142/4 – Çfare po ndodh me Shqypen Historike

                        (GEGNISHTJA e poshtnume)?

                        (ose “TRIUMFI” i FAQEZINJVE TRADHETORE)

                      VAZHDIMI

11–Kongresi i legjimitetit te grabitjes te Identitetit Kombetar te Shqiptareve – 1972 (argumenti me i sakte qe te Marret e Madheshtise Shqiptare nuk jane vetem te Tille dhe te Çmendur, por dhe pjesmarres ne Krimin kunder Shqiperise dhe shqiptareve. Ata jane vazhdimi i organizimit te ketij kongresi famekeq antishqiptar).

Kjo teme trajtohet me mbeshtetjen e materialeve te botuara per kete kongres ne dy vellime, Tirane 1973 (foto 37 ÷ 37/1), duke nenkuptuar se cdo gje eshte publikuar sipas interesit politik te kohes. Te pakten nje veper e Enver Hoxhes e nxjerr ne dukje kete manover, ku rendesi nuk i duhet dhene kohes kur pretendohet te jenë thënë, por kur eshte botuar vepra ne fjale (Enver Hoxha, Vepra 12, Tirane1972, f. 314 (foto 37/2 , 37/3, 37/4)).

“Eshte fakt historik qe edhe ne vende te tjera, te perparuara si ne France e gjetke gjuha provinciale ka ndryshuar, ka evoluar dhe eshte formuar gjuhe unike, letrare, gjuha kombetare. Mund te themi edhe per Dukagjinin se ai nuk mund te mbetet sic eshte sot. Edhe vete Tuku duhet te kete vene re se e ka thyer gjuhen si te gjithe ne dhe se te ne, sic eshte e natyrshme, dialektike, po perpunohet gjuha letrare. Byroja Politike nuk eshte ngutur per te marre nje vendim mbi kete ceshtje, se kjo s’behet me dekrete. Natyrisht, do te behet si eshte me mire. Edhe ne raport thuhet se problemi i gjuhes zyrtare do te studiohet, ndersa Tuku megjithese e di kete ceshtje, na e ngre ketu ne nje fryme te tille qe nuk eshte aspak e drejte.“ (Enver Hoxha, Vepra 12, f. 314).

Por disa botime te tjera paralele, apo me te hershme ne kohe, e nxjerr zbuluar kete manover dhe na tregon se ka qene politika ajo qe e ka komanduar te gjithe ate proces me qellime te fshehta. Fillimisht do te analizojme dinamiken e Kongresit te Drejteshkrimit dhe pastaj menyren se si u thirr ai ne planin politik. Fakti qe ne kete kongres muaren pjese te gjithe drejtuesit e partise dhe te shtetit (foto 37/5, 37/6, 37/7) na tregon se ai kongres fillimisht ka qene politik dhe pastaj gjuhesor per te justifikuar ate qe ndodhi deri me 1972. Ketij problemi i kam kushtuar nje artikull disa vite me pare: “78-Cfare perfaqeson Kongresi i Drejtshkrimit te Gjuhes Shqipe i vitit 1972? 19.03.2014” te publikuar ne genckhoti.com.  

Ne Fjalorin Enciklopedik shqiptar 1985, f. 510, per kete kongres shkruhet:

“KONGRESI I DREJTSHKRIMIT TE GJUHES SHQIPE (1972). Tubim shkencor gjithekombetar i mbajtur ne Tirane ne prag te 60 vjetorit e Shpalljes se Pavaresise Kombetare nga 20 deri me 25.XI.1972. U thirr per te nxjerre perfundimet e diskutimit popullor per drejtshkrimin, qe kishte filluar me 1967 pas botimit te Rregullave te drejtshkrimit te shqipes (projekt), per te caktuar parimet dhe vijat themelore te hartimit te drejtshkrimit ne trajte perfundimtare, si edhe per te vendosur per nje varg ceshtjesh te tjera, te pergjithshme e te vecanta, te drejtshkrimit e te gjuhes letrare kombetare ne teresi.

Ne Kongres moren pjese 87 delegate nga te gjithe rrethet e RPS te Shqiperise, nga shqiptaret qe jetojne ne trojet e tyre ne Jugosllavi ne Kosove, ne Maqedoni e ne Mal e Zi dhe nga arbereshet e Italise. Ndermjet tyre kishte studiues te gjuhes shqipe nga institutet kerkimore shkencore, pedagoge te shkollave te larta, mesues te gjuhes e te letersise shqiptare, shkrimtare, publiciste, punonjes te institucioneve botuese, veterane te arsimitn e te kultures e te tjere. Punimet i ndoqen edhe perfaqesues te fushave te ndryshme te veprimtarise se gjuhes letrare shqipe, si edhe nje varg avbanologesh te huaj.. Ne Kongres u mbajten je referat qendror me temen “Gjuha letrare shqipe dhe disa probleme themelore te drejtshkrimit te saj” (nga Androkli Kostallari) dhe mbi 150 kumtesa e referime shkencore (gjithe materialet e Kongresit jane botuar ne dy vellime: Kongresi i drejtshkrimit te gjuhes shqipe I, II, Tirane, 1973).Kongresi beri bilancin e gjithe punes se meparshme per njesimin e drejtshkrimit te gjuhes shqipe. Pas nje diskutimi te lire e te frutshem ai miratoi njezeri Rezoluten, qe eshte nje sinteze e mendimit dhe e vullnetit te perbashket te njerezve tye shkences, te shkolles dhe te kultures shqiptare. Duke bere pergjithesimin shkencor te analizes se struktures dhe te vecorive funksionale te gjuhes se sotme letrare shqipe, Rezoluta pohon, per here te pare se “populli shqiptar ka tashme nje gjuhe letrare te njesuar”. Keshtu Kongresi mbylli periudhen kur gjuha letrare shqipe funksiononte ne dy a me shume variante dhe hapi nje periudhe te re, periudhen e nje gjuhe letrare te vetme, te njesuar. K. i D. pati nje jehone te gjere ne jeten shoqerore e kulturore te vendit dhe ndikoi per forcimin e njesise shpirterore te gjithe popullit shqiptar.

Kongresi i Drejtshkrimit ishte  nje fitore e vijes marksiste-leniniste te PPSH per zgjidhjen e drejte te problemit te gjuhes sone letrare kombetare. Ai ishte shprehje e dashurise se thelle te gjithe popullit shqiptar per gjuhen e vet amtare dhe e kujdesit e tij te panderprere per zhvillimin e lulezimit e saj (E. La)”

Por nje analize e pjesmarresve ne ate kongres i hap pak ndryshe petat e lakrorit.

Fillimisht nje komision organizues i kongresit te drejtshkrimit te gjuhes shqipe prej 19 vetesh u muar me organizimin e kongresit ku merrnin pjese: Androkli Kostallari-kryetar, Mahir Domi-nenkryetar, Prof. Eqrem Çabej, Idriz Ajeti, Dhimiter Shyteriqi, Aleks Buda, Rexhep Qosja, Shaban Demiraj, Lirak Dodbibaj, Kole Koci, Ramzi Nesimi, Jorgji Gjinari, Anastas Dodi, Emil Lafe-sekretar, Jup Kastrati, Engjell Angoni, Ali Abdihoxha, Luigj Franja, Josif Ferrari (foto 37/8).

Thuhet se moren pjese 87 delegate te profesioneve te ndryshme (foto 37/9 ÷ 37/16), si me poshte :

Politikane: 2: Thoma Deliana, minister; Bedri Dedja zv. minister,

Gjuhetare, pedagoge te Gjuhes Shqipe dhe perkthyes: 38: Androkli Kostallari, Mahir Domi, Eqrem Cabej, Shaban Demiraj, Lirak  Dodbibaj, Jorgji Gjinari, Emil Lafe, Jup Kastrati, Engjell Angoni, Ali Dhrimo, Bahri Beci, Bajram Hajrullaj, Dhimiter Samara, Fadil Podgorica, Fatmir Agalliu, Ferdinand Leka, Henrik Lacaj, Hysen Qosja, Jani Thomaj, Jorgji Çerepi, Koço Bihiku, Kole Ashta, Mehmet Çeliku,  Menella Totoni, Merkur Alimerko, Nesti Bellovoda, Nikoleta Cikuli, Osman Myderrizi, Pashko Geci, Remzi Pernaska, Sofika Morcka, Spiro Floqi, Stefan Prifti, Shefqet Hoxha, Tomor Osmani, Xhevat Lloshi, Ylli Ruli, Zana Daci.

Historiane dhe historiane te letersise: 2: Aleks Buda, Jorgo Bulo.

Shkrimtare, folklorist dhe redaktore: 15: Dhimiter Shyteriqi, Ali Abdihoxha, Dalan Shapllo, Dritero Agolli, Dhori Qiriazi, Fatmir Gjata, Ismail Kadare, Jakov Xoxa, Lasgush Poradeci, Llazar Siliqi, Niko Tanini, Qamil Haxhihasani, Sterjo Spasse, Shefqet Musaraj, Zihni Sako.

Mesues: 18: Kole Koci, Anastas Dodi, Luigj Franja, Ahmet Limani, Drita Garuci, Elsa   Vakeflliu, Gaqo Peci, Hasan Sayani, Kristaq Shtembari, Luan Dino,  Lumnie Shehetila, Mikel Zavalani, Mufit Trepca, Munir Reso, Naim Bardhi, Pjeter Fusha, Sofika Adhami, Zhaneta Nova.

Studiues te fushes se historise, gjuhesise dhe arsimit nga Kosova: 7: Idriz Ajeti, Rexhep Qosja, Ahmet Kelmendi, Ajet Bytyci, Besim Bokshi, Isa Bajçinca, Ismail Bajra.

Studiues te fushes se historise, gjuhesise dhe arsimit nga Maqedonia: 3: Remzi Nesimi, Petro Janura, Sefedin Sulejmani.

Studiues te fushes se historise, gjuhesise dhe arsimit nga Italia: 1,  Josif Ferrari.

Studiues te fushes se historise, gjuhesise dhe arsimit nga Mali i Zi: 1, Ismail Doda.

Pra sic shihet mungojne perfaqesuesit e arvanitasve te Greqise dhe shqiptareve te Turqise duke na treguar se kongresi i drejtshkrimit nuk ka q    ene mbarekombetar dhe nuk e ka pasur kete qellim per te cilin ka preteduar. Por ka dhe nje mangesi tjeter. Delegati me nr. 54, Poeti Lasgush Poradeci, nuk ka qene prezent ne asnje seance dhe nuk e ka firmosur rezoluten perfundimtare te kongresit te drejtshkrimit te gjuhes shqipe (foto 37/24). Qofte dhe vetem ky fakt eshte i mjaftueshem per ta konsiederuar ate kongres nje formalitet politik qe sherbeu per te mbuluar cdo gje qe Historia 400 vjecare ne marredhenie me Europen dhe Kishen Katolike me qender ne Rome u kishte dhuruar shqiptareve pa asnje shperblim.

Kongresi u drejtua nga nje presidium prej 21 antaresh (foto 37/17) dhe nga dy presidiume te seksioneve te kongresit te drejtshkrimit te gjuhes shqipe (presidiumi i seksonit A dhe presidiumi i seksionit B),  foto 37/18, 37/19. Ndersa u ngriten tre sekretari perkatese, njera qendrore dhe dy per seksionet A dhe B, foto 37/20. U ngriten dhe dy komisione per hartimin e parashtresave rreth punimeve te seksioneve, foto 37/21. Ne fund te kongresit u formulua nje rezolute qe u firmos nga te gjithe delegatet me perjashtim te Poetit Lasguash Poradeci, foto 37/22, 37/23, 37/24.

Per kete u botuan “Ortografia e gjuhes shqipe” (1956) dhe, ne kuadrin e pretendimit te vendosjes se nje drejtshkrimi te vetem per nje forme te vetme te gjuhes sone letrare, u botua projekti: “Rregullat e drejtshkrimit te shqipes” (1967 – foto 37/25, 37/26). Keto botime ishin paraprire nga sesionet shkencore te vitit 1952 ku u pretendua se gjuhesia jone po zgjerohej perhere e me shume duke bere hapa cilesore perpara ne pervetesimin e metodologjise materialiste-dialektike te njohjes dhe te shpjegimit te fenomeneve shoqerore dhe sidomos te teorise marksiste-leniniste mbi gjuhet letrare kombetare, duke kapercyer nje varg konceptesh te gabuara, te trasheguara nga e kaluara (Drejtshkrimi i gjuhes shqipe, f. 5).

Por cfare beri kongresi ne teresine e tij?

Se pari percaktoi leksikun e gjuhes shqipe nga pikepamja rrokjesore, pune e cila u ishte grabitur gjuhetareve profesioniste te Klerikeve Katolike Shqiptare, sidomos Át Justin Rrotes, Át Benedikt Demes, Át Vitor Volaj, Át Pashko Bardhit, Át Marin Sirdanit.

Ne kete menyre Androkli Kostallari doli perpara delegateve te atij kongresi me tabelen e meposhtme, duke marre per baze strukturen rrokjesore te 24.048 fjaleve me te perdorshme (Fjalori i vitit 1954 kishte 25 000 fjale) – vell. I f. 123:

                                                                                                                               

                              Tipat rrokjesore te fjaleve te shqipes se sotme                      

Numri i rrokjeve te fjaleve ne trajten     ӏ    Numnri i fjaleve ne   ӏ   Perqindja mbi

                    perfaqesuese                     ӏ   teresine e leksikut      ӏ   gjithe leksikun                

1. Fjale njerrokshe………….. 2. 485                       10, 33 %

2     -“-  dyrrokshe……………                             10. 263                       42, 67 %

3. -“- trirrokeshe………….   7. 636                       31, 75 %
4. -“- katerrokeshe………                                2. 975                       12, 37 %
5. -“- peserrokeshe……..                                    532                         2, 21 %
6. -“- gjashterrokeshe…..       130                         0, 54 %
7. -”- shtaterrokeshe…….                                      19                         0, 07 %
8. -“- teterrokeshe………..                                         8                         0, 03 %           

Sipas autorit Kostallari:

“boshti i leksikut te shqipes se sotme dhe tendenca e tij eshte ne radhe te pare struktura  dyrrokeshe  e  fjales dhe ajo njerrokshe  ose monosilabizmi. Rrenja e -ë-se fundore, qe takohet kryesisht tek fjalet dyrrokeshe te tipit arë, dorë, bukë, ujë, tokë, valë etj., do t’i kalonte keto ne tipin njerrokesh, ne kundershtim me tendencen themelore te ndertimit rrokjesor te leksikut te shqipes”.

Por autorit Kostallari as qe i ka vajtur ndermend se cfare perfaqeson ne gjuhen shqipe teresia e fjaleve njerrokeshe dhe karakteri monosilabik i saj . Pikerisht ketu qendron e fshehta historike e gjuhes shqipe dhe pamundesia e saj per te krijuar fjale te reja mbi bazen e fjaleve shumerrokeshe. Ja perse gjuha shqipe vetem ka marre nga gjuhet e tjera pa u dhene atyre asnje fjale te re. Kjo eshte dhe aresyeja perse banoret qe bartin gjuhen shqipe i kane thjeshtuar fjalet me shume rrokje ne nje ose dy rrokje edhe pse ato ne zanafillen e tyre kane pasur me teper rrokje ose germa (aurum-ar [kete proces nuk ka ditur ta shpjegoje nje prej inxhinjereve me me ze ne fushen e gjeologjise shqiptare – Haxhi Sauku, Flet tejlashtesia, Tirane 2004, por dhe te Marret e Madheshtise Shqiptare], Beligrad-Berat). Por thjeshtezimi i fjaleve, si nje proces historik, nuk ka qene vetem ne fushen e gjuhesise, por ai ka qene PARIMI me kryesor i shoqerise shqiptare ne te gjitha fushat e jetes ku kryesisht dallohet ne fushen e jurisprudences. Eshte i vetmi popull europian qe ka parakaluar Statutet e Qyteteve (Drishte, Shkoder, Durres) dhe Kodiket e Kishave (Berat, Korce) drejt Dy Kanuneve Klasore (Lek Dukagjinit dhe Skenderbeut) dhe prej ketej ne Kanunet Krahinore dhe thjeshtimin e Kanuneve Klasore ne Puke e Mirdite (Malci e Madhe, Lume, Lure, Diber, Bende-Tirane, Laberi). Ky proces nuk merret parasysh ne asnje rast edhe pse ai eshte thembra e Akilit te gjenezes historike milionavjecare te shqiptareve te sotem.

Kostallari pati kurajon politike te tregonte fare hapur se gjuha shqipe duhet t’i shpetonte thjeshtesise se saj historike dhe te komplikohej ne menyre artificiale duke kaluar nga fjalet nje-dyrrokeshe ne dy-trerrokeshe e me shume, dhe e gjitha kjo duke shtuar -ë-në fundore te patheksuar. Sipas tij (f. 123-124):

Ne teresine e pasojave negative te mospasqyrimit te ë-së fundore te patheksuar ne drejtshkrim vendin e pare e zene pasojat morfologjike dhe, nder to, ato te sistemit emeror. Ketu shtrohet nje ceshtje e qenesishme per vete kete sistem – a duhet ta ruaje e ta perforcoje drejtshkrimi ndarjen e madhe midis emrave mashkullore e femerore qe shprehet ne dy tipat e temave – ma bashketingellore dhe me –ë (ndarje qe ne nje glosar prej rreth 25.000 fjalesh perfshin dy grupe te gjera: rreth 6000 emra mashkullore dhe rreth 4000 femerore), apo duhet te perkrahe shthurrjen e kesaj dihotomie, e cila eshte thyer me kalimin e me se 500 emrave femerore trirrokesh me –ë (tipi kumbull, gjuhez) ne dy rrokesh me bashketingellore? Mendojme se kesaj pyetjeje kerkesat e normes letrare te sotme mund t’i pergjigjen vetem ne menyre pohuese – po, drejtshkrimi duhet te synoje ta ruaje dihotomine themelore te mesiperme. Nje veprim i kundert, ne kete rast, pervec te tjerash, do te kerkonte edhe ringjalljen e sasise (kuantitetit) te zanoreve ne drejtshkrim, dukuri qe eshte perjashtuar qe nga Komisia Letrare e Shkodres dhe qe nga pikepamja  funksionale sot ka karakter te ngushte dialektikor”.

