130- A mund te jete identiteti i shqiptareve sipas ideve te Kadarese?

(kritika e pikepamjeve te Kadarese te shprehura ne vepren: Identiteti evropian i shqiptareve – 2006)

   A mund te jete identiteti europian i shqiptareve sipas ideve te Kadarese? (analiza filozofiko-historike e veprave moderne te shkrimtarit Kadare, por edhe e te gjithe mendimit  letarar shqiptar postkomunist, i cili here merr pamjen e  nje analize filozofike, here shkencore e here letrare pa qene as veper filiozofike, as veper shkencore e as veper letrare, prandaj, edhe per kete aresye, quhet  sprove qe do te thote asnjere prej termave te mesiperm; por atehere cfare eshte?)

Behet fjale per nje sprove te Kadarese te botuar me 2006 me titull: “IDENTITETI EVROPIAN I SHQIPTAREVE” (por edhe ne vitin 2009 ne kuadrin e botimit te vepres se plote te shkrimtarit nga ana e “Onufri”, vell. 20, f. 489-516), se ciles kritika shqiptare i ka ngritur nje aureole lavdie a thua se shkrimtari ka zgjidhur ate qe nuk ka zgjidhur asnjehere sakte filozofi apo shkencetari, por edhe pa e thene ne asnje rast qe puna shkencore e Akademise se Republikes Popullore Socialiste e Shqiperise ka qene nje vrime ne uje (me qene se e kundershton rezultatin e kesaj Akademie)  dhe, aq me keq, qe sprova ne fjale nuk ka asnje pike  referimi te termit ne fjale, duke me vene ne dyshim mbi permbajtjen e argumentit ne planin e saktesise. Shume me teper me rritet ky dyshim kur shtepia botuese “Onufri”, ne kapakun e pasem te librit (por edhe ne f. 20-21) ka vene thelbin e idese se shkrimtarit Kadare, sipas te cilit:

“Populli shqiptar nuk ka identitet gjysmak, te shtire apo te fshehur pas lajlelulesh mashtruese. Identiteti i tij eshte gjithashtu i qarte, pamvaresisht se dikush nuk deshiron ta shohe, e dikujt nuk i intereson ta shohe. Shqiptaret jane nder popujt me te vjeter te kontinentit evropian, popull themeltar ne rrafshin e tij (kete gje as sot Akademia e Shkencave nuk e pranon, GH), ashtu sic eshte pranuar gjuhe shqipe nga gjithe gjuhetaret e medhenj, si nje nder 10 a 12 gjuhet baze te kontinentit. Gjeografia (as kete nuk e ka pranuar dhe nuk e pranon akoma Akademia e jone e Shkencave, GH), gjeja me kokeforte ne bote, deshmon e para evropianitetin shqiptar. Zelli i atyre qe me cdo kusht duan ta zbehin disi edhe kete fakt kokeforte, arrin disa here te krijoje pershtypjen se Shqiperia eshte ne skaj te Evropes dhe fill pas saj nis Turqia, ose Azia. Nderkaq, kur hedh syte ne harte veren se gjer ne ate kufij shtrihen se paku tri shtete te tjera: Maqedonia, Greqia dhe Bullgaria. Per te mos e permendur ate qe quhet “Turqia evropiane”.

Problemi nuk shtrohet a eshte e sakte apo e sajuar kjo ide, por si argumentohet dhe cfare perfitimi, apo humbje, ka Populli Shqiptar nga qenia brenda identitetit europian, apo jashte tij, sipas ideve te Kadarese apo sipas nje te vertete tjeter. Qe ne kete kendveshtrim problemi eshte i pazgjidhshem dhe kjo te con ne perfundimin qe shkrimtari Kadare i sherben nje politike te caktuar, mbi c’baze eshte formuar ne Shqiperi Klubi i te Marreve te Madheshtise shqiptare, te cilet kane dy pretendime tmeresisht te pasakta,  jashtezakonisht antihistorike dhe pafundesisht antishqiptare (sot shqiptaret kujtojne se duke rritur mendjen e tyre gjysmake rrisin bagazhin e tyre hipotetik intelektual me pretendimin e mund t’i afrohen popujve europane nga pikepamja e krijimtarise se civilizimit, por une pretendoj se keto dy pikepamje jane shume-shume me te thella se sa paraqiten: ato mundohen te fshehin krimin enverist nder shqiptare dhe, bartesit e tyre, jane bijte dhe nipat e atyre qe kryen kete krim):

1-Gjuha shqipe eshte baza e zhvillimit te gjuheve te Njerezimit duke permbajtur ne brendesi te saj kodin e zberthimit te tyre dhe intrigen madhore mesianike ne brendesi te shoqerise njerezore (per kete te fundit kam parasysh librin e Petro Zhejit: “Roli Mesianik i Shqipes”, Shembja e Kulles se Babelit, Tirane 2015). Mesia eshte i derguemi i Zotit qe pritet te vije ne Toke simbas monoteizmit ebraik (qe per te krishtenet asht realizue me ardhjen e Krishtit), kur shqiptaret dhe paraardhesit e tyre akoma nuk e kane prodhuar politeizmin, me ane te se ciles argumentojne se jane dy rende sociale prapa themeluesve te Krishterimit. Por, nga ana tjeter, nuk ka rol mesianik te gjuhes shqipe, por imprenjim te ideve mesianike ne brendesi te gjuhes shqipe si rezultat i marredhenieve me popujt qe e prodhuan ate, cka tregon se pranimi i kesaj teze si te sakte argumenton faktin qe gjuha shqipe e sotme, nga pikepamja kohore, eshte produkt mesjetar.

2-Pellazget jane themeluesit e qyteterimit boteror dhe shqiptaret e sotem rrjedhin ne menyre te drejteperdrejte prej tyre me pretendimin se jane krijuesit e civilizimit te sotem njerezor. Nje rrjedhim i kesaj pike, sipas autoreve, eshte ideja sikur Toskana e Italise e ka burimin njerezor nga tosket e Jugut te Shqiperise se Sotme. Me fjale te tjera civilizimi i sotem i Toskanes ne Itali e ka burimin nga tosket e Jugut te Shqiperise, edhe pse termi tosk ne Shqiperi eshte term mesjetar.

Por asnjeri nga pjesmarresit e Klubit te te Marreve te Madheshtise shqiptare nuk i pergjigjet pyetjes me te thjeshte fare: Çfare rrjedh prej ketyre dy pretendimeve dhe çfare perfitimi kane shqiptaret? Si ka ndikuar mbi zhvillimin e shqiptareve ky fakt, po te jete i vertete?

