille (ndersa klasa fshatare nga 84,6% ne 53,1%) brenda 75 vjeteve, por duke kaluar nga aftesia historike ne paaftesine politike te jeteses sociale duhet te jete nje tregues kryesor qe procesi shoqeror i zhvillimit te Races Njerezore ne Toke duhet t’i nenshtrohet disa Ligjeve Natyrore qe formacionet e organizmit nderlendor nuk i kane. Kjo gje ben te domosdoshme aplikimin e metodave te reja dhe te tjera analitike qe bejne te mundur nxjerrjen e perfundimeve perpara se te zhuken nga Historia. Te pakten keto 75 vjet (1945-2020) te perjetuara nga shqiptaret duhet t’i sherbeje Europes Politike per te kuptuar se menyra politike e zbatuar mbi popujt europiane pergjate ketyre 2500 vjeteve nuk eshte e afte ta zhvilloje Kombin Shqiptar sipas parametrave sociale te konsoliduara nen kushtet e globalizmit politik. Puna ka mberritur ne nje faze te tille sa problemi duhet te shtrohet: nen kujdesin e kujt do te trajtohen shqiptaret politikisht dhe kush do t’i udheheqe ata pergjate mijevjecarit te trete te sapofilluar?
Europa politike duhet ta kuptoje me lehtesi qe shqiptaret e sotem e kane kuptuar shume sakte se per 108 vjet me rradhe kane qene viktima te saj dhe jo rezultat i nje zhvillimi progresiv. Te pakten periudha 1584-1944, ne funksion te zhvillimit te QYTETARISE, eshte e afte te argumentoje se zhvillimi progresiv i nje shoqerie e paska pasur nje suport ekzistencial (SHKODRA). Eshte mire te ndiqen permasat e asaj rruge per te eleminuar dhimbjet e shkaktuara mbi shqiptaret pergjate 75 vjeteve te epokes komuniste dhe postkomuniste.
Tirane, me 12.03.2020