A ka deklarim me te qarte politik se sa kundervenien e nje gjuhe politike kunder historise dialektikore te shqipes historike? Dhe e gjitha kjo do te mbyllej me nje postulat te justifikuar gjuhesor: “parimi fonetik, si ne te kaluaren, ashtu edhe sot mbetet parimi kryesor i drejtshkrimit te shqipes” (f. 127). A nuk perputhet shkolla e te Marreve te Madheshtise Shqiptare sot (2021) me kete parim studimor?

Por do te ishte i pari, qe ne ate kongres,  Androkli Kostallari qe do te konstatonte, duke cituar Hermann Pauli-n se drejteshkrimi i shqipes ne vazhdim edhe neqoftese nuk do te ishte progres, sidoqofte nuk do te ishte regres (f. 132).

Do te ishte Prof. Eqrem Çabej qe do ta kundershtonte ne nje diskutim kete operacion ne gjuhen shqipe duke u ndalur ne drejtshkrimin e  -ë-së se patheksuar. Sipas Profesorit ajo mund te hiqet ne shkrim ne disa raste, por jo ne fjale si gjumë, kalë, gjalpë etj, sepse atehere duhej te binte edhe tek fjalë, edhe tek trajtat Shqiperisë, lirisë, lirinë etj (f. 151).

Thellesisht ketij problemi Prof. Çabej do t’i futej ne kumtesen e Tij (f. 247-264) duke analizuar procesin historik te drejtshkrimit te shqipes, ku do te thoshte (foto 37/25, 37/26):

“Kur Komisia Letrare e Shkodres, ne “Parimet e rregullat” qe caktoi per drejtshkrimin e shqipes aty nga fillimi i vitit 1917, vendosi qe zanorja ë e pathekse, grupet zanore ie, ue, ye dhe grupet bashketingellore mb, nd, e ngj do te shkruhen te plota ashtu si i ruan toskerishtja e pjeserisht dhe disa nendialekte te gegerishtes, ajo mund te shtonte e te thoshte qe ashtu te plota kane ekzistuar ato dhe jane shkruar pak shekuj me pare ne krejt truallin e gegerishtes dhe se jane te gjithmbarshme te gjuhes. Dihet se shkrimtaret e vjeter te Veriut, te shekullit XVI e XVII, gjer aty nga mesi i shekullit XVIII, Gjon Buzuku, Pjeter Budi, Frano Bardhi, Pjeter Bogdani, Fgjon Nikolle Kazazi e te tjere, nder ta edhe ndonje anonim, ruajtes te nje tradite gojore e shkrimore te gjuhes, i kane perdorur te plote keta tinguj, keto grupe zanoresh e bashketingelloresh, dhe se m’ane tjeter keto ndihen dhe sot e kesaj dite ne disa treva anesore e si te tilla me konservative te fushes dialektore te gegerishtes. Ne kohen e shpernguljes se elementit shqiptar per ne Itali, i cili rridhte kryesisht prej krahinave jugore te vendit, disa nga iparet themelore te dallimit midis dialekteve kishin zene vend me kohe ne gjuhe, po me ane tjeter disa te tjera ndryshime qe verehen ne shekujt e mepastajme, ende nuk kishin marre rruge; ne vend te tyre ishin ne perdorim fjale, forma fjalesh dhe ndertime fjalesh te perbashketa per mbare gjuhen. Shohim keshtu qe midis gjuhes qe perdor per shembell Gjn Buzuku prej Veriut dhe asaj qe shkruajne arbereshet e Italise duke u nisur me Leke Matrangen prej Siqelie, krahas me dallime dialektore ka edhe pika takimi te shenueshme. Pika te tilla takimi verehen edhe midis gjuhes se atij autori dhe dialekteve shqiptare te Greqise, i edhe midis ketyre dialekteve dhe atyre te Italise me njeren, dhe gjuhes te se tjereve autore te vjeter te Veriut me tjetre ane. Shkurt pra, ne keto variante gjuhesore te Veriut e te Jugut, dialektore e letrare, pasqyrohet kudo ne vijat e saj te pergjithshmet nje shqipe e kalimit nga koha paraturke ne kohen e pare te sundimit osman, nga perioda paraletrare ne perioden letrare. Eshte nje njesi gjuhesore qe manifestohet ne variacione te shumellojshme” (f. 247-248).

A nuk jane vetem keto Dy personalitetet e vetme shqiptare, poeti Lasgush Poradeci dhe Prof. Eqrem Çabej, qe e kundershtuan ate kongres fare hapur ne katrahuren qe sajoi per gjashte dit, i Pari me revolten e mos marrjes pjese dhe i Dyti me kundershtimin profesional balle per balle? Pikerisht keto probleme nuk jane komentuar asnjehere ne kete menyre nga propaganda shqiptare pas 1972, por problemi i drejtshkrimit te shqipes eshte paraqitur si nje akt uniteti i delegateve te emeruar. Ka ardhur koha qe ngjarja te thuhet sipas asaj qe ka ndodhur dhe jo sipas manipulimit propagandistik te epokes komuniste! Kongresi i drejtshkrimit te gjuhes shqipe ishte nje kongres politik per te futur dy anet gjeografike te Shqiperise ne konflikt politik midis tyre dhe per kete u perdor ndryshimi i gjuhes shqipe nga pikepamja e zhvillimit historik te saj, duke kaluar nga dinamika Natyrore e pandergjegjshme ne dinamike Politike te ndergjegjshme.

Me mjaft interes duhet konsideruar dhe kumtesa e Prof. Idriz Ajetit (Prishtine) nga pikepamja e zhvillimit te shqipes nen diktatin e pushtimit serb ne raport me diktatin e pushtimit komunist ketu ne Shqiperi (foto 37/27, 37/28). Ne kete rast do te zbulojme se cfare kane pasur te perbashket pushtuesit serb ne Kosove me pushtuesit komunist ne Shqiperi nga pikepamja e Gjuhes Shqipe dhe kur ka ndodhur kjo. Sipas autorit, Prof. Idriz Ajeti-it, diskutimet mbi gjuhen letrare shqipe ne RPFJ kishin ndjekur kete rruge nder vite (f. 265-280):

“Rruga e derisotme e zhvillimit te gjuhes letrare shqipe nder shqiptaret qe jetojne ne Jugosllavi, ka pasur etapat e saj qe jan e njekohesisht etapa historike te popullit shqiptar…

Problemit te drejtshkrimit e gjuhes letrare shqipe ju kushtua nje mbledhje ne nentor te vitit 1952 (ne Prishtine), me c’rast u trajtuan disa ceshtje te ortografise shqipe, per te cilat ne praktiken e perditshme te variantit tone letrar, nuk kishte nje menyre te njesishme shkrimi. Pika kryesore e drejtshkrimit mbi te cilen u kembyen mendimet ne mbledhjen e pare te eksperteve te gjuhes, pervec tjerash, ishte perdorimi i gjysmezanores ë ne gjuhen letrare shqipe, per shkrimin e se ciles largoheshin pikepamjet e gjuhetareve. Per problemin gjithnje te mprehte te gjuhes letrare shqipe, te shtruar ne mbledhjen e permendur, thuhej sa vijon: “Meqenese pakica kombetare shqiptare ne RFPJ flet nje dialekt te gegerishtes, gjuha e shkrimit per ne nuk mund te jete vecse gegenishtja”, (“Perparimi” 1955, 1-2 f. 14).

Ne konkluzionet, ne te cilat u permblodhen diskutimet qe u bene ne mbledhjen e permendur te 1952-se, Komisioni prej nente vetash, ne emer te delagateve te mbledhjes se gjuhetareve dhe letrareve e punonjesve te tjere te kultures te shqiptareve te atyre aneve, per drejtshkrimin e shqipes letrare, ne forme porosie, propozon sa vijion:

“….Gegenishtja e perdorur nder ne ne pjesen e saj má te madhe, ásht tashmá e percaktueme si per kah trajtefjalet, ashtu perkrah drejtshkrimi, si shifet kryesisht e te perkohshmen “Jeta e re”. Prej pikave ku mbretnon ende nje njajtesi e plote, ma te randesishmet, mbas mendimit tone t’ane jane keto qe vijojne:

1) Trajta jam shkue, jam ardhe etj. duhet te menjanohet si prodhim i njij evolute partikulariste.

2) Gjithashtu kosovarizmat po vijka, po shkojka e tjera, ne vend te ardhka, shkueka, bleka e tjera, jane per t’u menjanue si prodhim i njij evolute partikulariste.

3) Komisioni ásht i mendimit qe trajtat e imperfektit vepruer punonja dhe punojsha te lejohen me u perdore krahas, simbas parpelqimit te shkrimtarit;

4) Detyrimi i pershtardhun: kam me pase mund te perdoret vetem gabimisht ne vend te kohes se pershtardhun (futur) do te kem.

5) Komisioni rekomandon gjithashtu qe akordimi logjik, per shembull shtetet e medhej, te lejohet me u perdor shtetet e medha.

6) Krahas me trajtat liber i shkruem, leter e shkrume, duhet te perdoren trajtat liber i pasun, leter e ndryshun.

7) Jane te drejta vetem trajtat: kam shkrue, kam fole, kam ndejte e tjera e jo kam shkruem ose shkruejte, kam folun, kam ndejtun etj.

8) Perseritja pleonastike e njij objekti – emeni i pashquem – si per shembull: e bleva nji pule, ásht gabim (njizanit). Kur objekti ásht emen i shquem, shumica prej gjashte kunder treve  rekomandojne mbajtjen e pleonazmit vetem atehere kur objekti emen i shquem vjen para foljes, per shembell: librin e lexova, keshtu qe mbas kesaj shumice do te ishte gabim me shkrue e lexova librin.

9) Foljet qe n’infinit mbarojne me “ye” e me “-a” ne veten e trete t’aoristit mbarojne me “-u”, per shembull: kthye – ktheu, kercye-kerceu, la-lau.

10) Jane te drejta vetem orthografinat “mundesi”, kurse “i mundshem”, e “mundeshme” (me fjale te tjera prej dy ë-ve postonike qe vijne mbas theksit tonik, e parafundit bije).

11) Jane te drejta vetem orthografinat kendues etj.

12) Me levrue, lekure, me levdue, me leshue jane orthografina te drejta.

13) Jane te drejta orthografinat: i hapte, i lagte, i perbashkte etj. e jo i hapet, i laget, i perbashket.

14) Jane te drejta orthografinat: i vetem, e veteme, pune, punetuer, kange, kangetar.

15) Me njhi shumice prej pese kunder kater jane te drejta vetem orthografinat: liris, Jugosllavis etj.

16) Komisioni me shumice prej 7 mbi 2 rekomandon drejtshkrimet e pronorevet: t’im, t’and, me apostrof, dhe perdorimin e nyjes “i-e” ne nominativ; per shembell: libri i im, motra e jote.

17) Mbetet per diskutim t’ane e t’one per njejsin e mashkullores…..”….

Pas pese vjetesh, ne vitin 1957, praop u shtrua puna e ortografise se gjuhes letrare shqipe (Prishtine, 30-31 maj 1957). Ne Rekomandimet, qe porosiste Mbledhja e gjuhetareve thuhej shprehimisht…..”Mbas shqyrtimit te gjithanshem e pik’ per pik te seiciles cashtje te parashtrueme ne referate e tue pase parasysh perfundimet e Mbledhjes se pare, kjo Mbledhje pat per qellim se pari me thjeshtue sa te jete e mundur ortografine shqipe, por gjithnji tue u kujdese qe te mos cenohet aspak karakteri shkencuer i saj. Per shembell, ne lidhje me ë pazane, mbledhja qe e mendimit qe ajo te perdoret vetem aty ku ásht e domosdoshme. Nji qendrim i ketille perligj vetevehten e i jep dore zhvillimit te gjuhes bashkekohoe, tue qene ne perputhje te plote me ortoepin, rruge kjo qe medoemos evolucioni i gjuhes do te kaloje neper te per me mberrijte zhvillimin e vet te fundit” (Perparimi, 1957 6, f. 375)………..

Kunder tendencave diverguese te atyre konkluzioneve dhe rekomandimeve te tyre u ngriten reagime, e nder te parat ne “Perparimi” 1958/ nr 7-8, u botua artikulli: “A ka gjá má pune ne ortografine e shqipes” (f. 471-176). Ne ate punim te shkurter, autori ngrihej kunder konceptit qe synon te ecet ne nje rruge qe dialektet letrare shqipe i largon njerin nga tjetri.

Keshillimi i trete i levruesve te gjuhes shqipe, i aresimtareve dhe intelektualeve te tjere rreth problemeve te drejtshkrimit te gjuhes letrare shqipe, zhvilloi punimet e tij pikerisht me 14, 15, 15 kallnor 1963. Ne Mbledhje merrnin pjese, sikunder u tha, levrues dhe profesore te gjuhes nder shkolla te mesme, perfaqesues redaksish te revistave dhe te fletoreve te ndryshme te Kosoves, te Maqedonise, te Malit te Zi dhe te Beogradit.

Dokumenti “Ortografia e gjuhes shqipe” (Prishtine 1964), qe u pergatit je kohe te gjate para Mbledhjes si dhe pas saj nga nje komision ekspertesh te gjuhes, eshte deshmi e mire se studimi i gjuhes letrare shqipe kishte arritur si nga sasia, si nga cilesia ne nje shkalle te mire dhe se funksioni i saj shoqeror sa vente e po merrte perpjestime te gjera ne masat e popullit shqiptar (ne Jugosllavine e pasluftes). Dokumentin e karakterizojne rrahja e nje kompleksi problemesh nga fusha e drejtshkrimit te gjuhes letrare shqipe dhe nga ana tjeter, orientimi qe ne te te marrin zgjidhje ceshtjet drejtshkrimore me synime konverguesem, qe ne instance te fundit favorizojne zgjidhjen pozitive te gjuhes letrare shqipe, duke perfunduar ne te ardhmen ne nje fizionomi njeformeshe…………..

Pas nje kohe jo te gjate, me 22 e 23 prill 1968, ne kushtet qe sa vinin e po krijoheshin duke u thelluar e zgjeruar dite per dite, ne vitin 1968, mne inisiatien e Institutit albanologjik dhe te Katedres se gjuhes djhe te letersise shqipe te Fakultetit filozofik u be Konsulta e perfaqesuesve te aresimit, te kultures, te shkences e te publicistikes te shqiptareve ne Jugosllavi, ne te cilen u aprovua kerkesa qe gjuha letrare kombetare shqipe e kohes sone te merret e te zbatohet edhe nga shqiptaret e atjeshem”.

Qe nuk na takon ne, shqiptareve te Shqiperise, per te dhene nje mendim mbi ate se cfare ka ndodhur me shqiptaret e Jugosllavise ne fushen e gjuhesise nuk besoj se vihet ne diskutim, por ama na takon zbulimi i faktit qe perpunimi politik i shqipes ka filluar piksepari mes shqiptareve te Jugosllavise dhe prej andej ka ardhe ketu ne Shqiperi. Por persa  perket manipulimit te Historise ka ndodhur e kunderta: Historia eshte ndryshuar ne Shqiperi dhe eshte eksportuar ne mes te shqiptareve te Kosoves, te pakten nga viti 1968.

Te pakten per kohen ne te cilen ben fjale Prof. Idriz Ajeti (1967) ne Shqiperi filloi politika per ndryshimin e gjuhes se shkruar nen termin konsolidim i drejtshkrimit te shqipes. Ne kete menyre ne vitin 1967 u botua nga Universiteti i Tiranes, Insti. i Historise dhe Insti. i Gjuhesise, Rregullat e drejtshkrimit te shqipes (projekt), Tirane 1967; – liber i marre nga Biblioteka e Prof. Kol Lukes (foto 37/29, 37/30).

Ishte nje liber, bashke me disa te tjera ne vazhdim, qe u hartua nga Komisioni e drejtshkrimit i Institutit te historise e te gjuhesise te Universitetit shteteror te Tiranes. Ato paraqiten si projekt qe do te sherbeje si baze per nje diskutim te gjere e te gjithanshem (f. 3). Qe ne fillim te librit (f. 7) autoret kishin percaktuar Parime te Pergjithshme, sipas te cilave:

“& 1. Parimi themelor i drejtshkrimit te shqipes eshte parimi fonetik: fjalet shkruhen ashtu si shqiptohen.

& 2. Parimi fonetik i drejtshkrimit te shqipes plotesohet edhe me parimin morfologjik, d.m.th. nga synimi qe te ruhen sa me te qarta ne shkrim struktura dhe njesia e trajtave, si edhe struktura e formimit te fjaleve.

& 3. Drejtshkrimi i sotem i shqipes ne pergjithesi ruan dhe zhvillon me tej traditen e shkrimit te gjuhes sone.

& 4. Drejtshkrimi i shqipes, ne pajtim me prirjen e pergjithshme te zhvillimit te gjuhes letrare, synon njesimin e metejshem te normes kombetare mbi bazen e trajtave te perbashketa”.

Ne te vertete pika 3 dhe 4 kishin 15 vjet qe aplikoheshin vetem ne Kosove dhe ne kete rast “shkencetaret” shqiptare po i kopjonin shkencetaret dhe studiuesit e Kosoves, por me perfundime krejt te tjera. Ne asnje rast studiuesve te Kosoves nuk u ka vajtur ndermend qe puna e tyre do te vazhdohej thellueshem ne Shqiperi, por me sens te kundert dhe permbyses. Te pakten kumtesa e Prof. Idriz Ajetit, mbajtur ne kete kongres, na e jep te drejten te arrijme ne kete perfundim qe eshte mbajtur e fshehte me kaq shume marifet, sa kur ne e zbulojme pas 39 vjetesh e kuptojme qe ai kongres mbi te gjitha ishte antikombetar, antishkencor dhe antinjerezor.