Jane keto dy pretendime teorike qe kane pushtuar mendjet gjysmake te shqiptareve prej me shume se 20 vjetesh dhe, cuditerisht, idete e Kadarese perputhen me to. Kjo eshte aresyeja qe jam i detyruar te marr ne konsiderate kete sprove te Kadarese per te pare se deri ku shkon permasa e perputhjes, por edhe permasa e pretendimit “shkencor” te Kadarese.

Shqiptaret, si lexues te pavemendeshem qe jane (shqiptaret kane nje pretendim mbi Librin, sipas tyre, pas 1991, vetem Libri paraqet Kulturen Njerezore), nuk jane te afte te kuptojne se tjeter eshte te jesh nder popujt me te vjeter te kontinentit evropian, tjeter eshte te jesh popull themeltar ne rrafshin e tij dhe tjeter populli me i zhvilluar i races (kjo e fundit ka karakter kohor specifik dhe kerkon nje metodike tjeter argumentimi), por cudia qendron ne mos nxjerrjen e asnje perfundimi per seicilin rast. Ne te dy rastet ka rrjedhime sociale, perfundimet e te cilave nuk perputhen kerkund midis tyre dhe rrjedhimisht ato nuk jane e njejta gje. Ose problemi i gjuhes, ne njohim historine e Europes prej 2500 vjetesh dhe ne keto 25 shekuj ekzistokan 10-12 gjuhe baze te kontinentit, kur pergjate kesaj kohe ka pasur nje bote relatash qe i kane perzier keto gjuhe pa pasur asnje mundesi per te diferencuar gjuhet fillestare dhe mundesine e ndikimit te tyre mbi njera-tjetren, por, duke lene nje shenje ne kete bote relatash, ka mundesi te percaktohet gjeneza e gjithseiciles, qe gjithsesi e kerkon medoemos nje pergjigje te pyetjes: cfare perfitojme prej ketij fakti, po te jete i vertete? Nuk kam pare akoma shpjegime teorike mbi permasat e ndikimit te nje gjuhe mbi nje tjeter, sic nuk kam pare akoma renditjen kohore te popujve europiane, te pakten sipas shkalleve te zhvillimit social. Teoria e Kadarese ka marre a priori te nenkuptuar parimin monogjenetik te lindjes se Njeriut ne Toke (ne kete rast ne Europe) e per pasoje problemi eshte krejt ne ajer pa e filluar mire leximin e sproves. Sipas kesaj teorie pika monogjenetike e Njeriut nuk qenka ne Azine Perendimore, apo Afriken Lindore, sic eshte thene here pas here, por ne gadishullin Ballkanik. Cfare rrjedh prej kesaj, po te jete e vertete?

Ne fakt identiteti i races, i kombit dhe i popullit, eshte nje pike ku ndahet Historia Shkencore nga historia politike, edhe pse shqiptaret kete nuk e kane kuptuar akoma. Mund te jete nje nder problemet me “misterioze” te historiografise moderne, e cila hesht per paaftesi profesionale. Qe ky nuk eshte nje problem shkrimtaresh as mos e vini ne dyshim, por dhe duhet dyshuar per kendveshtrim filozofik te realizuar nga shkrimtari Kadare, perderisa problemi themelor i ceshtjes eshte: si dhe nga se formohet identiteti i nje race, i nje kombi, i nje populli? Ne fund te fundit: cfare perfaqeson identiteti?  Rasti shqiptar rezulton me i veshtiri ne kontinent perderisa shkenca europiane e ka parakaluar procesin e lindjes dhe te zhvillimit te popujve ne fazen parashteterore. Ne qofte se do te kerkojme kete proces, atehere rezulton qe rasti grek dhe ai spanjoll jane nje perjashtim dhe ne dy pika te kontinentit europian procesi eshte i fshehur historikisht (basket dhe iliret, ku eshte veshtire te diferencohen ne planin e vjetersise kohore me metodikat e derisotme).

Kurajoja civile dhe profesionale e shkrimtarit Kadare eshte per t’u admiruar per sa kohe qe lexuesi nuk dyshon per ate qe ka shkruar, por a ka mundesi praktike per ta realizuar kete identitet teorik ai? A mundet valle nje shkrimtar, aq me teper nje shkrimtar shqiptar, ta zbertheje dot  kete rebus edhe ne qofte se do te binim dakort me termin (qe ne kete pike duket defekti i shkrimtarit)? Problemi nuk eshte thjeshte ne percaktimin e races europiane, pasi ngjyra e bardhe i jep prioritet lidhjes se tokes ku jetojne keta te bardhe me emertimin Europe, por problemi qendron ne KOHEN e cfaqjes se ketyre te bardheve ne historine e kontinentit, gje kjo krejt analoge me te gjithe racat e tjera, por dhe problemi me themelor ne shkencen e Historise, pasi lidhet me parimin natyror te lindjes se Njeriut ne Toke. Atehere: Cfare fshihet pas termit Identitet?

Termi identitet per Gjuhen Shqipe rezulton te jete jo fort i thjeshte; sipas Fjalor i Gjuhes se sotme Shqipe (Tirane 1980) konsiderohet: “1. Barazi a ngjashmeri e plote e nje sendi ose e nje dukurie me sende ose me dukuri te tjera, te qenit identik, njejtesi; perputhje e plote. Identitet i plote (absolut). 2. Te qenit i vecante nga te tjeret dhe i njejte vetem me vetveten ne disa vecori e tipare qe sherbejne per t’u njohur pa veshtiresi si i tille, te qenit po ai. Identiteti i njeriut (i personit). Dokument (leter, karte) identiteti dokument, ku jane shenuar tiparet dalluese te nje njeriu dhe qe sherben per te vertetuar se eshte ai vete. 3. logj., mat. Perputhje e plote e dy aneve te nje barazimi, pamvaresisht nga vlerat qe u japim elementeve te aneve te ketij barazimi. Identitet triogonometrik. Parimi i identitetit.