Ne prak te kongresit, Komisioni organizues i kongresit te drejtshkrimit te gjuhesh shqipe, botoi disa vellime mbi keto probleme si me poshte:

– Grup autoresh, Probleme te gjuhes letrare shqipe dhe te drejtshkrimit te saj, vell. I, II/1, II/2, Tirane 1972; – liber i marre nga Biblioteka e Prof. Kol Lukes (foto 37/31, 37/32, 37/33, 37/34), por qe nuk perjashtojne mundesine e ekzistences te materialeve te tjera mbi keto tema.

Kongresi i drejtshkrimit i vitit 1972 ndryshoi vendimin e Kongresit te Manastirit 1908 dhe te Komisise Letrare te Shkodres 1917 duke vendosur germen ë midis dy bashketingelloreve dhe ne fund te fjaleve qe mbaronin me bashketingellore. Psh cilsi – cilësi, përgjithsim – përgjithësim; buk – bukë, ar – arë.

Por ne thelb te te gjithe ketij problemi rezulton qe pushtimi komunist ka sherbyer per te fshehur PUSHTIMIN EMIGRATOR te popullatave qe kane bashkejetuar dhe bashkejetojne me shqiptaret prej 200-1500 vjetesh, por qe e kane grabitur popullaten autoktone disa here brenda 100 vjetesh dhe sot jane udheheqesit politike te tyre.

Kjo e fundit vihet re ne nje konference te mbajtur me 7-8 dhjetor 1984 ku Emil Lafe mbajti bashkereferatin: “Lufta per pastertine e Gjuhes ne kohen tone”, ku midis shume te tjerave autori tha se “Pastrim dhe pasurim – keshtu mund te permblidhet me dy fjale detyra qe vuri Naumi ne fushen e gjuhesise. Ate e cuan perpara me nje perkushtim atdhetar rilindasit e tjere te shquar, Kristoforidhi, Naimi, Samiu, Vretoja e nje tog shokesh e pasuesish te vepres se tyre. Me punen e rilindasve gjuha shqipe mori per here te pare tiparet dhe funksionet e nje gjuhe letrare kombetare” (Akademia e Shkencave e RPS te Shqiperise, Instituti i Gjuhesise dhe i Letersise, Gjuha letrare kombetare shqipe dhe epoka jone, (Materiale te Konferences shkencore te mbajtur ne Tirane me 7-8 dhjetor 1984, Tirane 1988, f. 97-98). Po ta bashkojme me Kongresin e vitit 1972 formulen e Naum Veqilharxhit ajo merr kuptimin ekzakt te gjendjes se shqipes se sotme, pas kongresit te vitit 1972: pastrimin e shqipes nga Gegerishtja dhe pasurimin e saj me elemente te gjuhes vlleve. Ja perse Gjuha Shqipe pas 1972, eshte varianti vllahisht i saj dhe jo nje toskerishte e paster, se ciles i hoqen 30% te leksikut te saj gegerisht,

– Permbyllje

(ose zgjidhja e gjenezes historike te shqiptareve dhe zanafilles te gjuhes se tyre)

Perfundimet e ketij materiali lidhen  me disa probleme filozofike, historike, profesionale ne fushen  e gjuhesise, statistikore, politike dhe, mbi te gjitha, kriminale, te ndodhura ne periudhen 1945 e ne vazhdim.

a-Ne qofte se do bejme nje lidhje midis kendveshtrimit kriminal, filozofik me ate historik dhe profesional ne fushen e gjuhesise do te kemi:

Se pari: Te gjitha keto ngjarje kane nje rregullsi kohore te varura nga njera tjetra. Gjeja e pare qe bene komunistet kur muaren pushtetin ishte Vrasja e te gjithe Rilindasve te vertete te Kombit Shqiptar (pas vrasjes se tyre u be e mundur formimi i rilindasve te rreme te Popullit Shqiptar). Me pas erdhi ndryshimi i botekuptimit Filozofik te shqiptareve me ane te arsimit te detyrueshem shkollor. Ne vazhdim u ndryshua Historia reale e Kombit Shqiptar duke e sulmuar sidomos Historia e Gjuhes Shqipe. Dhe pasi u bene te gjitha keto, pas 1992, filloi trajtimi politik i te gjithe mashtrimit filozofiko-historik te realizuar nga shkolla komuniste e kaluar. Pikerisht ne kete pike te fundit mbeshtetet Shkolla e te Marreve te Madheshtise Shqiptare, themeli i se ciles eshte qe nga koha e komunizmit kriminal.

Se dyti: Ne thelb te problemit teoria pellazgjike mbi prejardhjen e Gjuhes Shqipe ka lindur per ta shkeputur Gjuhen Shqipe nga krijuesit e saj, ose e thene me fjale te tjera per ta shkeputur Kombin Shqiptar nga Europa dhe Kisha Katolike, si krijuesit e Kombit dhe te Gjuhes Shqipe.

Por mbi Akademine e Shkencave te Shqiperise bie akuza e formalizmit te saje nga ana e pjesmarrjes te Ismail Kadarese ne te, ku ndikimi personal i tij mbi perberjen e kesaj Akademie eshte me sa duket determinuese. Cdo produkt i saj, kurdohere, do te kete ndikim negativ mbi Kombin jo vetem per efekt te karakterit komunist te Kadarese, por per efekt te detyres qi ai zbaton prej me shume se 60 vjetesh, si bashkeshoqerues i zhvillimit social te shqiptareve. Detyra e Kadarese dhe ajo e te Marreve te Madheshtise Shqiptare “çuditerisht” perputhen ne qellim dhe permbajtje: eleminimin e procesit KATOLIK ne percaktimin europian te Kombit Shqiptar jo vetem nga pikepamja reale, por dhe ajo e perpunimit teorik. Antishqiptaret kane qejf dhe pasion te argumentojne qe shqiptaret i takojne Lindjes dhe jo Perendimit. Dhe ne fakt keshtu eshte: Popullatat emigratore shqiptare i perkasin Lindjes, kurse popullata autoktone i perket Perendimit me gjuhe dhe zakone. Ne kete drejtim Jugu dhe Veriu i Shqiperise shteterore perben nje organizim politik te pamundur ne ekzistence; mbijetesa eshte jashtezakonisht e veshtire per Veriun, perderisa cdo organizimin politik shqiptar mbeshtetet gjithmone mbi vjedhjen qe Jugu i ben Veriut pamvaresisht se kush eshte ne pushtet formalisht.

Se treti: Pas leximit te ketij punimi empirik, te Marret e Madheshtise Shqiptare duhet te jene te sigurte qe ndodhen larg te vertetes mbi thelbin e dinamikes se Gjuhes Shqipe si Nata me Diten dhe teorizimet e tyre jane krejtesisht te pavlefshme per c’do kohe qe do te vije, por, nga ana tjeter, rezulton qe perkrahesit e teorise se prejardhjes pellazgjike te gjuhes shqipe te jene nxenesit e keqinj e te fshehte te shkolles komuniste te Historise, e cila ka jetuar e fshehur deri ne agimin e mijevjecarit te trete prej ku doli hapur si nje force e mirefillte pseudointelektuale antishqiptare.

Problemi duhet te shtrohet sipas ketyre pikave pyetesore:

1-Perse duhet autoktonia e nje populli, cfare perfitimi do te kishte ky popull nga percaktimi?

2-Si percaktohet gjeneza biologjike dhe sociale e nje populli?

3-Si lidhet me autoktonine kjo gjeneze dhe cfare vlere ka?

Per t’ju pergjigjur ketyre tre pyetjeve problemi eshte shume i gjate dhe kete pune nuk mund ta beje asnje shqiptar i epokes komuniste jo vetem per efekt te formalizmit arsimor qe ata kane marre, por edhe per disa defekte qe mendimi filozofik Boteror ka prej shume e shume kohesh. Tentativa per ta zgjidhur kete problem ne menyre te pavarur coi ne kerkesen per te bashkuar shume filozofe e studiues te fushave jashtezakonisht te largeta kundrejt njeri-tjetrit: Platoni-Aristoteli-Arkimedi-Hegeli-Marksi-Darvini-Ajnshtajni me kusht qe filozofia Dialektike e Hegelit te konsiderohej e sakte deri ne absolutizem dhe te diferencoheshin tre filozofe cilesore:

1- Fridrih Hegeli (1770-1831) me dialektiken e tij absolute.

2- Karl Marksi (1818-1883) me materializmin spekulativ.

3- Albert Ajnshtajni (1879-1955) me relativitetin formal te KOHES.

Bashkimi i tyre coi ne lindjen e problemeve teorike te meposhtme:

1-Cila eshte KOHA e Njerezimit?

2-Cili eshte parimi Natyror i lindjes se Njeriut ne Toke?

3-Cila eshte baza Natyrore e zhvillimit te Jetes sociale ne Toke?

Zbulimi dhe zbardhja e ketyre problemeve mund te behet ne dy menyra: 1-Nga e kaluara drejt te tashmes; 2-Nga e tashmja drejt te kaluares. Por e gjitha kjo behet e vlefshme neqoftese ato ne fund perbashkohen, ne te kunderten analiza e realizuar diku çalon per efekt metodik.

Cfaredo rruge qe te ndjekim rezulton qe me fitimprurese eshte zbulimi e ekuacioneve te zhvillimit te qelizave sociale qe kane shoqeruar dhe shoqerojne Njerezimin qe nga zanafilla e tij. Pikerisht kete nuk e ka bere njeri deri me sot e per rrjedhoje cdo punim ne fushen e Historise se Njerezimit nuk ka qene i plote dhe perfundimtar. Dmth me perpara duhet percaktuar rigorozisht sakte: Ç’rruge ndjek formimi i Ideve Fetare, Artistike, Letrare, Juridike, Politike, Shkencore etj, etj, mbi te cilat eshte ngritur dhe vazhdon te ngrihet struktura e sotme sociale? Kjo lloj analize do te na coje edhe ne zbulimin e menyres se si ka lindur FJALA ne Racen Njerezore ne Toke, qe gjithsesi nuk ka asnje rendesi konkrete pervec nje kersherie per efekt manipulimi politik.

Se katerti: Pikerisht fshehjen e grabitjes te Identitetit dhe Gjuhes se shqiptareve shteti shqiptar qe nga dita e themelimit te tij e ka pasur si detyren me kryesore te ekzistences, qe cuditerisht vazhdon edhe sot me te njejtat menyra kriminale. Ajo jo vetem qe nuk eshte vene ne dukje si fenomen politiko-historik, por sot tentohet te fshihet akoma dhe te thellohet sa me shume ne veprimin politik te shtetit mbi ndergjegjen kombetare te shqiptareve te sotem te cilet e shohin kete problem si fundor dhe me te parendesishem.

b-Por ne qofte se do te bejme nje lidhje  midis pikepamjes profesionale, dmth gjuhesore, statistikes se gjuhes shqipe qe nga zanafilla deri me sot dhe kendveshtrimit filozofik do te veme re se ngjarja ka ndjekur nje rruge ekuacionale shume faktoreshe, zberthimi i se ciles mund te sherbeje per te percaktuar nivelin e zhvillimit te gjuhes shqipe deri me sot.

Penteti historik i gjuhes shqipe (kjo eshte dinamika filozofike e gjuhes shqipe nga lashtesia milionavjecare deri ne shek. e XX-te Pas Kri.) eshte si me poshte:

1-faza tingullore e gjuhes (kjo faze ekziston edhe ne boten e kafsheve dhe ka ardhur duke u shkurtuar ne kohe ne popullaten autoktone te gadishullit ballkanik ne saje te marredhenieve me popullaten emigratore te pellazgeve, te shumten deri ne shek VI Para Kri. po te marrim per baze Herodotin tek libri mbi Historite pa dyshuar mbi saktesimin e perkthimit).

2-faza rrokore e gjuhes (kjo faze ka qene e pranishme deri ne mbi-mesin e shek. te XX-te dhe, ne baze te kongresit te drejtshkrimit te vitit 1972, ja shkurtuan permasat perfundimisht. Per kete duhet lexuar kumtesa e Androkli Kostallarit dhe tabela mbi numrin e fjaleve njerrokshe dhe dyrrokshe (mbi 50% te fjaleve te shqipes) ne leksikun e shqipes deri ne vitin 1972, te mbajtur ne kongresin e 1972-shit).

3-faza e artikulluar e gjuhes (kjo faze fillon e 1635 deri me 1695 dhe ne vazhdim me ndihmen e Klerikeve Katolike Shqiptare, por edhe te huaj). Kjo faze eshte e lidhur me PUNEN, si forma e vetme e jeteses shoqerore dhe pasurimi i saj behet konform shkalles se zhvillimit social, mbi c’baze lind motivimi i lindjes se fjaleve te reja. Nuk mund te kerkohet ky motivim si paresor dhe si shkaku per te argumentuar lindjen e fjaleve te reja.  Ne kete pike te Marret e Madheshtise Shqiptare do te benin mire te saktesonin statistiken e leksikut te shqipes pas 1635 ne raport me 1695, 1908, 1954, 1980, 2006, 2015 kur kemi dhe fjaloret e gjuhes shqipe. Ne te kunderten duhet te japin fakte mbi autoret e fjaleve te reja te shqipes, qofte dhe pas 1954, 1980, 2006 deri me 2015 kur kalohet nga 25 000 fjale ne 41 000 fjale, ne 75 000 fjale dhe 86 000 fjale.

4-faza shkrimore e gjuhes (kjo faze per here te pare ka filluar me 1555 dhe ne vazhdim si vepra me themelore e Gjuhes Shqipe e Klerikeve Katolike Shqiptare). Kundershtimi i ketij fakti duhet te shoqerohet me botimet e shqipes me alfabet shqiptar qe te mos kete lidhje me asnje nga alfabetet e njohura, ne te kunderten cdo gje e shkruar shqip eshte e huazuar dhe pershtatur gjuhes shqipe.

5-faze politike e gjuhes (kjo faze ka filluar me 1972 nen sundimin antishqiptar komunist  kunder te gjithe aplikimit historik ne trojet ku banojne popullatat autoktone).

Por ky ekuacion prej pese elementesh ka nje sekret te vogel kur zbatohet nder popuj te ndryshem: fazat kohore midis elementeve te tij jane te ndryshme nder popuj te ndryshem dhe te gjitha keto jane ne funksion te shenjes dalluese te popujve, shpjetesise se zhvillimit shoqeror. Dhe kjo per popullaten shqipfolese eshte jashtezakonisht e rendesishme pasi kemi  faktin e distances kohore te shtritshmerise se fazes rrokore ne te dy estremet te saj ku njohim akoma kohen e fundit te saj edhe pse shtritshmeria ekzistenciale e fjaleve njerrokeshme eshte akoma e pranishme ne gjuhen shqipe.

Kjo situate e perjashton gjuhe shqipe nga aftesia per te krijuar FJALE dhe kjo eshte aresyeja perse perdoruesit e shqipes i kane huazuar fjalet nga gjuhet e tjera dhe vete i kane thjeshtuat ato drejt njerrokshit: rasti me tipik eshte aurum – ar (per here te pare kjo fjale del tek Buzuku-1555, ndersa ne Romen e lashte qe ne shek. e III-te Para Kri., atehere te Marret e Madheshtise Shqiptare duhet te na vertetojne se si shqipja e shek. XVI Pas Kri. mund te motivoje formimin e nje fjale kur ajo ekziston 1800 vjet me pare).

C-Sipas kendveshtrimit politiko-historik gjuha shqipe pas 1972 ka ndjekur nje rruge sa te cuditshme aq dhe antishqiptare e cila e ka ndryshuar rrenjesisht historine 2500 vjecare te popullates autoktone.

Por ne thelb te te gjithe asaj qe ka ndodhur ne Shqiperi pas 1945 qenka e shpjeguar ne nje liber interesant, te botuar me se fundmi ne Shqiperi: Louis-Jean Calvet, Lufta e gjuheve dhe politikat gjuhesore, Tirane 2021 (foto 38, 38/1) me shqiperim nga Ledi Shamku-Shkreli dhe Ani Rusi, por qe disponojne nje defekt botekuptimor per efekt te arsimimit te detyrueshem dhe atij pasionant te vete shqiperuesve. Ne faqen XII-XIII perkthyesja Ledi Shamku-Shkreli ka bere nje trajtim letrar te nje problemi qe nuk ka asnje lidhje qofte me gjuhet, qofte me mendimin letrar, qofte me shkencen dhe qofte me shkollen. Ne trajtimin filozofik te jetes shoqerore te shqiptareve nuk eshte kuptuar per asnje cast ligji periodik dialaktik i te kundertave, ku ato jetojne per gjithmone ne harmoni pa tentuar te asgjesojne njera-tjetren. Ne momentin qe njera ane e te kundertes eleminohet, po ne ate moment Natyra ka marre fund. Kjo do te thote qe PAQJA dhe LUFTA nuk jane te kunderta, por ato marrin formen e bashkekzistences per efekt te faktorit KOHE. PAQJA eshte produkt i ZOTIT, ndersa lufta produkt i Njeriut; ato nderlidhen krejt rastesisht dhe krejtesisht perkohesisht. Te gjitha keto kane vlere sidomos per shqiptaret dhe paraardhesit e tyre, te cilet bashkarisht nuk kane prodhuar asnjehere LUFTE ne jeten e tyre milionavjecare, duke jetuar ne PAQE te perjetshme me Perendite tyre Pagane. Atyre dikush u a ka prishur kete PAQE per here te pare dhe u imponoi LUFTEN, te cilen akoma edhe sot nuk e kane kuptuar se cfare do te thote. Aresyeja eshte tek fakti qe shqiptaret nuk e kane njohur ne asnje rast jo vetem LUFTEN, por as SHKENCEN dhe as SHKOLLEN, e per rrjedhoje duhet zbuluar me perpara se si lind LUFTA dhe perse lidhet ne menyre spekulluese me PAQEN.

Autorja edhe pse ka dashur te shprehe ne menyre letrare raportin midis GJUHES, si shkence, dhe aktivitetit kriminal te te Marreve te Shqiperise ne kete drejtim, ka shprehur nje deshire mbi nje problem qe e ka burimin jo tek njeriu konfliktual, por tek NATYRA qe permban ne brendesi te vet ligjin dialektik te depertimit reciprok te te kundertave, prej nga buron konflikti. Por nuk eshte thene akoma, dhe kjo per shqiptaret ka rendesi vendimtare, qe baza substanciale e ketij ligji eshte ekzistenca e diferencimit te KOHES ne te gjithe permasen e vet ekzistenciale. Ne kete menyre ta trajtosh problemin e Gjuhes Shqipe ne funksion te PAQES dhe LUFTES do te thote te fshehesh faktorin me kryesor te aresyes perse ne shek. e XIX-XX Gjuha Shqipe ka pasur tendencen te grabitet nga subjektet emigratore dhe perse Kleriket Katolike Shqiptare dhe Eqrem Çabej dualen ne mbrojtje te saj. Por me perpara duhet me dite se ne kete pike qendron e gjithe thembra e Akilit te mendimit filozofik dhe shkencor te Njerezimit; e per kete eshte e palejueshme te shprehesh nje mendim cfaredo pa zbuluar me perpara autoresine e elementeve sociale qe nderfuten ne diskutim

Ne funksion te gjithe ketij aresyetimi filozofiko-letrar, zonja Shamku-Shkreli ka shkruar:

“Nëse don paqen, gatitu për luftë”. Për sa paradoksale mund të ngjajë kjo shprehje, për gjuhëtarin nuk ka paqë. Atij i duhet për së pari të luftojë me kaosin që lind nga ndeshja e gjuhëve. Dhe ka vetëm dy armë ne këtë luftë: shkencën dhe shkollën” (f. XII).

Ku qendron pasaktesia ne kete rast? Autorja ka probleme me boshtin botekuptimor personal dhe kjo per shkak te cfaredo lloj shkolle qe te kete bere, pasi ne kete rast shtrohen pyetjet me konkrete: kush jane autoret e “Shkences” dhe “Shkolles” ne planin Historik? A kane lidhje me cfaredo lloj lufte? Kush eshte shkaktari i ndjeshjeve te gjuheve dhe kur lind ky shkak? Keto pyetje marrin pergjigje te sakte po te zoterosh leksionin mbi rolin e Institucioneve Fetare ne Historine e Njerezimit, gje te cilen autorja nuk e njeh ne asnje permase jo per faj te saj (ne kete rast duhet lexuar nje leter e Frederik Engelsit drejtuar Franc Meringut, 14 korrik 1893, per te kuptuar se ne cfare nuk kishte konkluduar marksizmi i proletareve dhe per kete cfare kishte manipuluar fshehtas). Kur flitet per gjuhet nuk behet fjale per gjuhen endrimtare, atehere kur ajo kishte karakter tingellor, monosilabik, apo te fjaleve te artikulluara, por behet fjale per gjuhen e shkruar dhe ne kete rast autorja Shamku-Shkreli duhet te kishte zbuluar autoresine e shkrimit ne Historine e Njerezimit qofte se individ dhe qofte si subjekt. Pas kesaj pune duhet te kishte zbuluar te njejten gje per Shkencen dhe Shkollen. Mbas gjithe kesaj pune autorja do te kishte zbuluar se fjala behet per konfliktin historik midis Institucioneve Fetare dhe Politikes, ku kjo e fundit ka grabitur prej afro 800 vjetesh te gjithe produktin praktik qe Institucionet Fetare kane realizuar ne Historine e Njerezimit. Per Europen eshte nje problem fillestar 2500 vjecar, atehere kur Soloni (shek VI-V Para Kri.) shkroi Ligjet e tij dhe Kisha e Shenjte Katolike e Romes shpiku Levizjen Laike neper Europe (shek. XIII Pas Kri.) me poetin Franceskan Jacopone Da Todi (1230-1306). Te gjithe kete proces e keni te zberthyer ne essen 129- Dante Alighieri, Laiçizmi dhe Kisha Katolike; po shqiptaret?, te publikuar ne genckhoti.com.

Mungesa informative dhe aplikative mbi kete teme con ne kerkesen per t’ju pergjigjur ne menyre zgjidhese nje problem mbi te cilin ne Shqiperi, per mbi nje shekull, ka lindur nje teorizim te Marresh jo vetem i genjeshtert, por pa asnje domethenie qofte historike e qofte politike. Eshte ky teorizim qe perben thelbin e shkolles te te Marreve te Madheshtise Shqiptare te lindur pas 1945 ne forme dhe te trumbetuar si permbajtje pas 1996. Fjala behet per shkembimet e ndersjellta ne fushen e gjuhesise. Pikerisht kjo teme eshte objekt i kritikes kundrejt ideve te shprehura nga autorja Shamku-Shkreli ne epilogun e ketij libri, sipas se ciles:

“Gjuhëtari duhet të jetë në luftë me pushtetet e cdo rendi, pasi pushteti ushtron fuqinë e vet jo vetëm përmes luftës me armë gjuhët, por edhe përmes manipulimeve tinëzare gjuhësore. Pasi gjuhëtari e di se gjuhët kanë fuqi të krijojnë edhe realitete, e se njerëzimi jep e merr objekte linguistike. Pakkush arrin ta kuptojë se roli i gjuhëtarit është rol kyc si në luftë ashtu edhe në paqe” (f. XIII).

Fjalia “njerëzimi jep e merr objekte linguistike” kerkon jo vetem nje vemendje te vecante, por ajo kerkon nje saktesim konkret ne lidhje me permasat.

Per here te pare ky problem eshte permendur nga Albert Ajnshtajni (1879-1955) nen emertimin “paradoksi i kohes”, ose “paradoksi i binjakeve”, ku pranohej ndryshimi i kohes ne menyre te dukshme ne brendesi te objektit ne saje te levizjes se V ≈ C. Ndoshta per here te pare me shtua deshira per te zgjidhur gjenezen historike te shqiptareve me 1977 kur lexova nje liber te A. Ajnshtajnit mbi Evolucionin e Fizikes dhe e lidha me “betejen” ne fushen e filozofise midis Platonit (427-347 Para Kri.) dhe Aristotelit (384-322 Para Kri.) mbi shkakun e ngjarjes duke me cuar ne pikepyetjet mbi procesin fizik gjate ndryshimit te kohes. Pyetja ne kete rast ishte: cfare ndodh me strukturen e lendes gjate nje levizje me shpejtesi V ≈ C? Ne analogji me shoqerine njerezore: Cfare ndodh me popujt kur relatohen midis tyre? Cili ishte ndryshimi midis “Paradoksit te Kohes” ne levizjen mekanike ne Fizike dhe relacioneve midis popujve? Pergjigja ishte shume e thjeshte: ndodh ndryshimi ne strukturat perkatese! Por sipas kujt permasash? Sipas Ajnshtajnit ndryshonte KOHA ne brendesi te objektit qe leviz pasi graviteti i reziston levizjes (pranimi i shkurtimit te permasave te trupit ne drejtim te levizjes, tregon se pikepamja e Ajnshtajnit eshte thjeshte mekanike dhe nuk ka asnje lidhje me procesin fizik. Nje nderlidhje universale e levizjes mekanike me fushat elektromagnetike, gravitacionin, shpejtesine e Drites nuk te con ne konstatimin e relativitetit te levizjes mekanike, por ne shterpezimin e kesaj nderlidhje dhe ne paaftesine e te kuptuarit te KOHES se lindjes dhe, sidomos, te shpejtesise se zhvillimit specifik). Ky interpretim e kufizonte ndryshimin e KOHES vetem ne strukturat thjeshte lendore dhe e gjitha nga kendveshtrimi mekanik, pamvaresisht sa i sakte eshte, pasi ne kete rast forma me e thjeshte e levizjes eshte pranuar si influencuese ne KOHEN e ekzistences pa u percaktuar se per cfare KOHE behet fjale dhe per ke koncept hapsinor. Prej ketej rrjedh kerkesa per te zbuluar se cfare i japin njera-tjetres dy objektet qe marrin pjese ne kete ngjarje (ajo qe leviz dhe ajo qe shkakton frenimin e KOHES)

Kerkesa per te percaktuar ecurine e KOHES SHOQERORE dhe ndryshimin e saj kerkon ndryshimin e analizes nga pikepamja filozofike, por me perpara kerkohet percaktimi i termave:

1- KOHE SHOQERORE,

2- LEVIZJE SHOQERORE,

3- SHPEJTESI E LEVIZJES SHOQERORE.

Jane keto tre procese Natyrore qe percaktojne rigorozisht sakte permasat e marredhenieve midis popujve ne pasojen e tyre duke e perjashtuar barazitizmin pergjate procesit “jep-merr materiale linguistike”. Lexuesi te jete i sigurte qe ketu fshihet i gjithe “misteri” i zhvillimit te Shoqerise Njerezore me te mirat dhe te keqijat qe ka perjetuar nga Zanafilla deri me sot!

Ne kete rast pyetja kosiston: Cfare ndodh kur relatohen dy popuj? Kuptohet qe ky relacion ka te beje me dy popuj qe jetojne prane e prane, pamvaresisht nga koha e Zanafilles se tyre sociale. Por ato karakterizohen nga nje shenje dalluese qe i diferencon ato ne menyre absolute, sepse kjo shenje dalluese nuk eshte kurre e barabarte edhe ne qofte se koha e lindjes se tyre eshte plotesisht paralele. Kjo shenje dalluese eshte shpejtesia e zhvillimit social te tyre, qe percaktohet rigorozisht nga KOHA e lindjes sipas parimit ekzistencial te pozicionit te zhdrejte te tyre. Kjo do te thote se popujt e lindur me heret ne Toka e kane shpejtesine e zhvillimit social me te avashte ne raport me popujt e lindur me vone. Ky postulat ligjor dhe absolut behet shkaku i percaktimit te permasave ne boten e relacioneve, sipas nje koncepti te pakuptueshem per boten e fizikes edhe pse formulimi i tij eshte mbeshtetur mbi idete e Albert Ajnshtajnit. Me pak fjale Shpejtesia e zhvillimit social eshte shenja dalluese midis popujve, qofte dhe per faktin se nuk eshte e barabarte midis dy popujve cfaredo.

Ne kete rast perbashkimi i Shpejtesise se zhvillimit social me Kohe-ekzistencen e ketij Zhvillimi dhe Hapesiren mbi te cilen realizohet ky Zhvillim per dy popuj cfaredo kur relatohen midis tyre japin keto perfundime:

1-Populli me shpejtesi te madhe zhvillimi nuk merr ne asnje rast nga populli me shpejtesi te vogel zhvillimi ne planin Hapsinor, por i merr ne Kohe dhe i jep ne Hapesire.

2-Populli me shpejtesi te vogel zhvillimi nuk jep ne asnje rast elemente zhvillimi ne planin Hapsinor ne drejtim te popullates me shpejtesi me te madhe, por eksporton ne drejtim te saj Kohe Shoqerore duke marre nga kjo popullate elemente sociale me te cilat zhvillohet duke i shkurtuar kohe-ekzistencen dinamikes se vet. Ne kete rast popullata me shpejtesi te vogel zhvillimi, kur relatohet me popullata me shpejtesi me te madhe zhvillimi, ndikon ne frenimin e zhvillimit te popullates superiore duke ja zgjatur jeten pergjate dinamikes ekzistuese. Por ne kete rast, popullata inferiore, ne drejtim te shpejtesise se zhvillimi, peson rritje te kesaj shpejtesie per sa kohe qe zgjat relacioni, duke i shkurtuar kohe-ekzistencen vetvetes pergjate dinamikes ekzistuese. Ne momentin qe keto relacione nderpriten, shpejtesite e zhvillimit perkates shkojne neper vendet e tyre duke frenuar zhvillimin ne njerin krah dhe duke e pershpejtuar ne krahun tjeter sipas shpejtesive zanafillore.

Ne kete menyre relacionet heleno-epirote, qofte dhe vetem ne fushen e gjuhesise, per sa kohe qe kane ekzistuar kane dhene keto rezultante:

-popullata epirote vetem ka marre elemente linguistike nga popullata helene pa i dhene absolutisht asnje tingull jo me rrokje apo fjale kesaj te fundit. Por popullata epirote i ka dhuruar kohe shoqerore popullates helene duke ja frenuar shpejtesine e zhvillimit social (kjo perben ate kohe te erret ne dinamiken e popullates helene kur u be kalimi nga forma pellazge ne formen helene, por dhe shume me vone, kur popullata helene u shua avash-avash duke kaluar ne formen greke ku kjo e fundit nuk paraqiti elemente rilindas per te rene ne sy si vazhduesja sociale e heleneve te lavdishem. Me fjale te tjera, relacionet heleno-epirote jane shkaku perse greket e sotem nuk jane rilindasit e heleneve te lavdishem ne planin social.

-po relacionet midis popujve me shpejtesi te ndryshme zhvillimi i nenshtrohen nje rregulli absolut: popullata me shpejtesi te vogel zhvillimi nuk ndikon domosdoshmerisht mbi popullaten me shpejtesi te madhe zhvillimi, kur e kunderta eshte e pranishme ne te gjithe permasen e vet me kusht qe keto relacione te mos nderpriten. I vetmi ndikim i popullatave me shpejtesi te vogel zhvillimi mbi popullatat me shpejtesi me te madhe, eshte frenim i zhvillimit dhe kjo shpjegon vonesen e shkrimit pellazgjik ne raport me shkrimin e shumereve (2300 vjert), problem   i cili as qe eshte prekur nga Spiro Konda, Dhimitri Pilika apo Petro Zheji, por prej kendej rrjedh dhe pamundesia e importim-eksportim te gjuheve midis popullatave me shpejtesi te diferencuar zhvillimi. Ne kete rast nuk duhet marre parasysh mundesia linguistike, por KOHA e relatave dhe gjatesia ne kohe e tyre ne funksion te kesaj shpejtesie. Kjo eshte analoge me leven e Arkimedit ku nuk duhet kerkuar vetem mundesia e levizjes se peshave te medha, por dhe Koha e kesaj levizjeje, gje qe e ben te pamundur levizjen e peshave me madhesi teper te medha. Pikerisht kjo eshte analogjia qe e perjashton pellazgjishten si imponuese ne gjuhen e para ilireve.

Por perkthyeset e ketij botimi, Ledi Shamku-Shkreli dhe Ani Rusi, kane nje problem te vogel me kete botim: nuk kane qene te afta t’ja u japin lexuesit shqiptar ne menyre te pranueshme duke e ditur mjaft mire se me cfare lloj filozofie eshte ushqyer populli shqiptar prej 1945 deri me sot.

Ne kapitullin 2 me titull Fete dhe Gjuha, ndodhet nenkapitulli: Miti i prejardhjes se vetme dhe i epersise (f. 34-47), ku autori, i mbeshtetur ne Bibel, tenton te zbertheje dinamiken nderkombetare te gjuhes. Por te gjitha shkencat sociale te Njerezimit mbeshteten mbi disa pasaktesi te trasheguara qe nga koha e Platonit dhe Aristotelit e per kete nuk mund te japin konkluzione, qofte dhe te peraferta. Ne kete rast autori, Louis-Jean Calvet, ka parakaluar me shpejtesi rolin e Institucioneve Fetare ne Historine e Njerezimit dhe lidhjen e ketyre institucioneve me Gjuhen e shkruar, prej nga rrjedh dhe shkaku perse ka lindur shkrimi, por dhe autoret praktike te lindjes se tij. Kjo pune nuk ka te beje per asnje cast me qenien ose jo besimtar ndaj Bibles, por me ate qe ka ndodhur realisht shume kohe perpara se te shkruhej Bibla per here te pare. Nqs kjo tek popujt e zhvilluar eshte e fshehur deri ne pamundesi zbulimi, tek popujt e prapambetur kjo teme eshte lehtesisht e zberthyeshme dhe e konstatueshme. Kjo eshte aresyeja perse zberthimi i dinamikes se gjuhes nuk mund te behet jashte Institucioneve Fetare pamvaresisht nga KOHA apo VENDI. Nga ana tjeter, kur eshte shkruar Bibla permasat e botes se relacioneve me struktura njerezore jashte organizimit social kane qene jashte udhetimeve gjeografike e per rrjedhoje keto permasa kane qene teper te kufizuara duke nenkuptuar se edhe shtritshmeria e substances njerezore neper Globin Tokesor ishte e lidhur me kete kufizim (realisht shtritshmeria e njohjes njerezore eshte ne funksion te rendit shoqeror, cka percakton dhe permasat e ketyre relacioneve. Ketu e ka burimin miti i prejardhjes sipas parimit te monogjenezes sociale, por edhe e parimit te epersise mbi te panjohuren). Por duhet theksuar qe realisht kjo epersi nuk ka qene asnjehere absolute ne cfaredolloj permasash. Megjitheate lidhja e Ideve Fetare me Gjuhen nuk ka kurrfare zgjidhje po te lidhet zberthyeshem me Biblen, pasi koha kur eshte shkruar Bibla, qofte dhe per here te pare, eshte me e mevonshme me kohen e lindjes se Shkrimit, vetem nqs permbajtjen shkakesore te Bibles do ta konsiderojme te lidhur me Idete Juridike domosdoshmerisht, atehere problemi merr tjeter zgjidhje.

Analiza sipas Historise materiale te Shoqerise Njerezore e lidh Gjuhen e shkruar domosdoshmerisht me Institucionet Fetare ne menyre absolute jashte cdo konteksti fetar dhe kjo eshte aresyeja perse ekuacionet e lidhura me ZOTIN, Fene dhe Institucionet Fetare nuk kane asnje lidhje midis tyre. Koha kur lind gjuha e shkruar neper popuj eshte kaq e diferencuar sa behet i mundur huazimi i alfabeteve, por jo forma fetare nga pikepamja e strukturezimit politeist te emertimeve te Perendive (te pakten kjo ka ndodhur ne Europe) edhe pse kane ekzistuar popullata me bashkeekzistence te gjate kohore midis tyre.