Por analiza filozofike, sipas botekuptimit, e ndryshon “pak” perfytyrimin mbi kete term edhe brenda per brenda gjuhes shqipe. Sipas Fjalor i filozofise me autor Servet Pellumbi dhe Fiqret Spahiu (Tirane 1974), apo Fjalor i Filozofise pergatitur nga Shkolla e Partise “V.I.Lenin” (Tirane 1982), apo Fjalor filozofik me autor Servet Pellumbi (Tirane 2011); – te tre keta fjalore jane krejt te barabarte midis tyre; – thuhet: Identitet (lat. Identitas – njejtesi, te qenit po ai, kategori qe tregon momentin kur nje send ose fenomen eshte i njejte, i barabarte me vetveten ose me sende e fenomene te tjera…. Megjitheate, perderisa realiteti objektiv ndryshon vazhdimisht, sende absolutisht identike (me vetveten ose me sende te tjera), bile edhe persa u perket cilesive te tyre themelore, nuk ka. Identiteti nuk eshte abstrakt, por konkret; ai permban dallime e kontradikta te brendshme. Identiteti eshte i lidhur ngushte me dallimin. Identiteti eshte i lidhur ngushte me dallimin. Vete identifikimi i sendeve kerkon dallimin e tyre paraprak. Vec kesaj, shpesh here, per nevojat e klasifikimit, quhen “identike” sende te ndryshme (duke marre per baze vetem disa nga tiparet e tyre me te pergjithshme). Kjo do te thote se identiteti eshte gjithmone relativ, i perkohshem, dhe zhvillimi i tyre eshte absolut.

Ne nje fjalor filozofie me autor Prof. dr. Ekrem Murtezai (Tirane 2007), problemi trajtohet me ndryshe. Sipas ketij fjalori identiteti nenkupton: -njejtesia; fakti i te qenit identik, i njejte i barabarte, i perputhjes, njesimit te ndonje gjesendi, procesi, personi, etj. me vetveten; ajo qe eshte konstante dhe identike me ndonje gjesend (cdo gje eshte identike me vetveten; cdo gje eshte ajo qe eshte), koncepti (koncepti i caktuar eshte ai qe eshte), personi (identiteti i personit), populli (identiteti kombetar), etj.; identiteti shprehet me fjalen “eshte”. Identiteti shprehet me shenjen “=” ose “a”. Identiteti abstrakt, i cili e perjashton ndryshimin, dallimin, eshte parimi fundamental i llogjikes formale, sipas se ciles “A eshte A” dhe Non-a eshte Non-a dhe nuk mund te jete A-ja Non –A dhe Non-A-ja A. Hegeli u ngrit kunder ketij identiteti formalo-logjik si parim qe eshte diskredituar nga aresyeja dhe mendja e shendoshe. Hegeli e formuloi parimin logjiko-dialektik te “identitetit te identitetit dhe te jo-identitetit (Identitat der Indentität und Nichtidentät). Logjika dialektike  konkrete e kupton ne menyre dialektike raportin midis identitetit dhe ndryshimeve dhe pohon se “identiteti konkret” permban ne vete edhe ndryshime, dallime, etj (Shih: “A eshte A”).

Akoma me ndryshe trajtohet problemi ne nje fjalor filozofie, te serise Larousse, me autor Didie Zhylia (Tirane 1994), sipas te cilit termi identitet nenkupton: te qenit e nje sendi krejtesisht te ngjashem me nje tjeter. Ne pergjithesi identiteti qendron ne reduktimin (identifikimin) e nje njohje te re me dicka qe tashme e kemi te njohur. Nga kjo pikepamje identiteti eshte forma e cdo kuptimi. Mejersoni e shihte idealin e shkences ne sintezen e te gjithe njohjeve te universit, ne thjeshtimin e tyre te “identiteti”. Sipas tij, ai duhet te conte drejt nje formule te vetme (te paraqitur sot nga formula e relativitetit) nga ku mund te nxirren te gjitha ligjet e vecanta te shkences. Ky ideal duket me teper filozofik se sa shkencor, sepse perparimet e shkences shkojne me teper ne drejtim te nje shumellojshmerie pambarim te metodave te saj (specializimi) dhe qellimi i saj imediat eshte me shume te njohe objekte te reja se sa te njesoje metodat e saj (kjo metode njesuese eshte qellimi i refleksionit mbi shkencen ose i epistemologjise).

Interesant eshte fakti qe ne botimin sovietik te KPATKИЙ   ФИЛOCOФCKИЙ СЛΟВΑΡЬ (Fjalor I vogel i Filozofise) – 1954, pa autor, por mbeshtetur ne botimin e 1952, ky term mungon. Kur ne botimin e C.H. OЖEГOB: СЛΟВΑΡЬ PYCCKOГO ЯЗЫKA (Fjalor i Gjuhes Ruse) (1973, 1982) ky term ka kete permbajtje fare shkurt: identiçnij (me germa cirilike), qe eshte nje, njesoj, identik, plotesisht analog.

Por ne nje fjalor te Sociologjise me autor Ali Pajaziti, termi Identitet njeh disa nenkuptime analitike si: Identitetet kulturore hibride, identiteti si ndjenje, identitet gjinor, identiteti i kokose, identiteti kolektiv, identiteti kulturor, identiteti shumenivelesh. Ndersa ne Fjalor Sociologjik te Oksfordit, pergatitur nga Gordon Marshall, termi Identitet konsiderohet me nje histori te gjate me prejardhje nga rrenje latine, cka nenkupton njejtesi dhe vazhdimesi, -perdorimi i tij mori perhapje jo me heret se sa shekulli XX.

Pasi beme gjithe kete percaktim terminologjik na krijohet mundesia te ecim me tej ne drejtim te konsolidimit te lidhjes se shqiptareve te sotem me Europen duke percaktuar permasen e identitetit dhe elementet qe perfshihen ne te.

Elementi me i pare i identitetit europian eshte bota biologjiko-racore.

Elementi i dyte eshte bota fetare.

Elementi i trete eshte niveli i zhvillimit social te popujve pjesmarres ne kete zhvillim.

Elementi i katert eshte ndikimi social mbi kete zhvillim.