Por qe t’i japesh nje pergjigje te sakte shterruese problemit te zanafilles dhe dinamikes se Gjuhes  te Shkruar neper Bote me perpara duhen zgjidhur disa probleme historike:

-Se pari duhet zgjidhur ekuacioni i parimit Natyror te lindjes se Njeriut ne Toke.

-Se dyti duhet zgjidhur ekuacioni i raportit Besim Fetar / Rend Shoqeror.

-Se treti duhet percaktuar Rendi Shoqeror kur lind Shkrimi.

-Se katerti duhet percaktuar autoresia e Shkrimit.

-Se pesti duhet percaktuar shkaku i lindjes se Shkrimit.

-Se gjashti duhet percaktuar dinamika sasiore e Shkrimit ne funksion te KOHES dhe struktures sociale.

Autori nuk ka ndjekur kete rruge, por eshte mbeshtetur tek Bibla dhe Kurani (f. 35) dhe kur eshte gjendur perpara fakteve kokeforta eshte munduar t’i kaperceje ato duke mos marre parasysh situaten dhe prejardhjen e saj. Louis-Jean Calvet ka marre ne konsiderate rastin me ekstrem ne Toke pa e thene se Ballkani eshte siujdhesa e vetme ku jane perbashkuar te gjithe alfabetet e Rruzullit, me perjashtim te atyre te Races se Verdhe, dhe fajtor per kete eshte vetem KOHA. Sipas autorit:

“Ajo cka duhet te ruajme ne mendje eshte fakti se, per nje pjese te madhe te rruzullit tokesor, shumegjuhesia perjetohet, ne lidhje me mitin e Babelit, si nje ndeshkim, madje si nje mallkim. Keshtu neologjizmi babelizim, shumefishimi i gjuheve ne nje territor te dhene, eshte i barasvlefshem me termin ballkanizim per Shtetet: ne te dyja keto raste, shumefishesia eshte dicka negative. Ne vend te saj parapelqehet, ne menyre mjaft totalitare, nje Shtet i madh njegjuhesh i mbyllur brenda kufijve te tij politike dhe gjuhesore. Problemi eshte se nje gje e tille eshte mjaft e rralle, per te mos thene krejt e paqene, dhe ja ku dashur pa dashur, i rikthehemi Babelit” (f. 37-38).

E citova dhe e vecova kete paragraf te autorit per t’i treguar lexuesit se problemi i popullatave ballkanike ka rene ne sy tek studiuesit jashte ballkanike pa u kuptuar ne menyren se si eshte formuar kjo shumegjuhesi dhe, mbi te gjitha, konglomerati alfabetik brenda 2200 vjeteve. A ka rendesi ky fakt? Pa dyshim dhe te madh bile per te treguar mosdakortesine historike midis popullatave emigratore dhe popullates vendase autoktone. Dhe rruga mbi kete mosdakortesi fillon qe ne shek. e VI Para Kri. midis popullates vendase pa alfabet dhe popullates pas-pellazge me alfabet helen. Pas shek. III Para Kri. deperton popullata me alfabet latin, por perseri mosdakortesia eshte e pranishme midis popullates autoktone dhe te ardhurve, por cuditerisht ekziston dakortesia midis popullatave emigratore ne gadishull, mbi cbaze formohet Kisha Greko-Romake e Krishtere (shek I-II Pas Kri.). Gjuha e shkruar dyfishohet ne formen alfabetike, por perseri popullata autoktone karakterizohet nga mosdakortesia universale me te gjitha popullatat emigratore te asaj kohe. Pas shek. VIII deperton popullata sllave dhe ngjitur me te cfaqet alfabeti cirilik, por perseri mosdakortesia eshte e pranishme deri ne vetsakrifice e popullates autoktone me emigratoret e rinj. Eshte i vetmi rast ne historine e popullates autoktone ku permasat e mosdakortesise u zgjeruan deri ne perdorimin e armeve dhe per here te pare dhe te vetme popullata autoktone fitoi besimin e formes etnike te ekzistences. Per here te pare ne gjirin e Europes dy popullata te races se bardhe do te konfliktoheshin per qindra vjet pa u pajtuar asnjehere midis tyre, gje qe do te perbente konfliktin me te gjate politik ne gjirin e Europes. Ne fundin e shek. XIV ne gadishull do te depertonte fuqia me e madhe politike feudale e Njerezimit (Perandoria Otomane) dhe do te cfaqej alfabeti arab ku mosdakortesia here do te acarohej deri ne ekstrem, duke u sakrifikuar e gjithe forca mashkullorem e popullates autoktone, e here do te zbehej deri ne gjunjezim absolut.

Cuditerisht gadishulli ballkanik eshte e vetmja siujdhese e Globit ku alfabetet e pjeses shume me te madhe te Njerezimit kane bashkejetuar duke i bere dem vetem popullates autoktone, por dhe duke e ndihmuar ate te avanconte perpara ashtu e gjunjezuar dhe primitive pa e ditur se nga e kishte prejardhjen dhe ku po shkonte. Ishte nje dritare teper e vogel, pertej se ciles banoret autokton e kishin nje kujtim Historik kur i thane Europes se kush do te ishte Dielli Shqirteror i Races se Bardhe pas vitit 178 (Papa i XIII-te i Selise se Shenjte te Romes,  Epiroti Shen Eleuteri, 175-189). Kjo dritare, teper-teper e vogel per Kohen dhe Vendin e shqiptareve, do te behej shpetimi i shqiptareve kur do te dilnin perpara Botes me Alfabetin Latin te huazuar dhe te perdorur pergjate 500 vjeteve me pretendimin se rastesia e Races se Bardhe e kishte nje Detyre Natyrore qe priste te realizohej ne te ardhmen.  Cfare Detyre eshte kjo dhe me cfare lidhet? Pikerisht me relacionin jep-merr, vetem se jo ne fushen e linguistikes, por te filozofise; pasi popullata autoktone dhe zanafilla rastesore e Races se Bardhe do te merrte cdo gje nga Euopa dhe do t’i jape asaj ne te ardhmen KOHE per te vazhduar jeten agresive te politikes europiane per t’ja ulur ritmet e zhvillimit deri ne ate mase sa te mos zhduket armet per sa kohe qe racat rrethuese te mos jene agresive ne fushen e politikes me mjetet e dhunes.

Por autori Louis-Jean Calvet ka dhe nje boshllek tjeter ne arsenalin e tij botekuptimor, ndoshta jo per faj te tij, qe bie ne sy ne kapitullin  6 – Beteja Familjare (f. 110-123). Ne kete rast me vlere duhet te ishte zbulimi dhe konstatimi i Rolit te Gjinise Femerore ne Historine e Natyres ku zanafilla e gjuhes se folur duhet te jete veper e saj, te pakten ne fazen tingullore dhe rrokore te gjuhes se folur. Ne kete fushe vepra e F. Engelsit ka te meta serioze dhe teper larg asaj qe ka ndodhur ne realitetin historik. Ne teorine marksiste mungon teresisht informacioni mbi rolin e Gjinise Femerore ne Historine e Natyres dhe posacerisht ne Historine e Njerezimit.

Me sa kam kuptuar lidhja e Familjes me Gjuhen eshte nje problem sa i rendesishem aq dhe i pakuptimte, pasi nuk eshte kuptuar se Gjuha tek individi Njeri lind nga marredheniet e Nenes me femijen dhe prej kesaj pike duhet shkuar deri ne zanafillen e Gjuhes. Por autori e parakalon kete situate fillestare dhe i jep rendesi konfliktit gjuhesor brenda familjes, ku ne saje te anketimeve ne popullatat afrikane arrin ne nje perfundim befasues te lidhur e rendin social. Sipas tij:

“qeliza familjare eshte vendi ku percohet mbiemri, fillimisht tek gruaja dhe me pas te femijet, ajo eshte gjithashtu vendi ku percohet edhe gjuha, kur cifti eshte njegjuheshi, apo gjuhet, kur prinderit nuk kane te njejten gjuhe amtare. Ketu mund te pyesim veten nese cifti i perzier eshte vendi i pare ku hasim konfliktin gjuhesor. A mundet valle lufta e gjuheve te pershkoje qelizen familjare” (f.110-111)……

Ne baze te anketimeve neper popullatat afrikane, autori arrin ne perfundimin:

“nuk eshte ndikimi i familjes, por ndikimi i mjedisit i cili ushtrohet me se shumti mbi nxenesit. Ketu pra jemi ne prani te nje asimilimi te rendit social” (f. 112).

Eksperimenti nuk eshte i plote, pasi eshte zbatuar per rastin e ndikimit te politikes arsimore mbi Njeriun dhe jo per gjithe moshen, sidomos per moshen 1-5 vjece. Eksperimenti do te ishte i plote po te merrej per baze jo vetem pergjate moshes 1-5 vjec, por edhe per rastin kur femijet nuk ndjekin shkollen, pra jane analfabete. Cfare gjuhe do te flisnin ne keto raste analitike?

Pra autori i ka dhene rendesi dinamikes se gjuhes vetem per rastin e ndikimit te politikes mbi Racen Njerezore, gje qe mund te zbulohet pa shkuar ne Afrike dhe pa dale prej shtepise duke marre per baze femijen tend nga mosha 0-2 vjec, 2-6 vjec dhe pastaj pergjate arsimit te detyrueshem. Dhe po ta kishte bere kete duke e krahasuar per popujt europiane, ku te perfshiheshin sidomos shqiptaret, greket, popujt nordike, do te kishte zbuluar te gjithe dinamiken e zhvillimit te Gjuhes per te gjitha rastet e mundeshme te situacionit politiko-social brenda Races se Bardhe. Ne kete rast do te dilte ne pah vjetersia sociale e popujve europiane, por dhe dinamika zanafillore e gjuheve te folura nder popuj, qe ne parim eshte e njejte, por e diferencuar ne KOHE, gje qe nenkupton se arsimi i detyrueshem duhet te filloje per mosha jo te njejta nder keta popuj.

Me sa kam kuptuar shkencat sociale as qe i japin rendesi faktorit kohelindje dhe botes se relacioneve pergjate historise se perjetuar nga popullatat brenda nje race dhe midis racave. Te pakten ajo qe ka ndodhur me popullaten Helene dhe ate Romake i ka brenda te dy rastet e mesiperme me perfundime jo te njetja. Popullata Helene u shqua ne drejtim te zhvillimit te Filozofise, Artit, Letersise, etj; ndersa popullata Romake u shqua ne drejtimin Politik, Juridik, Ushtarak dhe rrjedhimeve perkatese.

Edhe pse shqiptaret dhe paraardhesit e tyre kane perjetuar here bashkarisht e here pa asnje permase relatash me keto dy popullata, nuk kane marre asgje nga dinamika e zhvillimit social te tyre duke u kufizuar vetem ne huazimet gjuhesore, me teper te imponuara.

d-Nga e gjithe kjo permbledhje filozofike, historike, gjuhesore, statistikore del ne pah, dashur pa dashur, karakteristika thelbesore e popullates autoktone te gadishullit ballkanik nga pikepamja Natyrore: shpejtesia e vogel e zhvillimit social te tyre, gje e cila eshte krejt ne kundershtim me te gjithe popujt e Europes te marre se bashku dhe per kete kerkon nje shpjegim metodiko-analitik te ndryshem nga ato te perdorur deri me sot ne keto fusha. Fakti qe popullatat emigratore, qe jane relatuar me popullaten autoktone, nuk kane mundur dot te ecin sipas rruges se tyre Natyrore, por i jane nenshtruar dinamikes se popullates autoktone tregon se ne kete proces relatash qendron sekreti i madh i zhvillimit ne KOHE te Races Njerezore ne Toke. Ne kete rast nuk zbulojme thjeshte vetem permasat e ndryshimit social te relatoreve, por, mbi te gjitha, ate LIGJ NATYROR qe udheheq Njerezimin pergjate zhvillimit social te tij neper labirinthet e panjohura te te ardhmes se tij.

e-Duke marre per baze karakteristiken thelbesore te popullates autoktone te gadishullit ballkanik sot e kemi mjaft te lehte te argumentojme lidhjen biologjiko-sociale te tre popullatave me emertime te ndryshme, por te njekoheshme pergjate viteve 500 Para Kri. deri 500 Pas Kri.: popullates ilire – dardane-epirote. Cfare i lidh apo i ndan keto tre popullata pergjate 1000 vjeteve te historise se tyre? A lidhen keto tre popullata me popullata paraardhese dhe pasardhese, pranine e te cilave e njohim mjaft mire?

Pra menyra e re analitike eshte e afte te lidhe 4-5 popullatat autoktone te gadishullit te sotem ballkanik qe kane jetuar ne keto 5000 vjetet e fundit, por ajo na ndihmon ne ndertimin e nje aparati kritik kunder te gjithave pikepamjeve qe bejne fjale mbi popullatat e gadishullit ballkanik neper etapa kohore me distance teper te madhe midis tyre. Keshtu psh pretendimi i Sami Frasherit mbi prejardhjen e ilireve nga popullata pellazge dhe jo nga popullata e eger e pa civilizuar, por autoktone, duhet pare jo vetem me dyshim ne menyren se si e ka argumentuar filozofi me i madh otoman i te gjithe koherave, por dhe ne paaftesine e kesaj prejardhje per te vazhduar rrugen deri tek shqiptaret. Per kuriozitet realisht shqiptaret e sotem rrjedhin pikerisht nga ajo popullate e eger dhe e pa civilizuar qe u ndesh me pellazget diku 15.000-10.000 vjet me pare (dyndja e trete pellazge ne Europe), e cila dha si perfundim frenimin e zhvillimit social te pellazgeve per kohen 2300 vjet ne raport me prejardhjen e tyre shumere (kjo kuptohet nga vonesa e cfaqjes se shkrimit tek pellazget, –Stela e Lemnos, shek. VII Para Kri. kundrejt Epit te Gilgameshit te shek. 30-35 Para Kri.) dhe zhvillimin e vendasve me nje kohe te pacaktuar per efekt te mos njohjes te permasave te zhvillimit te ilireve perpara shek. V Para Kri., kohe ne te cilen i permend per here te pare Herodoti. A nuk do te thote kjo se perpara botes ilire ne gadishull kane jetuar dy popullata te tjera, njera prej te cilave paraardhesja e ilireve dhe tjetra pershpejtuesja e zhvillimit te tyre? Ky eshte thelbi i asaj qe konsiderohet se Shkence e Historise, por qe shqiptaret e epokes post komuniste nuk e marrin parasysh per efekt te keqarsimimit te tyre kolektiv.

Kjo do te thote se nuk eshte i mjaftueshem argumentimi i lidhjes iliro-dardane-epirote pergjate mijevjecarit te Pare Para. Kri., por me kryesorja qendron ne argumentimin dhe venien ne dukje te faktoreve qe percaktojne autoktonine absolute te shqiptareve te sotem dhe cfare rrjedh prej saj. Pa vene ne dukje kete rrjedhim mos u merrni me problemin e gjenezes historike te shqiptareve, sepse do te bini ne pozitat e te Marreve te Madheshtise Shqiptare. Sekreti eshte shume i thjeshte: vjetersia biologjiko-sociale e cdo popullate apo race ne toke eshte ne raport te zhdrejt me shkallen e zhvillimit social te tyre. Ky eshte ligji Natyror i zhvillimit te Races Njerezore ne Toke dhe argument tjeter nuk ka.

Se fundmi dua te shtoj nje perfundim konkret qe nuk ka per t’i pelqyer gjithe shqiptareve. Shkenca e Albanologjise, pas 1945-ses, ka pasur fatin e madh te kete ne zemren e saj Dy Gjeni te Mendimit Intelektual Shqiptar: Emermadhin dhe Emershenjtin e Gjuhes Shqipe, Prof. Eqrem Çabejn dhe themeluesin e Shkences te Etnografise Moderne Shqiptare, Prof. Rrok Zojzin; pa te cilet Shkenca e Albanologjise Shqiptare do te ishte nje haur pa taban e pa çati, pa dyer dhe pa dritare, sic kerkojne ta bejne te Marret e Madheshtise Shqiptare sot.

                                                                                                  

 

                              – Literatura

(kjo literature lidhet vetem me problemin e gjuhes shqipe ne menyre direkte ose indirekte. Jane marre ne konsiderate ato burime, sado ordinere qe mund te kene qene, qe atakojne historine reale te Gjuhes Shqipe. Fakti qe sot ceshtjen Kombetare te shqiptareve e kane marre ne dore perfaqesues te popullatave emigratore eshte e mjaftueshme per te kuptuar qe sot lufta per ekzistence eshte midis popullates autoktone dhe popullates emigratore qe ka ndryshuar kursin e vet historik pas shembjes formale te komunizmit)

– Akademia e Shkencave e RPS te Shqiperise, Instituti i Gjuhesise dhe i Letersise,    Fjalori i drejtshkrimit i Gjuhes Shqipe, Tirane 1976.

– Akademia e Shkencave e RPS te Shqiperise, Instituti i Gjuhesise dhe i Letersise, Gjuha letrare kombetare shqipe dghe epoka jone (Materiale te Konferences shkencore te mbajtur ne Tirane me 7-8 dhjetor 1984, Tirane 1988.

– Akademia e Shkencave e RPS te Shqiperise, Instituti i Gjuhesise dhe i Letersise,    Drejtshkrimi i Gjuhes Shqipe, Tirane 1973.

– Akademia e Shkencave e RPS te Shqiperise, Instituti i Gjuhesise dhe i Letersise, Atlasi dialektologjik i Gjuhes Shqipe, vellimi I, Napoli 2007.

– Akademia e Shkencave e RPS te Shqiperise, Instituti i Gjuhesise dhe i Letersise, Atlasi dialektologjik i Gjuhes Shqipe, vellimi II, Napoli 2008.

– Ali Dhrimo, Edmond Tupja, Eshref Ymeri, Fjalor sinonimik i Gjuhes Shqipe, Tirane 2007.

– Aleksander Xhuvani, Libri i gjuhes shqipe, Tirane 1929.

– Aleksander Xhuvani, Studime gjuhesore, Tirane 1955.

– Aleksander Xhuvani, Eqrem Çabej, Prapashtesat e gjuhes shqipe, Tirane 1962.

– Albert Ajnshtajn, L. Infeld, Evolucioni i fizikes, Tirane 1977, 2005.

– Albert Ajnshtajn, Pikepamjet dhe mendimet e mia, pergatitur per botim nga Prof. Dritan Spahiu, Prof. Zenun Mulaj, Tirane 2005

– Ali Dhrimo-Rami Memushaj, Fjalor Drejtshkrimor i Gjuhes Shqipe, Tirane 2015.

– Arshi Pipa, Politika e Gjuhes ne Shqiperine Socialiste, Tirane 2010.

– Ardit Miti, Eglantina Serjani, Fjalor i arkeologjise, Tirane 2009.

– Aristidh P. Kola, Arvanitasit dhe prejardhja e grekeve, Tirane 2002.

– Aristidh Kola, Gjuha e Perendive, Tirane 2003.

– Aleksander Stipçeviç, Iliret, Historia-jeta-Kultura-Simbolet e Kultit, Prishtine 1990.

– Autoret Antike, Iliret dhe Iliria, Tirane 1965.

– Alan Barnard, Historia dhe teoria ne antropologji, Prishtine 2011.

– Antonello Biagini, Histori e Shqiperise nga zanafilla deri ne ditet tona, Tirane 2000.

– Anselmo Lorekio, Çeshtja shqiptare, Tirane 2021.

– Ami Boue, Shqiperia, Tirane 2011.

– Andrew Borkowski & Paul Du Plessis, E drejta Romake, Tirane pa vit botimi

– Andra Mandro, E drejta Romake,  Tiranë 2007.

– Anton Papleka, Poete shqiptare. Nga shekulli XII deri ne shekullin XIX, Tirane 1999.

– A.F.Kocaqi, Shqipja Pellazge, Marin Barleti 2009

– Agron Dalipaj, Gjuha Kozmike, Korce 2016.

– Agron Dalipaj, Gjuha Kozmike II, Korce 2017.

– Agron Dalipaj, Greqishtja nje bije e shqipes, Korce 2019.

– Agron Dalipaj, Latinishtja dhe Italishtja ne prizmin e shqipes, vell. 1, Korce 2021.

– Akademia e Shkencave ne Wikipedia, Iliret, pellazget, Tirane 2010.

– Ali Eltari (Lapi), Pellazgët krijuesit e qytetërimit botëror, Tirane 2008.

– Arsim Spahiu, Pellazgët dhe ilirët në Greqinë e Vjetër, Tirane 2006.

– Arsim Spahiu, Gjuha e epiroteve te vjeter, Tirane 2010.

– Arsim Spahiu, Iliriciteti i maqedonasve dhe i epirotëve, Tirane 2006.

– Arsim Spahiu, Orakulli i Dodonës dhe epirotët, shek. XX-II para es, mitologjia dhe feja epirote, vell I, Geer 2008.

– Arsim Spahiu, Mbi arkeologjinë e Dodonës dhe të Epirit, GEER 2009.

– Arsim Spahiu, Triptik epirot , Tirane 2012

– Arsim Spahiu, Shteti epirot (sh. XIII-II para e.s.), Tirane 2011.

– Agim Cadri, Gurabardha e Dibres dhe Maqedonia, Tirane 2014.

– Ahmet Qeriqi, Ne gjurmim te lashtesise, Prishtine 2002.

– Agron Jaha, Teoria Ilire, Gjermani 2014.

– Azem Qazimi, Fjalor i mitologjise dhe demonologjise shqiptare, Plejad 2008.

– Ani Bajrami, Antropologjia, nje perspektive biokulturore, Tirane 2015.

– Arion Hysenbegas,Ngadhenjim mbi mijeravjeçaret, shqiptaret, nje komb i pavdekshem,

                           Tirane 2009.

– Agron F. Fico, Rilindja e Shqiperise etnike, Tirane 2009.

– Arben Mino, Ilirishtja me prane nesh, EDLORA 2020.

– Aferdita Zaja, Vizioni mistik i universit dhe norvegjishtja, Tirane 2015.

– Agron Luka, Scodra – Shkodra, vell. I, Shkoder 2016.

– Aqif Sali Tafa, Dritesimi Historise, pellazget paraardhesit tane te lashte, Tirane 2013.

– Anesti Tasho, Suli dhe suliotet, gjeneologjia e familjes Tasho (ne pese breza – 1800-2000), pa ISBN dhe vit botimi.

– Albumi, Gju me gju me popullin, Tirane 1978.

– Androkli Kostallari, Gjuha e sotme letrare shqipe dhe disa probleme themelore te drejtshkrimit te saj, Tirane 1973.

– Anton Nike Berisha, Interpretime te letersise se Arberesheve te Italise, Priashtyine 2013

– Anton Nike Berisha, Hyrje ne historine e letersise gojore shqipe, Prishtine 2017.

– Benedikt Dema, Fjalor fjalesh te rralla te gjuhes shqipe, Tirane 2005.

– Bardhyl Demiraj, Shqiptar dhe shqa, Tirane 2014.

– Bardhyl Demiraj, 1706 – Cuvendi j Arbenit, Shkoder 2012.

– Bardhyl Demiraj, Dictionarium Latino – Epiroticum R. D. Franciscum Blanchum, Shkoder 2008.

– Branko Merxhani, Perpjekja Shqiptare, Viti i I. – vol. I, Tirane 1936-1937.

                   Xhuvani, Aleksander: 60 vjetorit i Prof. Jokl-it.

                   Riza, Selmani: Shqiponja dhe shqipja.

                   I Arbereshi: Disa verrejtje gjuhesore.

                   Fishta Filip: Dy fjale me A. Xhuvani.

                   Zavalani, Fehim: Komiteti Shqiptar i Manastirit.

– Branko Merxhani, Perpjekja Shqiptare, Nr. 2, Nendor 1936.

                   Fehim Zavalani: Komiteti Shqiptar i Manastirit.

                   Eqrem Çabej,Elemente te Gjuhesise e te Literatures Shqipe.

– Branko Merxhani, Perpjekja Shqiptare, Nr. 3, Dhjetor 1936.

                  I Arbereshi, Disa verrejtje gjuhesore.

                   Filip Fishta, Dy fjale me Aleksander Xhuvanin.

                   Fehim Zavalani: Komiteti Shqiptar i Manastirit.

– Branko Merxhani, Perpjekja Shqiptare, 4-5-6, Tirane Mars 1937.

AleksanderXhuvani: 60 vjetorit i Prof. Jokl-it.

                   Zavalani, Fehim: Komiteti Shqiptar i Manastirit.

– Branko Merxhani, Perpjekja Shqiptare, 7, Tirane Prill 1937.

                   Aleksander Xhuvani: Pergjigje Z. Filip Fishtes

– Branko Merxhani, Perpjekja Shqiptare, 8, Tirane Maj 1937.

                   Aleksander Xhuvani: Nji didaktik’ e re n’italishtet.

– Branko Merxhani, Perpjekja Shqiptare, 11-12, Tirane Shtator 1937.

                   Dr. Bedri Permeti: Kujtime mbi Komitetin e Manastirit.

1. M. Qafezezi: Theodhor Kavallioti dhe Dhaskal Todri-Haxhifilipidi

– Branko Merxhani, Perpjekja Shqiptare, Nr. 14-15, Shkurt-Mars 1938.

Selman Riza, Dilettantismi dhe Zanati.

Midhat Araniti, Nje interviste me Prof. Skok (Gjuhesi).

                  Fehim Zavalani: Komiteti Shqiptar i Manastirit.

– Branko Merxhani, Perpjekja Shqiptare, Nr. 17, Maj 1938.

                  Shpend Bardhi, Kritike nje kritike

– Branko Merxhani, Perpjekja Shqiptare, Nr. 18-24, Dhjetor 1938.

                  Shpend Bardhi, Origjina e popullit shqiptar.

– Branko Merxhani, Perpjekja Shqiptare, Nr. 25-27, Jenar-Mars 1939.

                  PRĒMT-i, Nevoje rishikimi t’alfabetit shqip.

– Blerina Namik Sadiku, Lindja e ceshtjes Came: 1820 – 1943, Tirane 2011.

– Blerina Suta, Faqe te panjohura nga vepra e Pjeter Budit  (1618-1622), Onufri 2016.

– Besnik Imeri, Epiri (nje histori pellazgo-shqiptare), Tirane 2012.

– Bahri Beci, Dialektet e Shqipes dhe historia e formimit te tyre, Tirane 2002.

– B.A.Kule, Ylli i bijve te pellazgut, Tirane 2016.

– B.A.Kule, Fjalor rrefyes i miteve pellazge, Vell. I, Tirane 2016.

– B.A.Kule, Misteri i quajtur Komb dhe shqiptari i pare, Tirane 2017.

– Beqir Meta, Tensioni greko – shqiptar (1939 – 1949), Paqja e veshtire, Tirane 2004.

– Bahri Beci, Historia e standartizimit te shqipes, politika dhe planifikimi gjuhesor ne Shqiperi, SHBLSH E RE 2010.

– Besa Hoxha-Beqiri, Nje histori letersie e ndaluar. Studim historiko-letrar dhe krahasues. Si u riperjashtuan Fishta,Konica, dhe Skiroi nga “Historia e letersise shqipe, Tirane 2016.

– Caius Suetonius Tranquillus, Perandoret e Romes, jeta e dymbedhjete Çezareve, Tirane 2006

– Conrad Malte-Brun, Per Shqiperine dhe shqiptaret, Tirane 2011.

– Çarlz Darvini, Prejardhja e llojeve, Tirane 1982.

– Çlirim Hoxha, Traktati i origjines se shqiptareve, themeluesit e qyteterimit boteror, Tirane 2019.

– At Donat Kurtit,At Marin Sirdanit, Mbi kontributin e elementit katolik ne Shqiperi, Shkoder 1999.

– Damian Komata, Qyteti iliro-arberor i Kanines, Tirane 1991.

– At Daniel Gjeçaj, Gjergj Fishta, Jeta dhe Vepra, Botimet Françeskane, Shkoder 2007.

– Dhimiter S. Shyteriqi, Neper shekuj letrare, Tirane 1973

– Dhimiter S. Shyteriqi, Shkrimet shqipe ne vitet 1332-1850, Tirane 1976

– Dhimiter S. Shyteriqi, Antologji e Letersise Shqipe (per Shkollat e Mesme), bot. katert, Tirane 1960.

– Dhimiter Pilika, Pellazget, origjina jone e mohuar. Tirane 2005

– Enzo Gatti, Iliret, Tirane 2005.

– Eduard Shnaider, Pellazget e pasardhesit e tyre, Tirane 2009.

– Edwin Jacques, Shqiptaret, Istambul-1996, Itali-2002, Itali-2008

– Edwin E. Jacques, Shqiptaret, Vellimi I, Populli shqiptar nga lashtesia deri ne vitin 1912, Istambul pa vit botimi.

– Dom Ernesto Cozzi, Studime etnologjike te Shqiperise s’Eperme, Lezhe 2017.

– Dr. Eqrem Çabej, Studime gjuhesore, Vell. I, II, III, Prishtine 1976

– Dr. Eqrem Çabej, Studime gjuhesore, Vell. IV, V, VI, Prishtine 1977

– Dr. Eqrem Çabej, Studime gjuhesore, Vell. VII, Prishtine 1986

– Prof. Eqrem Çabej, Studime etimologjike ne fushe te shqipes, Bleu I, Tirane 1982

– Prof. Eqrem Çabej, Studime etimologjike ne fushe te shqipes, Bleu I, me gjithe perkthimin frengjisht, Tirane 1982

– Prof. Eqrem Çabej, Studime etimologjike ne fushe te shqipes, Bleu II, A-B,  Tirane 1976

– Prof. Eqrem Çabej, Studime etimologjike ne fushe te shqipes, Bleu III, C-D,  Tirane 1987

– Prof. Eqrem Çabej, Studime etimologjike ne fushe te shqipes, Bleu IV, DH-J,  Tirane 1996

– Eqrem Çabej, Studime etimologjike ne fushe te shqipes, Bleu V, K-L-LL-M,  Tirane 2014

– Prof. Eqrem Çabej, Studime etimologjike ne fushe te shqipes, Bleu VI, N-RR,  Tirane 2002

– Prof. Eqrem Çabej, Studime etimologjike ne fushe te shqipes, Bleu VII, S-ZH,  Tirane 2006

– Eqrem Çabej, Ne boten e arberesheve te Italise (permbledhje studimesh), Tirane 1987, 2017.

– Eqrem Çabej, Hyrje ne indoeuropianistike, Leksionet e Prishtines, Botimet Çabej,  2008.

– Eqrem Çabej, Shqiptaret midis Perendimit dhe Lindjes, Tirane 1994.

– Eqrem Çabej, Studime per fonetiken historike te gjuhes shqipe, Tirane 1988.

– Eqrem Çabej, Sonete, Tirane 2008.

– Eqrem Çabej, “Meshari” i Gjon Buzukut  (1555), pjesa e pare, pjesa e dyte, Tirane 1968.

– Eqrem Çabej, Shumesi i singularizuar ne gjuhen shqipe, Tirane 1967.

– Eqrem Çabej, Per nje shtresim kronologjik te huazimeve turke te shqipes. Botuar ne Studime filologjike, Nr. 4, 1975, f. 79-86.

– Emanuele Giordano, Fjalor i Arberesheve T’Italise, Bari-Itali 1963.

– Engjell Sedaj: Papa shqiptar Klementi XI – Albani, Kuvendi i Arberit, 1998.

– Elena Kocaqi, Roli Pellazgo–Ilir në krijimin e kombeve dhe gjuhëve Evropiane, Tirane 2007.

– Elena Kocaqi, Shqipja çelësi i gjuhëve indoevropiane, Tirane 2008.

– Elena Kocaqi,  Lufta e Trojes, lufte pellazgo-ilire, Tirane 2018.

– Elena Kocaqi, Pellazget, origjina e shqiptareve, Tirane 2021.

– E. Andrejeva, Në kërkim të botës së humbur (Atlantida),

– Enver Hoxha, Vepra 12, Tirane1972.

– Enver Hoxha, Vepra 70, Tirane 1990.

– Eva Brinja, Antikiteti, Tirane 2005.

– Etnografia shqiptare, 18, Tirane 1999. Mark Tirta, migrimi i shqiptareve.

– Ekaterina Andrejeva, Në kërkim të botës së humbur (Atlantida), Tirane 1968.

– Franciscus Bianchus, Dictionarium latino-epiroticum, Çabej 2006.

– At Francesco Maria da Lecce O.F.M., Dittionario Italiano – Albanese (1702), Shkoder 2009.

– Dom Frano Ilia,  Kanuni i Skenderbeut, 1993.

– F.Leka, F.Podgorica, S. Hoxha, Fjalor shpjegues i termave te letersise, Tirane 1972

– Fatbardha Nergjoni, Kristoforidhi: Nje veshtrim rinjohes, Tirane 2013.

– P. Fulvio Cordignano, L’Albania, Rome MCMXXXIII-XI, Vol. I.

– Fulvio Kordinjano, Shqiperia, Vell. 1, Tirane 2007

– Fulvio Kordinjano, Shqiperia, Vell. 2, Tirane 2008

– Fulvio Kordinjano, Shqiperia, Vell. 3, Tirane 2011.

– Franc Baron Nopça, Udhetime neper Ballkan, Tirane 2007.

– Frederik Engels, Origjina e familjes, pronës private dhe e shtetit, Tirane 1970.

– Frederik Engels,  Dialektika e Natyres, Tirane 1981.

– Fatbardha N. Demi, Sellenizmi – Besimi qe sundon Boten, Tirane 2016.

– Fakulteti Histori-Filologji, Sfide, Nr. 4/viti III i botimit, Dimer 2004-Pranvere 2005.

– Edelajda Cenaj-Çepaj, Lef Nosi filolog, Tirane 2015.

– Fiqiret Barbullushi, Akili, Odiseja…nuk ishin helenë , Tirane 2007.

– Fiqiret Barbullushi, Homeri – Historia, racizmi, Tirane 2011.

– Fiqiret Barbullushi, Akili dhe Agamemnoni, Globus 2009.

– Fatos M. Rrapaj, Renkimet e Camerise, Tirane 1995.

– Fatos Mero Rrapaj, Fjalor onomastik i Epirit, Vell. I, Tirane 1995.

– Foto Cici, Midis shqiptarise dhe grekesise, Tirane 2006.

– Filip Lico, Probleme te marredhenieve greko – shqiptare, Tirane 2009.

– Grup Autoresh, At Gjergj Fishta, O.F.M. 1871-1940, Bot. I, Tirane 1943, Bot. II, Botimet Françeskane, Shkoder 2010.

– Grup autoresh, Autoktonia e shqiptarëve në studimet gjermane, Tirane 1990.

– At Giuzepe (Zef) Valentini, Fjalor Bio-bibliografik iliro-shqiptar (Nomenklator), Tirane 2009.

– Gustav Meyer, Fjalor etimologjik i gjuhes Shqipe, Tirane 2007.

– Gerold Dommermuth-Gudrich, Mitet me te famshmet e Lashtesise, Tirane 2006.

– George G. M. James, Trashegimi e vjedhur, Tirane 2009.

– Gaetano Petrota, Populli, gjuha dhe letersia shqiptare, Tirane 2008.

– Guillaume Lejean, Udhetime ne Ballkan 1857-1870, Tirane 2017.

– Gerhard Rohlefs, “Nomina Tusca” in Toscana (Estratto). Ky material eshte marre nga nje     botim ne dy vellime ne italisht mbi problemet e gjuheve europiane te lashta, f. 857-861 dhe derguar nga ana e autorit Prof. Kole Lukes. Botimi italisht ka fatin te kete ne permbajtjen e vet edhe studimin e Eqrem Çabejt: Keltisch-albanische Isoglossen, f. 167-186.

– Grup autoresh, Mendimi politik e shoqeror i rilindjes kombetare shqiptare, Vellimi I (1879-1908), Tirane 1971.