Por ka edhe dy elemente te tjere qe e perforcojne kete identitet ne drejtim te aplikimit gjitheperfshires, gje qe nuk eshte marre parasysh nga kerkush per sa kohe qe ekziston Raca e Bardhe ne Europe (keto dy elemente perforcojne identitetin nga pikepamja biologjike); te pakten per kafshet dhe bimet tek Çarlz Darvini (i cili konkretisht e ka mohuar rolin e faktorit kohe ne seleksionimin natyror), “Prejardhja e llojeve”, dhe  Eduard Strasburger, “Fiziologjia e bimeve”, kjo nuk ekziston. Behet fjale per kohen e cfaqjes se popujve ne histori dhe per shpejtesine e zhvillimit te gjithseicilit ne planin social. Eshte dinamika e zhvillimit ne kohe te seicilit popull ne Europe dhe ndryshimi i shpejtesise se zhvillimit social  qe e ploteson kete identitet jashte konceptit te politikes. Per te qene te sakte, koha e cfaqjes dhe shpejtesia e zhvillimit te popujve ne histori jane dy elementet me te pare qe percaktojne identitetin e nje populli ne lidhje me kontinentin ku ai jeton. Dmth, kur flasim per identitet europian kemi parasysh Europen si kontinent gjeografik, ne kete rast identiteti eshte natyror, apo per Europen si Bashkesi Njerezore, ne kete rast identiteti eshte shoqeror. Kete pike Kadareja e ka perzier pa e ndare dot ne elementet perberes‌‌ (une nuk marr persiper te them ne se e ka bere me dashje apo nga padia, pasi ne kete rast ka perzier identitetin natyror (gjeografine) me ate shoqeror (gjuhen) pa percaktuar ne asnje rast rrugeformimin e gjithseicilit). Ne fakt koha e lindjes dhe shpejtesia e zhvillimit te nje populli kane lidhje dhe jane trasheguar qe nga faza biologjike; ato duken sikur percaktojne identitetin nga pikepamja natyrore, por duke qene parametra variabel dhe jo te barabarte nder te gjithe popujt europiane, shoqerojne procesin e zhvillimit social dhe marrin pjese ne te gjithe etapat e formimit te identitetit duke argumentuar se permasa e identitetit europian nuk perbenhet nga elemente te vetem dhe solid ne kohe.

Le te shohim menyren se si shkrimtari Kadare e ka percaktuar kete identitet, perpara se te bejme percaktimin dhe analizen sociale te identitetit europian te shqiptareve sipas kohe/hapsires natyrore (kusht biologjik) dhe sipas asaj shoqerore (kusht social).

Kadareja i ka vene nje titull te tille librit sa nuk eshte veshtire te merret me mend se ai pretendon per nje zgjidhje eventuale, edhe pse emertohet si sprove. Kjo sprove duhet konsideruar perfundimtare meqenese autori ka shtuar: versioni  i plote. Zgjidhja e problemit te identitetit europian te shqiptareve te sotem sipas idese se shkrimtarit Kadare mbeshtetet ne keto piketa (gjithmone sipas menyres sime analitike duke marre ne konsiderate rradhen e paraqitjes ne kete sprove):

Akti me i pare i ketij identiteti konsiderohet kerkesa shpirterore e shqiptareve per lidhje me Europen duke marre si pike referimi vitin 1990. Autori per kete ka shkruar:

“Disa vite me pare fjala “marreveshje” e perdorur per Europen, do te ishte fatale ne Shqiperi, madje aq fort, saqe do te conte ne burg ose pushkatim cilindo. Per Evropen ishte e pershtatshme vetem nje fjale, ajo e kunderta me marreveshjen, pra “mosmarreveshja”. Mosmarreveshje e plote, e palodhshme, e perjetshme.

Ky ishte urdhri numer nje i kohes. Programi i pandryshueshem komunist. Thene ndryshe verdikti kunder Shqiperise.

Ne dhjetor te vitit 1990, ky verdikt u shkel me kembe e u thye. Fjalet “e duam Shqiperine si Evropa”, ishin te para qe gjemuan ne trajten e nje himni, e nje programi te ri. E bashke me to, disa jave me pas, shtatorja e njeriut me antievropian qe kishte njohur ky vend, u thye e u zvarrit gjithashtu” (f. 7-8).

Ky “fakt” nuk eshte i vertete jo vetem si ngjarje kohore, por dhe as si ngjarje historike. Eshte tjeter pune pse keshtu i pelqen politikes se kohes se atehershme, por ndoshta dhe te sotmes, ta paraqese situaten e ndodhur sipas kesaj hapsire. Ka shume elemente te tjere historike, sociale e statistikore qe e perjashtojne kete hipoteze. Autori nuk merr ne kondsiderate mendimin intelektual te para 45-ses jo vetem ate politik, por dhe thjeshte mendimin kulturor. Akoma me tej, nga pikepamja statistikore, ka ndodhur nje ngjarje edhe me e madhe se ajo e dhjetorit 1990, ku shqiptaret thyen dyert e ambasadave Perendimore dhe ky eshte momenti qe ndan ngjarjen subjektive nga objektiviteti i ndodhur praktik. Shtrohet pyetja: Po 2 Korriku 1990 pse nuk merret ne konsiderate? Cfare fsheh ajo ngjarje ne lidhje me Europen? Po levizja e minatoreve te Valiasit, ne tetor 1990, pse nuk merret ne konsiderate?

Kerkesa shpirterore e shqiptareve per Evropen eshte shume-shume e vjeter. Te pakten te dokumentuar, duke perjashtuar epoken e Gjergj Kastriotit dhe instrumentin europian qe vepronte ne vendin ku jetonin shqiptaret prej me shume se 400 vjet (Klerin Katolik Shqiptar), ne e gjejme ne ditaret e Av. Vasil K. Dilo midis viteve 1914-1919 kur fliste per gjuhen qe duhet te mesonin shqiptaret per te qene nje komb i zhvilluar, – “te harrohet greqishtja e turqishtja dhe te mesohet italishtja” ishte mesimi i atyre viteve te largeta. Atehere perse duhet marre ne konsiderate vitit 1990 si viti ku shqiptaret i kthyen syte nga Europa? Apo qe te konsiderohet klasa politike e atyre viteve si inisiatore e europianizimit te shqiptareve? Duhej thene paraprakisht qe shqiptaret ishin te lidhur me Europen prej shume e shume kohe me perpara, por ishte komunizmi enverist ai qe i ndahu duke i nderprere rrugen e zhvillimit dhe, viti 1990, ishte nje rikthim ne rrugen historike. Shtremberimi i fakteve dhe paraqitja e tyre sipas deshires na con ne kerkesen per t’i pare ato ngjarje me sy kritik, duke bere pyetjen:

A mund te konsiderohen ndjenjat proeuropiane si element i te qenurit identik me te per individet dhe grupindividet e nje popullate?

Ekziston edhe e kunderta, te pakten prej afro nje shekulli; kur politika detyron nje pjese te races se bardhe te shfryje kunder Europes (Bashkimi Sovietik), por nuk ka asnje mundesi, teorike e praktike, qe kjo antipati per Europen te behet shkak qe ruset te mos konsiderohen evropiane.

Asnje nga ata qindra-mijera emigrante  qe kalojne Lampeduzen me anije nuk kane asnje fije identike me Europen e megjitheate sakrifikojne jeten drejt idhullit te vet iluzor. Dmth ndjenja proeuropiane, apo kundereuropiane, nuk eshte tregues per identitetin e nje populli.