– Grup autoresh, Gjuha letrare kombetare shqipe dhe epoka jone, Tirane 1988

– Grup autoresh, Pjeter Bogdani dhe vepra e tij, Tirane 1991

– Grup autoresh, Përmbledhje artikujsh arkeologjikë për historinë e lashtë të Shqipërisë, disp. I, II, III, Tirane 1972.

– Grup autoresh, Drite mbi vepren e Mid’hat Frasherit, DRIER 1997.

               Mentor Quku, Kongresi i Manastirit dhe Mid’hat Frasheri.

– Grup autoresh, La risorse lapidee dall’antichitá ad oggi in area mediterranea, Bari 2006.

– Konferenca kombëtare për formimin e popullit shqiptar të gjuhës dhe të kulturës së tij, Tirane 1988

– Gerold Dommermuth–Gudrich, Mitet me te famshme te lashtesise

– George Fred Williams, Shqiptaret 1914, Tirane

– Gazeta “Zeri i Popullit”, 21 gusht 1951.

– Gazeta “Republika”, dt. 12 maj 1991.

– Gazeten “Ndryshe” dt. 24.07.2008.

– Gazeta “Republika”, 17 janar 2009.

– Gazeta Shqiptare, e merkure, dt 10 gusht 2011.

– Gazeta Shqiptare, e diel, dt. 14 gusht 2011

– Gazeta Shqiptare, e hene, dt. 15 gusht 2011.

– Gazeta “NACIONAL”, dt.15-22 TETOR 2017, Artikulli i Margarit Nilo-s, Greqishtja e lashte, rrjedh nga Gjuha shqipe.

– Gent Ulqini, Shqiperia dhe Shqiptaret, hulumtime neper burime historike, vell 1, Tirane 2018.

– Gent Ulqini, Shqiperia dhe Shqiptaret, hulumtime neper burime historike, vell 2, 3, 4, Tirane 2019

– Grup autoresh, Historia e Shqiperise dhe e shqiptareve, Prizren 2001.

– Grup autoresh, Probleme te gjuhes letrare shqipe dhe te drejtshkrimit te saj, vell. I, II/1, II/2, Tirane 1972.

– At Gjon Shllaku OFM, Shqyptari – Frati – Shqypnia,  Botimet Franceskane, Shkoder 2018

– Gjete Ndoj, E verteta mbi shqiptaret, iliret “kalojne” neper Mirdite (Dukagjin) per te ardhur

ne kohen tone, Geer 2004.

– Gjoke Dabaj, Strategjia e shqiptareve, Tirane 2011.

– Gjergj Sinani, Hyrje në filozofinë e historisë, Tirane 1999.

– Gjerak Karaiskaj, Butrinti dhe fortifikimet e tij, Tirane 1984.

– Herodoti, Historite, Tirane pa vit botimi

– Homeri, Iliada, Tirane 1965, 1979, 2006

– Homero, ILIADA, spanjisht, Habana, Cuba 1972.

– Homeri, Odiseja, Tirane 1976.

– Hugo Adolf Bernatzik, Shqiperia vendi i shqiptareve, Tirane 2003.

– Hasan Ceka, Ne kerkim te historise ilire, Tirane 1998.

– Haxhi Sauku, Flet tejlashtesia, Tirane 2004.

– Hasan Hasani, Leksikoni i shkrimtareve shqiptare 1501-2001, Prishtine 2003.

– Hysni Myzyri, Shoqeria e te shtypurit shkronja shqip, Tirane 1979.

– Hasan Minga, Hilmi Saqe, Genocidi grek kunder Camerise vazhdon, Tirane 2006.

– Hilmi Saqe, Gjenocidi grek kundër Çamërisë dhe greqizimi i Shqiperise vazhdon, Tirane 2010.

– Hajredin Isufi, Cameria, Tirane 2009.

– Ibrahim Rugova, Vepra e Bogdanit, Tirane 1990.

– Ibrahim Rugova, Kahe dhe primisa te kritikes letrare shqiptare 1504-1983, bot. dyte, Tirane 1996.

– Ibrahim Rugova, Vepra e Bogdanit 1675-1685, Prishtine 2005.

– Ibrahim D. Hoxha, Neper udhen e penes shqiptare, Tirane 1986.

– Ibrahim D. Hoxha, Cameria dhe Janina ne vitet 1912 – 1922, Tirane 1996

– Ilir Cenollari, Profecite e Zotit te Tomorrit, JONALDA 2004.

– Ilir Mati, Stela e Lemnos, me gjuhen shqipe 2700 vjet me pare, Tirane 2010.

– Ilia V. Ballauri, Mitet dhe bota e tyre sublime, Tirane 2011.

– Ilir Gjipali, Epoka e gurit dhe Shqiperia, Tirane 2012.

– Ismail Kadare, Një dosje për Homerin, Nëndori 8/82

– Ismail Kadare, Dosja H, Tirane, Tirane 1990.

– Ibrahim Hyseni [Goga], Ferizaj 1873-1944, Ferizaj 2013.

– Ismet Elezi, E drejta zakonore penale e shqiptarëve, Tirane 1983

– Ismet Elezi, E drejta zakonore e Labërisë në planin krahasues, Tirane 1994.

– Ismet Elezi, Kanuni i Laberise, Tirane 2006.

– Ilir Mati, Stela e Lemnos, Tirane 2010.

– At Justin Rrota O.F.M., Monumenti ma i vjeter i gjuhes shqype (Buzuku–1555), Shkoder 1934.

– At Justin Rrota O.F.M., Per historine e alfabetit shqyp dhe studime te tjera gjuhesore, Botimi II, Botimet Françeskane, Shkoder 2005.

– At Justin Rrota O.F.M., Gjuha e shkrueme ase verejtje gramatikore, Shkoder 2006.

– Jacques Bourcart, Shqiperia dhe shqiptaret, Tirane 2004.

– John Wilkes, Iliret, Tirane 2005.

– James Pettifer, Greket, vendi dhe njerezit qe nga koha e luftes, Tirane 2013.

– J. Ritter von Xylander,, Gjuha e Shkipetareve, Tirane 2017.

– Johann Thunmann, Historia dhe gjuha e shqiptareve dhe vlleheve, Tirane 2018.

– Johan G. Von Hahn, Shenime udhetimi te vitit 1863, Tirane 2001.

– Johan G. Von Hahn, Shenime permi shkrimin e vjeter pellazgjik, Tirane 2007.

– Johan G. Von Hahn, Studime shqiptare, Tirane pa vit botimi.

– J. Ph. Fallmerayer,Elementi shqiptar ne Greqi, Tirane 2003.

– Junuz Shpuza, Persiatje onomastike, Shkoder 2008.

– Jakobo Thomopulos, Pellazgjika, Athine, 1994.

– Jola Kurtiqi, Veshtrim ne studimet letrare te Çabejt, Tirane 1999.

– Jup Kastrati, Histori e Gramatologjise shqiptare (1635-1944), Prishtine 1980.

– Jorgji Gjinari, Dialektet e gjuhes shqipe, Tirane 1989

– Jani Thomai, Ceshtje te frazeologjise se gjuhes shqipe, Tirane 1981

– Jani Thomai, Prejardhja semantike ne gjuhen shqipe, Tirane 1989

– Jonuz Kuçuku, Epiri dhe Thesprotia ne shekuj, Tirane 2012.

– Jaho Brahaj, Kurora mbreterore shqiptare, Tirane 1998.

– J. V. Stalin, Marksizmi dhe çështja kombëtare, Tirane 1979.

– J. V. Stalin, Marksizmi dhe ceshtja gjuhesore, Tirane 1979.

– Kole Luka, Raste nderhyrjesh administrative ne toponimine e defterit te Shkodres te vitit 1485. Botuar ne Studime Filologjike, Nr. 2 1975, f. 89-113.

– Kole Luka, Gjeografia toponomastike ne dy kadastrat e Shkodres te Shek. XV (pjesa e pare). Botuar ne Studime filologjike, Nr. 1, 1976, f. 137-188.

– Kole Luka, Gjeografia toponomastike ne dy kadastrat e Shkodres te Shek. XV (pjesa e dyte). Botuar ne Studime filologjike, Nr. 2, 1976, f. 129-178.

– Kole Luka, Arbneshi i Rekes dhe arbneshi i Krajes ne mesjete. Botuar ne Studime Filologjike, Nr 3 1976, f. 181-198.

– Kole Luka, Rreth toponimise se treves se Pjetershpaneve ne shekujt e pare te sundimit osman, (shek. XV-XVII), pjesa I. Botuar ne Studime Filologjike, Nr. 2, 1977, f. 133-167.

– Kole Luka, Rreth toponimise se treves se Pjetershpaneve ne shekujt e pare te sundimit osman, (shek. XV-XVII), pjesa e II. Botuar ne Studime Filologjike, Nr. 3, 1977, f. 131-184.

– Kole Luka, Emni Albeinje-Albani dhe shtrirja e Arberit ne shek. XI – Fillimi i te XII-tit. Botuar ne Konferenca e Dyte e studimeve albanologjike, vell. II, f. 155-163.

– Kongresi i drejtshkrimit te gjuhes shqipe, 20-25 nentor 1972, I, II, Tirane 1973.

– Kole Ashta, Leksiku historik i gjuhes shqipe, Vell. I, Shkoder 1996.

– Kole Ashta, Leksiku historik i gjuhes shqipe, Vell. II, Tirane 1998.

– Kole Ashta, Leksiku historik i gjuhes shqipe, Vell. III, Tirane 2000.

– Kolec Topalli, Fjalor Etimologjik i Gjuhes Shqip, Tirane 2017.

– Kolec Topalli, Theksi ne gjuhen shqipe, Tirane 1995.

– Kolec Topalli, Sistemi rasor i emrave te shqipes, Tirane 2009.

– Kole Kamsi, Fjalor Arberisht – Shqip, Shkoder 2000.

– Karl Marks, Frederik Engels, Letra te zgjedhura, Tirane 1982.

– Kemal H. Karpat, Popullsia osmane pergjate periudhes 1830-1914, Tirane 2017.

– Kostandin Kristoforidhi, Bibla (ne gegerisht): Krijesa. Te Daleta, sipas vitit 1872, Tirane 2009.

– Kuvendi i Shqiperise, Bisedime Parlamentare, 1923, 1, Tirane 2012.

– Konferenca kombëtare e studimeve etnografike, Tirane 1977.

– Kuvendi i I i studimeve ilire, vëll. I, II, Tirane 1974.

– Karl Reinhold, Netet pellazgjike te Karl Reinholdit, Tirane 2005.

– Karl Patsch, Iliret, Tirane 2004.

– Konstandin Jireček, Historia e Serbeve, pjesa e pare dhe pjesa e dyte, Tirane 2010.

– Kristaq Nanushi, Legjendat e Enkelanes, Tirane 2013.

– Kastriot Melyshi, Zanafilla, ligji, liria, GEER  2014.

– Kastriot Melyshi, Shqipja dhe e verteta biblike, GEER 2014.

– Kristo Frasheri, Etnogjeneza e shqiptareve, Tirane 2013.

– Kristina Jorgaqi, Sportel i hapur i shqipes, Tirane 2008.

– Lucia Nadin, Statutet e Shkodres, gjysma e pare e shek. XIV- me shtesa deri me 1469,

Tirane 2010

– Louis Beonlew, Greqia perpara Grekeve, Tirane 2008.

– Luigi M. Ugolini, Shqiperia e lashte, Tirane 2009.

– Luigi Luca Cavalli Sforza, Gjenet, Popujt dhe Gjuhet, Besa 2012.

– Perpiluar prej Dr. Lufwig Von Thalloczy-t, Vezhgime iliro-shqiptare, Shkoder 2004.

– Luigi Marlekaj, Pietro Bogdani, e L’Albania del suo tempo, Bari 1989.

– At Jak (Luigi) Marlekaj, Pjeter Bogdani dhe Shqipnia e kohes se tij, Shkoder 2008.

– Ledi Shamku-Shkreli, Procese te ndikimit italian mbi shqipen, Tirane 1999.

– Luigj Iasinth Hekardit, Historia dhe përshkrimi i Shqipërisë së Epërme  ose Gegerisë

– Le Petit Robert-2 1983

– Louis-Jean Calvet, Lufta e gjuheve dhe politikat gjuhesore, Tirane 2021.

– Leonard Prifti, Pellazget, gjuha dhe kultura e tyre, Tirane 2016.

– Leonard Prifti, Shqiptaret, greket dhe serbet, Tirane 2010.

– Luan Perzhita: Te njohim Iliret, BOTART, 2009

– Luan Perzhita, Mbreteria Dardane, histori e shkurter e shtetit 2400 vjecar, Botart 2009.

– Luftullah Peza&Liljana Peza, Dritë e re mbi Pellazgët dhe gjuhën e tyre, GEER 2009.

– Luan Dino, Egjiptianet e Shqiperise, 2004.

– L. D. Llandau, J. B. Rumer, C’eshte teoria e relativitetit?, Tirane 1965.

– Mentor Quku, Mjeda, vell. 3, libri i Pare, Tirane 2007.

– Mentor Quku, Mjeda, vell. 3, libri i Dyte, Tirane pa vit botimi

– Mehmet Gjevori, Frazeologjizma te gjuhes shqipe, Tirane 1980

– Miço Samara, Ceshtje te Antonomise ne gjuhen shqipe, Tirane 1985

– Maksimiliani i Pare, Kujtimet e jetes sime nga Shqiperia, Tirane 2007.

– Mehdi Frasheri, Histori e lashte e Shqiperise dhe e shqiptareve, Tirane 2000, 2012.

– Martin Bernal, Athina e Zeze, Tirane 2009.

– Marcin Czermiński, Shqiperia, pershkrime historike, etnografike, kulturore dhe fetare, Tirane 2014.

– Marcin Czermiński, Ne Dalmaci dhe ne Malin e Zi, Tirane 2016

– Maksimilian Lamberc, Raport mbi studimet e mia linguistike ne Shqiperi nga mesi i majit

                       deri ne fund te gushtit 1916, Shkoder 2011.

– Maksimilian Lamberc, Posta e Shqypnies, Tirane 2011.

– Maksimilian Lamberc, Midis Drinit dhe Vjoses, Tirane 2011.

– Maximilian Lambertz, Periudha hipotetike ne gjuhen shqipe, Tirane 2011

– Mathieu Aref, Mikenet=Pellazget, Greqia ose zgjidhja e nje enigme, Tirane 2008.

– Mathieu Aref, Shqiperia (Historia dhe Gjuha) ose odeseja e pabesueshme e nje populli

                       parahelen, Tirane 2007.

– Mark Milani, Jeta dhe zakonet e shqiptareve, Tirane 1995.

– Milan Shuflai, Serbet dhe shqiptaret, Tirane 2002, 2004

– Milan Shuflai, Qytetet dhe keshtjellat e Shqiperise, kryesisht ne mesjete, Tirane 2009.

– Matteo Mandalá, Leke Matranga, Njeriu, Koha, Vepra, Tirane 2012

– Mustafa Kruja, Nji studim analitik; Gjuha e Frang Bardhit dhe Shqipja moderne,

Botimet Çabej 2007

– Mustafa Kruja, Fjaluer  kritik  i  shqipes,  Germar  “A” dhe “B”, Botimet  Çabej  2008

– Mustafa Merlika-Kruja, Lashtesi shqiptare, Tirane 2021.

– Mehmet Elezi, Fjalor i Gjuhes Shqipe, Tirane 2006.

– Mikel Ndreca, Fjalor fjalesh te huaja ne Gjuhen Shqipe, Tirane 2007.

– Mihal V. Xhamo, Ketu ku jane rrenjet tona, vell. 2, Tirane 2012

– Marin Barleti, Histori e Skenderbeut, Tirane 1964

– Mario Raques, Gjurmime mbi Tekstet e Vjetra Shqipe e shkrime te tjera, Shkoder 2011

– Mark Krasniqi, Gjurmë e gjurmime, 1982.

– Enciklopedia Italiane MAXIMUS 1993.

– Moikom Zeqo, Aspekte te mitologjise ilire, TOENA  1995.

– Moikom Zeqo, Kaloresit dardane, Tirane 1977, 1993.

– Mark Tirta, Mitologjia nder shqiptare, Tirane 2004.

– Myzafer Korkuti,Parailiret, iliret, arberit, histori e shkurter, Tirane 2003.

– Myzafer Korkuti, Shkrime si nje histori e shkences arkeologjike shqiptare, Tirane 2016

– Muharrem Abazaj, Kodi i gjuhes pellazgo-shqipe, Tirane 2011.

– Musa Tartari, Nga pellazget te shqiptaret , Tirane 2011.

– Mili Butka, Kodi i gjuhes shqipe, Etimologji, Tirane 2017.

– Mexhit Kokalari, Epiri, kryeqendra e qyteterimit antik ne Europe, Tirane 2001.

– Mal Berisha, Shqiptaret, lisa mbi truallin ilir, Tirane 2006.

–

– Mal Berisha, Shqiptaret, europianet me te lashte dhe me te rinj, EDUALBA 2008.

– Musa Ahmeti, Etleva Lala, Statutet dhe Urdheresat e Kapitullit te Kishes Katedrale te Drishtit,

Tirane 2009.

– Mentor Nazarko, Lufta e fundit, pronat e shqiptareve ne Greqi, Tirane 2007.

– D. Nikolle Gazulli, Fjalori i Gazullit, Botimet Çabej 2005-2010.

– D. Ndoc Nikaj, Historija e Shqypnis, vell. I, II, Botimet FISHTA 2015

– Nilo Borgia, Elena Kocaqi, Perikopi Evangjelik ne  gjuhen arbereshe i shek. te XIV, Tirane 2020

– Niko Stylos, Fjalori katergjuhesh i Papa Daniil Voskopojarit, Tirane 2011

– Niko Stylos, Fjalori i Marko Boçarit Greqisht-Shqip, Tirane 2007

– Niko Stylos, Fjalori Greqisht – Shqip i Panajot Kupidorit, Tirane 2011

– Niko Stylos, Etruskishte-Toskerishte, Tirane 2010.