Akti i dyte per qenien brenda identitetit europian konsiderohet mungesa e konfliktit te armatosur me ushtrite e NATO-s edhe pse kjo organizate ushtarake eshte nje perzierje politike SHBA/Kanada – Europe. Sipas Kadarese:

“Midis marrezise, populli shqiptar e beri se paku nje gje te mencur. Ne vendin ku mosprekja e kufirit prej cizmes se ushtarit te huaj, ishte kthyer ne mit, asnje arme, qofte edhe per zakon, nuk u shkreh kunder ushtrise euroatlantike. Ishte hera e pare qe ne historine shqiptare ndodhte nje gje e tille. Ajo ishte nje deshmi e madhe: deshmi prekese, se ate ushtri qe po zbarkonte nga deti dhe ajri, shqiptaret e quajten si te tyren.

Vetvetishem midis kaosit, pa retorike integruese, pa u shtyre prej askujt, shqiptaret treguan qarte se ndiheshin evropiane. Ata nenshkruan keshtu nje akt monumental: rigjetjen e Evropes se humbur” (f. 9-10).

E thene me qarte nuk ma merr mendja se mund te shprehet ideja se uniteti i elementeve qe perbejne identitetin europian eshte i lidhur me mos ngritjen dore kundra ushtrive europiane, gje jo vetem krejt fallso, por ne kete drejtim ky element  ka me pak se nje shekull qe eshte vene ne pah per popujt europiane, te perleshur brenda vetes ne nje konflikt 2500 vjecar dhe te permbyllur vetem me 1945. Eshte abuzive ta paraqesesh paqen brenda kontinentit dhe ta vendosesh perpara nje populli qe nuk e ka njohur luften asnjehere si produkt te vet. Eshte nje problem teper i pazgjidhur dhe ata qe kane pretenduar se e kane zgjidhur jane orvatur me lloj-lloj formash te fshehin lidhjen e politikes me krimin duke e paraqitur luften si nje domosdoshmeri drejt lirise (eshte pika ku marksizmi i proletareve peson krisjen e katert ne permbajtjen e vet, pas mungeses se gjetjes se shkakut dualist te levizjes, konstantes se zhvillimit te popujve e kombeve dhe te menyres se lindjeve te ideve fetare).

Ne qofte se percaktimi i identitetit europian fillon pas vitit 1945, atehere Kadare ka te drejte, por ne kete rast duhet theksuar se ky element eshte thjeshte politik dhe i varur nga shkalla e zhvillimit te kesaj te fundit. Por ky rast eleminon te gjithe pasqyren historike 2500 vjecare te popujve te Europes duke i dhene prioritet nje rastesie me domethenie teper te fshehte, qe politikanet europiane akoma nuk e ka kuptuar se cfare perfitimi mund te kene nga populli shqiptar dhe, qe fare mire, nuk perben ndonje element te rendesishem per te mos thene qe nuk eshte fare element ne percaktimin e nje identiteti te dhene. Shume-shume mund te konsiderohet si nje akt edukativ ne funksion te Popullit Shqiptar per rastin qe ben fjale Kadareja.

Por shkrimtari Kadare duhet ta kete nuhatur qe te gjitha keto ishin limonate perpara te vertetes se ku fshihej identiteti europian i Popullit Shqiptar, atehere krijoi nje tumnaje mbi qenien europiane te shqiptareve duke e lidhur ate me politiken. Vetem ne kete drejtim duket mjeshteria e shkrimtarit dhe kete Kadare e ka vene ne funksion. Sipas tij:

“Ishin ca hamendje perhere e me shqetesuese, ca si medyshje kinse filozofike, kinse hamletiane: jemi apo s’jemi evropiane. Te jemi a te mos jemi te tille. Eshte Shqiperia Evrope, as s’eshte Evrope. Eshte Lindje a Perendim. Eshte me shume Perendim se Lindje. Eshte me shume muslimane se e krishtere. Eshte edhe ashtu edhe keshtu. S’eshte as ashtu, as keshtu etj., etj.

U duken si percarje komike ne fillim. U duken provokime joserioze, si ato te gazetareve te huaj kinse naive, qe pasi mahniteshin pas nostalgjise serbe per Betejen e Kosoves, e per “djepin” e famshem gjashteqindvjecar, kur vinte fjala te kujtimet historike shqiptare, prishnin buzet e pyesnin: ju shqiptaret ende jeni ne kerkim te identitetit apo jo? Ju keni nje identitet te ndare, ashtu sic keni edhe gjuhen, apo jo” (f. 13).

Ne fakt keto jane hamendsite e Kadarese per kete problem, qe nuk i ka te qarta ne asnje segment, dhe per t’i konkretizuar kerkon t’ja u imponoje shqiptareve si nje rebus qe ka nje fare zgjidhje. Ne do ta shohim ne vazhdim qe identiteti i nje populli, ne raport me shumicen, eshte nje problem me teper kohor se sa hapsinore te lidhur me elemente te caktuar, pasi eshte e pamundur qe zhvillimi i ketyre elementeve te konvergojne ne nje kohe te caktuar me te njejten shkalle zhvillimi.

Me sa kam kuptuar, Kadare ka kapur nje element historik, per te cilin Europa ka qene shume xheloze e per te cilen ajo ka luftuar per shume e shume shekuj qe ajo te mos ndryshoje dhe kete Kadareja nuk e thote hapur, por kerkon ta vere ne dukje si nje zbulim jo te tijin. Fakti qe ka lidhur betejen e Kosoves (1389) me identitetin europian te popujve te Ballkanit tregon se kjo xhelozi eshte e lidhur me tjetersimin social te ketyre popujve; por dhe kjo nuk perben nje element esencial. Ne kete drejtim Kadare eshte treguar paragjykues, sepse ka kerkuar te vere ne dukje kete element xheloz duke mos u mbeshtetur ne thelbin e problemit, por ne nje ngjarje pa asnje ndikim konkret, bile as formal. Nuk eshte beteja e Kosoves nje element qe mund te tregoje piken xheloze te Europes per popujt e saj, por jane kryqezatat – 17 te tilla (duke filluar nga kryqezata e Spanjes – shek. XI, nëntë kryqëzata kundra vëndeve të Lindjes (1096-1291), pesë kundra lëvizjes husite (1420-1431), dy kundra krahinës franceze të quajtur Albigeoeis (shek. XII-XIII). Ne kete pike duket roli i Kastriotit te Madh (1443-1468) per te cilin krenohet Europa historike dhe qe lidh vendin e shqiptareve te sotem me te nga pikapamja e identitetit) dhe ndertimi i Inkuizicionit (1478) ato qe tregojne qe xhelozia europiane historikisht eshte e lidhur me luften e madhe te beri ajo per shekujt te tere per te mos lejuar popujt e saj te tjetersoheshin nga pushtimi arab ne Spanje e France dhe ai otoman ne Ballkan.

Por kjo xhelozi e Europes ka qene shume fallso nga pikepamja historike per gjene me te thjeshte fare: identiteti i saj kulturor ne gjeneze eshte i lidhur me nje bote jo europiane (indoeuropiane ose pellazget, qe jane e njejta gje), sado qe eshte munduar ta mbuloje dhe ta fshehe nga pikepamja racore. Pas shek. XVII beteja midis perandorise Otomane dhe Europes Perendimore u cvendos vetem ne Ballkan dhe per kete u kerkua te mobilizoheshin te gjithe popujt ballkanike. Eshte kjo aresyeja perse u ringjallen historite e lashta dhe perse u vu ne pah lidhja heleno-romake, perse problemet gjuhesore ju nenshtruan idese indoeuropiane pa i shkuar ndermend se deshtimi i kesaj lloj politike do te linte nje gjurme qe do te ringjallej ne vigjilje te mijevjecarit te trete ne nje skaj te ketij gadishulli vetem per te mbuluar nje sterkrim qe kishte ndodhur kundra identitetit europian tek banoret e ketij skaji. Shqiptaret e sotem kujtojne se eshte e vertete lidhja e gjuhes se tyre njerrokshe me gjuhen pellazge pa i shkuar ndermend se gjitheshka behet per te mbuluar krimin ndaj identitetit europian te tyre qe fillimisht eshte goditur tek baballaret e Gjuhes Shqipe.

Kadareja e anashkalon kete thelb te identitetit dhe merr ne konsiderate nje replike shterpe me akademikun Rexhep Qosen duke kaluar ne nje stad tjeter te identitetit europian, ne aktin e trete historik te tij. Shkrimtari eshte munduar te fshehe elementin biologjik te identitetit dhe te vere ne dukje identitetin politik te perdorur rendom ne keto kater shekujt e fundit edhe pse ky lloj identiteti ka qene kundra Europes. Vini re se si i ka perbashkuar te gjithe keto kendveshtrime me dy paragrafe:

“I turbullt, i ceket dhe i pasakte, akademiku bie ne kundershtim me veten dhe shkrimet e tij te meparshme ku ai me te drejte ka qene ithtar i vendosur i tezes se atdheu eshte nje, e fete jane tri, pra, nuk jane fete ato qe kushtezojne identitetin por tjeter gje. E megjithate, kur vjen puna per te vertetuar europianizmin e munguar shqiptar, Qosja perdor pikerisht fjalet “islamik” dhe i “krishtere” thua se nje shqiptar i krishtere mund te jete evopian, por nje shqiptar mysliman, kurrsesi!

Argumentet se ky fat i shqiptareve qenkesh kushtezuar nga pushtimet e ndryshme, eshte fare pa vend. Shumica e vendeve te kontinentit nga Greqia te vendet baltike, kane qene shumicen e kohes te pushtuara, por ato nuk e kane pergjysmuar identitetin e vet. Argumenti tjeter se qenka skajimi gjeografik i Shqiperise eshte me teper se i pavend” (f. 15-16).

Fraza: nuk jane fete ato qe kushtezojne identitetin eshte veprimi i pare qe fsheh jo vetem identitetin europian te shqiptareve, por te gjithe identitetin kulturor e civilizues te Races Njerezore ne Toke. Ne kete drejtim Kadareja eshte treguar antihistorik dhe paragjykues ne metoden qe ndjek, faj ky i edukimit te tij shkollor. Eshte nje problem mijeravjecar i pazgjidhur saktesisht akoma mbi cbaze spekullohet pa fund duke manipuluar ngjarje dhe fshehur krime. Te pakten ne Shqiperi kjo eshte mbizoteruese dhe e lidhur tipikisht me identitetin europiane te shqiptareve, na pelqen apo nuk na pelqen ky fakt. Te mohosh fene si nje nder elementet me kryesor te identitetit te nje race, sidomos per Europen dhe Shqiperine, do te thote te genjesh fare hapur dhe te fshehesh ngjarje mijeravjecare te ndodhur nder parashqiptare, dmth te fshehesh historine. Ne Shqiperi me te vertete ka tre fe, por vetem institucioni i njeres prej tyre luftoi per shqiptaret dhe identitetin europian te tyre (Kisha Autoqefale Greke luftoi gjate ketij 400 vjecari qe shqiptaret te merrnin identitet grek, per te fshehur karakterin jo europian te races prej nga rridhnin dhe ta fshihnin ate pas shqiptareve te greqizuar; ndersa institucionet islame kane qene teper indiferente ne drejtim te identitet te shqiptareve persa kohe qe i nenshtroheshin politikes se Sulltanit), sidomos ne keto kater shekujt e fundit, dhe po mos te ishte kjo lufte shqiptaret nuk do te ishin europiane. Ne kete rast, Kadare, ne emer te zbulimit te identitetit te shqiptareve, tenton te zhduke si fakt instrumentin me ane te te cilit Europa veproi mbi shqiptaret qe ata te mos e harronin Token e tyre, djepin me te pare te Races se Bardhe. Une nuk e di ne ka rast tjeter ne Europe ku institucioni fetar te kete dhene ndihmese me te madhe ne emer te ketij identiteti kaq hapur, me kaq vlera dhe me kaq saktesi sa ne token e shqiptareve prej te pakten 1300 vjetesh.

Kadare pretendon te vere ne ballance procesin e pushtimit te lidhur me identitetin, por harron qe me perpara eshte e domosdoshme te percaktoje termin pushtim. Ne asnje rast popullate shqipfolese nuk ka qene e pushtuar prej se paku 2500 vjet qe e njeh historia me te gjithe paraardhesit e vet. Shqiptaret per here te pare dhe te vetme u pushtuan me 1945, dhe ishte ky pushtim qe i detyroi shqiptaret te harronin Fene dhe Atdhene, identitetin e tyre biologjiko-social dhe, bashke me te, edhe Europen. Keshtu qe pushtimi rezulton te jete element perberes dhe percaktues i identitetit specifik te nje popullate, po pse e anashkalon Kadareja, – ky eshte problemi real. Te pakten popullata greqishtfolese eshte perfshire ne identitetin europian ne saje te pushtimit romako-bizantin dhe nuk ka dale jashte ketij identiteti edhe pse jetoi politikisht me politiken otomane po aq sa popullata shqipfolese, se ciles i eshte vene dyshimi mbi kete identitet, gjithmone sipas Kadarese. Atehere pyetja shtrohet: perse per te njejtin veprim, me te njejtet pjesmarres, per te njejten gjatesi kohore, perfundimi i lidhjes se identitetit me popullatat pjesmarrese eshte i ndryshem? Akoma me tej, kjo pikepyetje ka brenda nje aspekt tjeter te identitetit: aresyen perse helenet e djeshem nuk kane rilindje dhe perse greket e sotem nuk jane rilindasit sociale te heleneve te djeshem. Te gjithe ketyre problemeve Kadareja i ben bisht duke tentuar ta thjeshtoje ate vetem brenda qelizave te cilat ai i mendon si triumfuese ne percaktimin e identietit europian te shqiptareve.