– Nikolaj Albertovic Kun, Mite dhe legjenda te Greqise se Lashte, Tirane 2000

– N.A.Kun, Eposi i Greqisë së Lashte, Tirane 2003

– Norbert Jokl, Studime per etimologjine dhe fjaleformimin shqip, Prishtine 2011.

– N.G.L.Hamond, Epiri, Tirane 2004

– Nikolla Jorga, Histori e shkurter e Shqiperise dhe e Popullit shqiptar, Tirane 2004.

– Nicola Guy, Lindja e Shqiperise, Tirane 2012.

– Noëlle Roger, Neper udhet e Shqiperise, Tirane 2008.

– Neritan Ceka, Apolonia e Ilirisë, Tirane 1982.

– Neritan Ceka, Iliret, Tirane 2001.

– Nelson Çabej, Iliret qe mbijetuan, Tirane 2013.

– Nelson Çabej, Epirotet shqiptare te lashtesise, Tirane 2019.

– Nikolle Loka-Gjet Kola, Iliria biblike, shenjtoret iliro-shqiptare; GEER 2005.

– Ndriçim Kulla, Kush jemi ne shqiptaret, Tirane 2015.

– Nermin Vlora Falaski, Pellazget, Iliret, Etrusket, Shqiptaret, Tirane 2004

– Nermin Vlora Falaski, Etruskishtja, gjuhe e gjalle, Tirane 2019

– Nermin Vlora Falaski, Shqipja celesi i gjuheve, pa asnje te dhene botimi

– Nermin Vlora Falaski, Prona gjuhesore dhe gjenetike. Probabilitetet e Monogjenezes Embrionale te Fjaleve, Tirane 1997.

– Omero, POEMI, italisht, Roma 1966.

– OMHPOY, IΛIAΔA, greqisht AΘHNA 2000.

– Oliver Jens Schmitt, Shqiptaret, nje histori midis Lindjes dhe Perendimit, Tirane 2012.

– Oliver Jens Schmitt dhe Eva Anne Frantz, Historia e shqiptareve, gjendja dhe

                           prespektivat e studimeve, Tirane 2012.

– Pavli Qesku, Fjalor themelor i gjuhes shqipe, Tirane 2008.

– Pal Duka Gjini, Jeta dhe veprat e Gjergj Fishtes, Boton Provinca Françeskane Shqiptare, Rome 1992.

– Pjeter Bogdani, Cuneus Prophetarum (Çeta e Profeteve), botim kritik nga Anila Omari, Tirane 2005

– Perikli Ikonomi, Historia e Tomorit, Dodona Pelazgjike dhe Tomor i Zotit te Pelazgeve, Tirane 1934

– Perikli Ikonomi, Tomori dhe Dodona Pellazgjike, 2008

– Sir Patrick Colquhoun & Pasco Wassa, Pellazget, pasardhesit e tyre te sotem dhe origjina pellazge e poemave te Homerit, Prishtine 2017.

– Panajot Kupidori, Studime historike dhe filologjike rreth gjuhes dhe etnise shqiptare, Tirane 2017

– Paul Ziberci, Shqiperia dhe Shqiptaret, Tirane 2015.

– Paul Kretschmer, Ditunija gjuhore indogjermane, Tirane 2007.

– Pedro Bosch-Gimpera, Cfare thote arkeologjia per popujt indoeuropiane, Tirane 2003.

– Peter Bartl, Shqiptaret, Tirane pa vit botimi.

– Petro Zheji, Shqipja dhe Sanskritishtja, pjesa e pare, Tirane 1996.

– Petro Zheji, Shqipja dhe Sanskritishtja, pjesa e pare, Tirane 2005.

– Petro Zheji, Shqipja dhe Sanskritishtja, pjesa e dyte, Tirane 2006.

– Petro Zheji, Libri i Aforizmave, Tirane 2012.

– Petro Zheji, Roli Mesianik i Shqipes, shembja e kulles se babelit, Tirane 2015.

– Preloc Margilaj, Iliret flasin shqip-shqiptaret flasin ilirisht, Podgorice 2000.

– Qendra e studimeve albanologjike, Studime filologjike, viti LXII (XLII), 2008, 3-4.

Shaban Demiraj-Kristaq Prifti, Kongresi i alfabetit te gjuhes shqipe dhe vendi i tij                   ne kulturen shqiptare.

               Xhevat Lloshi, Njeqindvjetori i alfabetit te shqipes.

  Kolec Topalli, Vlerat e studimeve etimologjike te prof. Çabejt per shkencat       albanologjike.

 Shefkie Islamaj, Eqrem Çabej per shqipen e sotme.

– Qazim Lleshi, Perandoret ilire [249-392], vell. I, Tirane 2002.

– Qemal Murati, Deshmime onomastike per autoktonine e shqiptareve ne trojet etnike te tyre ne Maqedoni, Tirane 1993.

– Robert d’Angely, Enigma, Tirane 1998.

– Ramiz Abdyli, Levizja kombetare shqiptare 1908-1910, Prishtine 2004.

– Richard Clogg, Histori e permbledhur e Greqise, Tirane 2004

– Robert A. Armoir, Zotat dhe mitet e Egjiptit te lashte, Kajro 2002.

– Robert Elsie, Fiset Shqiptare, Prishtine 2017.

– Rose Wilder Lane, Znj. Lane per Shqiperine, Tirane 2007.

– Robert H. Robins, Historia e Gjuhesise, Tirane 2007.

– Robert Thomanikaj, Evolucioni i gjuhes 1, 2, Globus R. 2009.

– Robert Thomanikaj, Evolucioni i gjuhes 3, Vllamasi 2014.

– Rexhep Doci, Pellazdet (Pellazget) gjysher te ilireve dhe stergjysher te shqiptareve,

             Prishtine 2016.

– Robert D. Kaplan, Greqia: Dashnorja e Perendimit, Gruaja e Lindjes, Tirane 2002.

– Selami Pulaha, Popullsia shqiptare e Kosovës gjatë shekujve XV-XVI, Tirane 1984.

– Safet Hoxha, Elemente leksikore te gjuhes shqipe ne gjuhet sllave ballkanike, Shkoder 2001.

– Stanislao Marchiano, Studime filologjike zhvilluar me gjuhen Pellazgo-Albane, Prova e shkrimit ilir, Tirane 2019.

– Selman Riza, Studime albanistike, Prishtine 1979.

– Sotir Temo, Aleksander Xhuvani, themelvenes i pedagogjise shqiptare, Korce 2008.

– Serge Métais, Histori e shqiptareve nga iliret deri te pavaresia e Kosoves, Tirane 2006.

– Spiro N. Konda, Shqiptarët dhe problemi pellazgjik, Tirane 1964, 2011.

– Sami Frasheri, Shqiperia ç’ka qene ç’eshte dhe ç’do te jete, Botimet LUARASI, botimi gjashte, pa vit botimi (perpara 1944).

– Selim Islami, Historia e ilireve, Tirane 2008.

– Servet Pellumbi,Fjalor i Filozofise, Tirane 2011.

– Sadik Bejko,Qyteterime te medha, Tirane 2006.

– Sulejman Mato,Vezhgime mbi lashtesine e gjuhes shqipe, Tirane 2015.

– Dr. Sulejman Abazi, Cameria, Rikthimi tek lavdia e eterve te dikurshem, Tirane 2007.

– Sazan Guri, Misioni i shqipes dhe shqiptareve, Libri i Pare, Tirane 2017.

– Sazan Guri, Si t’rrokim greqishten, latinishten, anglishten..me gegerishten, Libri i Dyte,

                     Tirane 2017.

– Sazan Guri, Visaret e shqiptareve nder shekuj te mijevjecareve, Libri i Trete, Tirane 2017.

– Sabri Hamiti, Letersia shqiptare e vjeter per shkolla e mesme, Tirane 2000

– Shoqerise “Bashkimi”, Fjalori i “Bashkimit”, Prishtine 1978.

– Shaban Demiraj, Kristaq Prifti, Kongresi i Manastirit, Tirane 2008

– Shaban Demiraj, Epiri, pellazget, etrusket dhe shqiptaret, Tirane 2008.

– Shaban Demiraj, Gjuha shqipe dhe historia e saj, Tirane 1988.

– Shaban Demiraj, Gramatike historike e gjuhes shqipe, Tirane 1986

– Shaban Demiraj, Gjuha shqipe, probleme dhe disa figura te shquara te saj, Tirane 2003.

– Shaban Demiraj, Morfologjia historike e gjuhes shqipe, pjesa II, Tirane 1976.

– Shukri Klinaku, “Levizja Relative-shpjegim i drejte dhe Gabimet e Ajnshtajnit”, Prishtine 2012

– Shpetim Sala, Fjalori italisht-greqisht-shqip i Thimi Mitkos, transliterimin dhe fjalesin e

                          pjeses shqip, Tirane 2013

– Shkenca dhe Jeta, 4/85.

– Shezai Rrokaj, Strukturalizimi klasik ne gjuhesi, Tirane 1994.

– Shezai Rrokaj, Filozofi e Gjuhes, prej antikitetit deri ne kohen e sotme, Tirane 2010.

– Shaban Sinani, Pyetje ne albanologji, autore dhe teza, Tirane 2013.

– At Shtjefen Gjeçovi, Trashigime Thrako-Ilirjane, Tirane 2003.

– At Shtjefen Gjeçovi, OFM, Kanuni i Lek Dukagjinit, Tirane 1993, bot. III,

– At Shtjefen Gjeçovi, OFM, Kanuni i Lek Dukagjinit, bot. III, Botime  Franceskane Shkoder 2010.

– Shefqet Hoxha, E drejta dokesore ne Lume (Kanuni i Lumes), Tirane 2013.

– Tuqididi, Lufta e Peloponezit, Tirane 1986, 2008.

– Tomor Osmani, Histori e Alfabetit te gjuhes shqipe, Tirane 1987

– Tahir N. Dizdari, Fjalor i orientalizmave ne gjuhen shqipe, pa vit botimi.

– Tahir N. Dizdari, Persizma ne gjuhen shqipe dhe studimi i tyre, Tirane 2010.

– Taulant Hatia, Hyjnite ilire, UEGEN 2010.

– Theodor Ippen, Shqiperia e vjeter, Tirane 2002.

– Teki Selenica, Shqiperia e Ilustruar 1927, Tirane 1928.

– Tolke Xhillari, Problemi i ndergjegjes te Arvaniteve, Athine 1996.

– Thimi Mitko, Fjalor tre gjuhesh italisht-greqisht-shqip, Tirane 2013.

– Thoma Murzaku, Vllehte e Shqiperise-Ilire autoktone te romanizuar, ne Studime albanologjike, numer special, viti IX (10), 2004/2.

– Ugo Ojetti, Shqiperia, udhetim ne Shqiperine e vitit 1902, Tirane pa vit botimi.

– Universiteti i Shkodres “Luigj Gurakuqi”, Eqrem Çabej personalitet i shquar i shkences dhe kultures shqiptare, Tirane pa vit botimi.

–Universiteti i Tiranes, Insti. i Historise dhe Insti. i Gjuhesise e Letersise, Alfabeti i gjuhes shqipe dhe Kongresi i Manastirit (14-22 nendor 1908). – Studime, materiale, dokumente –, Tirane 1972.

–Universiteti i Tiranes, Insti. i Historise dhe Insti. i Gjuhesise, Konferenca e Pare e studimeve Albanologjike (15-21 Nendor 1962), Tirane 1965.

–Universiteti i Tiranes, Insti. i Historise dhe Insti. i Gjuhesise, Rregullat e drejtshkrimit te shqipes (projekt), Tirane 1967.

– Ukzenel Buçpapa, Parathenia e shterngates ilire, ADER 2000.

– Vasil K. Dilo, Ditari politik 1906

– Vasil K. Dilo, Ditari politik 1914

– Vasil K. Dilo, Italia dhe Shqiperia

– Vasil K. Dilo, Roli i Kishes Ortodokse ne ceshtjen kombetare shqiptare

– Vasil K. Dilo, Grekomani dhe grekomania

– Vasil K. Dilo, Protokolli i Korfuzit

– Vasil K. Dilo, Studim mbi cifliqet (monografi)

– Vasil K. Dilo, Mbrojtja e Epirit (greqisht), 1913-1916.

– Vasil K. Dilo, Konkordia” – “Omonia (greqisht,italisht, shqip), 1918-1920.

– Vilson Kuri, Fjalor shpjegues i termave te historise, Tirane 2012.

– Vanni Badino, Giuseppe Baldassarre, Le risorse lapidee dall’antichitá ad oggi in area mediterranea, Bari 25-25 Settembre 2006.

– Vasil Kondis, Greqia dhe Shqiperia (1908 – 1914), Tirane 2007.

– Vinçenc Dorsa, Shqiptaret misioni i tyre historik, Tirane 2010.

– Vinçenc Dorsa, Mbi shqiptaret, Tirane 2021.

– Vasil S. Tole, Pse qane kuajt e Akilit, Tirane 2011, Greqisht – Tirane 2012.

– Veis Sejko, Mbi elementet e perbashketa ne epiken shqiptaro-arbereshe dhe serbokroate, Tirane 2002.

– Valter Memisha, Studime per fjalen shqipe, Tirane 2011.

– Wilhelm Obermϋller, Popujt e Alpeve, Tirane 2019.

– William Martin-Leake, Kerkime per shqiptaret dhe gjuhen shqipe, Tirane 2006.

– Xhuzepe Praga, Ku gjendet historia e Shqiperise?! Tirane 2019.

– Xhuzepe Katapano, Thot-i fliste shqip, Tirane 2007.

– Xhuzepe Katapano, Antikiteti i gjuhes shqipe, Tirane 2016

– Xhorxh F. Williams, Shqiptaret, Tirane 1999.

– Xhuzepe Krispi, Shqipja nena e gjuheve, gjuha e lashte e zanafilles me te cilen fliste Homeri, Tirane 2009.

– Xhevat Lloshi, Rreth alfabetit te shqipes, Shkup, Prishtine, Tirane 2008.

– Xhevat Lloshi, Thesaret per gjuhen  shqipe te Shoqerise Biblike, 1815-1883, Tirane 2017.

– Xhevat Lloshi, Gjergj Qiriazi ne Kongresin e Manastirit, Vell. I, II, Shkup 2019.

– Xhemal Meçi, Kanuni i Lek Dukagjinit, varianti i Pukes, Botimet Çabej pa vit botimi.

– Xhemal Meçi, Kanuni i Lek Dukagjinit, Ne variantin e Mirdites, Tirane 2002.

– Xhafer Martini, KANUN, Tirane 2013.

– Xhafer Martini, Kanuni i Dibres, 2003, 2007

– Fjalor i Gjuhes Shqipe, Tirane 1954

– Fjalori i gjuhes se sotme shqipe, Tirane 1980

– Fjalori enciklopedik shqiptar, Tirane 1985

– Fjalori enciklopedik shqiptar, Vell. 1, 2, 3, Tirane 2008, 2009.

– Epi i Gilgameshit, Tirane 1991.

– Dibra dhe dibranet (Kanuni i Lures, Kararet e Dheut), Peshkopi 1981.

– Zana Frasheri-Lito, Histori e qyteterimit boteror, Vellimi I: deri ne shek. XV, Tirane 2013.

– Zeqirja Neziri, Poezia e Budit, vell. 1, Shkup 1995.

– Zija Xholi, Pese mendimtaret me te vjeter te kultures sone kombetare, Tirane 2003.

– Zef Simonit Ipeshkev, Letersia shqipe e pame ndryshe, Shkoder 2006.

– Zaharia Majani, Fundi i “misterit” etrusk, Tirane 1973.

– Zacharie Mayani, Etrusket fillojne te flasin, Tirane 2018.

– Zef Mirdita, About the name Dardanian (Mbi emrin Dardan-rezyme), Prishtine 1973. Ky material i eshte derguar Kole Lukes nga autori me 18 qershor 1975 (foto 39, 39/1) dhe vlen per te kuptuar fallsifikimin qe realizojne te Marret e Madheshtise Shqiptare ne botimet e tyre, te pakten rreth prejardhjes te emrit Dardan. Per dijeni te te Marreve shqiptare e te huaj, emri Dardani-Dardan eshte emri me i pare qe njihet ne gadishull (sipas hartave te Cordinianos ne librin e tij “Shqiperia”, vell. 1, por qe perkthyesja Iliriana Angoni nuk i ka vendosur) dhe kemi te bejme me dardanet e Troades perpara se te kalonin ngushticen e Dardaneleve dhe te themelonin Trojen e Priamit, qe duhet te datohen rreth shek. 30-25 Para Kri., ku emri i frutit dardhe nuk ka gjasa qe te njihet, aq me teper qe dardanet e Troades, sipas Zef Mirdites, thirreshin “dardanos”. Pra kemi te bejme me dardanet e Troades dhe me dardanet e Ilirise, qe jane cilesisht te ndryshem midis tyre nga pikepamja sociale, sidomos ne fushen Fetare (diferenca midis tyre ne kete drejtim ka qene mbi 1 milion vjet; -qe do te thote se pas 1 milion vjeteve dardanet e Ilirise mund t’i arrinin dardanet e Troades ne fushen e Besimit Fetar).

– Zef Mirdita, Studime dardane, Prishtine 1979, Tirane 1982.

– Zef Mirdita, Problemi i ubikacionit dhe i identifikimit te disa vendbanimeve ne Dardani dhe Dacia Mediterranea ne kohen e hershme bizantine. Prishtine 1975.

– Zef Mirdita, Iliret nga aspekti i jetes se perditshme. Marre nga Seminari i Kultures shqiptare per te huaj, 2-1976, Prishtine 1976.

– Zani i Koronit, Trimerite e Merkur Buas, Tirane 2017.

– Zhan Klod Faveirial, Historia e Shqiperise (me e vjeter), Tirane 2004.

– Zhane Hersh, Habia Filozofike, Tirane 1995.

– Zhan Zhak Rusoi, Origjina e pabarazisë mes njerëzve, 2008.