Por Kadreja ne kete drejtim mundohet t’i ndryshoje rrjedhen historise dhe kerkon te fshehe veprimet e dikurshme te Europes kundra identitetit europian te shqiptareve dhe e gjithe kjo, brenda me pak se nje shekull. Nga nje ane pranon se:

“Gjithe strategjia e Milloshevicit per te marre driten jeshile nga Evropa per zhberjen e se paku gjysmes se kombit shqiptar, atij “qe s’kishte identitet evropian”, domethene te shqiptareve me besim musliman, bazohej ne besimin e tij te verber se Evropa do te binte ne kete kurth gjenocidar.

Ne e dime c’ndodhi. Evropa dhe SHBA-ja nuk rane ne kurth dhe kjo eshte nje nder aktet me te ndritshme te qyteterimit perendimor” (f. 18).

Por nga ana tjeter “harron” se akti me i ndritshem i qyteterimit perendimor (1999) eshte pasoje e aktit me te turpshem te qyteterimit perendimor kundra Kombit Shqiptar (1913). Asnjehere nuk e kam marre vesh perse Europa e tradhetoi Kombin Shqiptar me 1913, por kur zbertheva aktet e revolucionit bolshevik (1917) kuptova qe me te djathten ekstremi me perendimor i Europes po pergatiste grabitjen e  popullit rus dhe, paraprakisht, me te majten po i dhuronte pronat natyrore te shqiptareve sivellezerve te tyre te vegjel. Keshtu qe me 1999 vendosen ne vend padrejtesine e kryer para nje shekulli. Ajo qe ndodhi me 1999 ishte kompesimi i 1913, – Politika gjithmone kompeson Historine.

Kadare duhet te kete kuptuar dicka nga permasa e percaktimit te identitetit nga ana e dhunes, perderisa vendos dyshimin mbi ate cka dinin shqiptaret per veten e tyre. Por, si gjithmone, edhe ne kete drejtim ka tentuar t’i ndryshoje permasen dhe thelbin problemit. Ne kete rast perdor metoden e hamendesimit si nje mundesi per te dale tek  e verteta, sipas tij.

“te shtrojme pyetjen se mos valle gjithe keto vite, madje disa shekuj me radhe, nuk e paskeshim ditur c’kemi qene? Ose e kemi ditur gabim. Mos na kane genjyer poetet, nga De Rada te Naim Frasheri, qe te kujtojme se jemi ata qe s’jemi? Ose te semure nga sedra e semure, nga servilizmi ndaj Evropes, nga mendjelehtesia apo mendjemadhesia, kemi dashur te genjejme veten dhe boten duke u shtire si evropiane, ne kohen qe s’kemi qene vecse gjysme te tille? Dhe mund te vazhdonim keshtu: mos na vjen turp nga identiteti yne gjysmak, qe gjer tani e kemi fshehur sic fshihet nje cen, e tani, me ndihmen e akademikeve si ky, po i del boja? Dhe prap mund te vazhdonim. Mos valle me 1990, kemi leshuar britmen e gabuar “E duam Shqiperine si Evropa”? Mos valle duhej te ishte: “E duam si Evropa, por e duam edhe si Azia”, ose “Hic me pak se Azia”? Shkurt mos jemi ata qe s’jemi? (f. 19).

Por Kadarese per nje gje nuk i ka vajtur ndermend: ekzistenca e nje materialia te pabotuar asnjehere, por qe analizon tipikisht kete problem  te shqiptareve.

Ne fund te atij metri kub librash e shenimesh te Av. Vasil K. Dilo gjej, me se fundi, nje punim me te vertete te jashtezakonshem prej 234 faqesh, te ndare ne 11 fletore me titull: “Dipllomatia Shqiptare”, te shkrojtur mbi bazen e materialeve qe botonte gazeta e tij (1913-1925) me 1957. Materiali ben fjale per jeten politike te krahinave jugore te Shqiperise, ku vende vende i krahason me ato te veriut sipas gojedhanave, per jeten politike ne sferat e larta te shoqerise shqiptare pergjate viteve 1918-1921, por kryesisht gjej interpretimet e raporteve te shtresave te shoqerise shqiptare kundrejt politikave otomane, greke dhe europiane. Keshtu qe kemi nje material autentik te vene perballe hamendesive te shkrimtarit Kadare ku problemi i identitetit europian vihet fillimisht perballe identitetit shqiptar. Pra nuk eshte shtruar ndonjehere problemi i identitetit europian te shqiptareve, por eshte shtruar problemi i identitetit shqiptar te banoreve qe shtriheshin brenda kufijve shteterore. Ta kerkosh kete identitet kontinental perpara identitetit kombetar do te thote te kesh lare hesapet me historine e formimit te Kombit Shqiptar dhe kjo eshte e panjohura me e madhe qe po mundon shqiptaret prej me shume se 70 vjetesh, qe nga dita kur mohuan historine reale te formimit te identitetit kombetar dhe sajuan identitetit shteteror drejt komunizmit enverist. Ky eshte ekuacioni real qe kane parakaluar shqiptaret pergjate ketij trecerek shekulli, qe katakterizohet nga fshehja e elementeve kryesore qe ndertojne nje shoqeri te progresuar me sforco nga ana e Europes. E verteta historike e ketij problemi eshte krejt tjeter per tjeter dhe shkrimtari Kadare kete qellim ka pasur kur ka hamendesuar per identitetin europian te shqiptareve: ai ka dashur te fshehe autoret e vertete qe pergatiten Popullin Shqiptar per diten e pavaresise dhe autoret qe copetuar Kombin Shqiptar diten qe i percaktuan kufijte. Ceshtja kombetare dhe ceshtja europiane e shqiptareve, per fatin e keq te tyre, kane pasur pozicion diametralisht te kundert, por ato jane perbashkuar, dhe ketu qendron thelbi europian i shqiptareve, per faktore krejt rastesore per shqiptaret.

Duhet nje veper tjeter e Av. Vasil K. Dilos per te kuptuar kete kompleks rastesisht qe percaktoi identitetin europian te shqiptareve, nga pikepamja shkakesore. Ne qofte se ne Jugun e Shqiperise ceshtja kombetare ishte me probleme, ne Veriun e Shqiperise kjo ceshtje kishte te tjera permasa dhe te tjera konkluzione. Po citoj te plote ate pjese qe lidhet me kete problem: “Nuk e di se si kane pase qenur marredheniet e shumices me pakicen e kreshtere te Veriut. Por nga c’shifet sot, katolikeve nuk mund t’i vihesh ne dyshim ndjenja kombetare, per aresyen e forte se feja Katolike nuk ishte kombetare por permbikombetare. Keshtu qe s’kishte asnje interes per te bere propagande politiko-kembotare; perkundrazi, ajo vete qe t’i bente shqipetaret me vete, kishte c’do interese qe t’i u farketonte ndjenjat kombetare. Po ate interes kishnin edhe shtetet fqinje qe perpiqeshin me ane propagande t’i mirrnin ndene sundim te tyre shqipetaret, qe te gjithe, por vecanerisht te kreshteret, duke qenur dhe ata vete te kreshtere. Prandaja shifet fakti qe katoliket e krishtere kane qenur pararoja e idese kombetare, te cfaqur me ane te literatures, te cilen nuk i a luftonin as ata, qe i kishin vene syne Shqiperise.

S’ngjajti po ashtu dhe me te kreshteret e Jugut, qe ndothne ortodokse, te mvarur nga Patrikapa Ikumenike e Stambollit; kejo, duke pasur per gjuhe te sajne zyrtare, jo llatinishten e vdekur, por gerqishten, qe rronte ne Ungjill, nuk mund te shpetonte nga dyshimi i Racave te ndryshme, se nuk anonte ma shume nga ane e kombit grek” (Rol’ i Qishes Ortodokse ne Ceshtjen Shqipetare, f. 113, – doreshkrim).

Tendenca e Kadarese per te ndryshuar shkaktaret e percaktimit te identitetit europian te shqiptareve duket ne emrat e poeteve qe ai kerkon t’ua imponoje per kryerjen e kesaj pune. E thena me te beren jane dy gjera krejt te ndryshme. Edhe sikur De Rada dhe Naim Frasheri te kene thene dicka per gjenezen dhe identietin e shqiptareve (gje qe nuk eshte e vertete, pasi as sot nuk ka gjasa te konfirmohet saktesisht nga akademiket shqiptare), ato jane krejtesisht te pavlefshme per gjene me te thjeshte fare: me cfare permase kane influencuar mbi shqiptaret. Po te flasim sipas kesaj aresye rezulton qe fallsiteti eshte i tejskajshem, por qellimi i Kadarese eshte krejt tjeter per tjeter nga ai i pretenduar. Ka ekzistuar nje kohe qe shqiptaret nuk e dinin se kush ishin, sidomos jugu i Shqiperise. Jane probleme historike qe shkrimtari Kadare  eshte munduar t’i shtremberoje dhe t’i paraqese sipas interesit te tij krahinor pa i shkuar ndermend se e gjithe kjo hamendesi e tij nuk ka lidhje me identitetin europiane te shqiptareve, por me karakterin antishqiptar te ambientit ku ai eshte rritur dhe edukuar. Nuk eshte akademiku Qosja qe po i nxjerr bojen ketij gjysem identiteti, por eshte shkrimtari Kadare qe kerkon te fshehe gjysem identitetin kombetar te shqiptareve te krijuar per rrethana rastesore, por qe gjendet ne krahinen te ciles i atribuon luften per identitet europian. Vetem pas vitit 1945 shqiptaret e muaren vesh qe ishin jo sipas asaj qe kishin perjetuar prej disa shekujsh, por tani duhet te perballeshin me nje barazi formale me te gjithe popujt europiane edhe pse kjo ishte tmersisht me ndryshe nga e gjitha ajo qe u kishte thene diktatori. Ne kete rast Kadareja eshte ne perputhje te plote me te.

Manipulimi i historise se Popullit Shqiptar ne kete sprove te Kadarese eshte me permasat me te plote dhe ne perputhje me ate qe diktatura u serviri shqiptareve, por shkrimtari e ka zgjeruar dicka me shume duke fshehur ndikimin pellazgjik mbi popujt europane. A e ka bere kete nga padija, a nga urrejtja, apo nga qe ka dashur te pajtoje historine me antihistorine nuk e di, por qe te marresh persiper te shtjellosh nje teme thelbi i se ciles mbeshtetet edhe ne problemet racore biologjike eshte me shume se nje manipulim i thjeshte: eshte imponim i mosdijes mbi dijen, eshte dhune kulturore. Vini re se cfare ka shkruar Kadare dhe percaktoni permasan e manipulimit historik:

“Popullsia shqiptare, ashtu si e gjithe kontinentit evropian, eshte e bardhe. Ashtu si gjuha, ajo quhet, ne rastin me te favorshem, pasardhese e ilireve, ne me te pafavorshmet e trako-ilireve. Historia e Shqiperise, ashtu si e gjithe gadishullit, gjer ne pushtimin otoman, eshte pjese e kronikes mesdhetare evropiane. Se paku tri qytete kryesore te saj, me jete te panderprere, Durresi, Shkodra dhe Berati, kane afersisht nje moshe me Romen. Lidhjet ekonomike e ushtarake, ligjet rregulluese (statutet) e qyteteve, te rrugeve e porteve detare jane te nje natyre me ato te kontinentit” (f. 21).

Se pari, e gjithe popullata e kontinetit europian nuk eshte e bardhe (te pakten romunet dhe greket nuk jane ne origjine race e bardhe, por race malaviane) dhe ky eshte problemi me i pare i identitetit europian te popujve te saj sipas kendveshtrimit biologjik. Sot romunet dhe greket mund te jete shume-shume me europian, nga pikepamja sociale, se populli shqiptar, por gjeneza e tyre biologjiko-racore as qe ka lidhje me racen e bardhe. Eshte tjeter pune qe ndikimi i kesaj race te ardhur ne Europe ka qene me permasa teper te dukshem, por gjithsesi ajo ka nevoje per nje riinterpretim metodik pasi problemet nuk duhet te jete ashtu sic pretendohet, qofte dhe vetem nga Kadare.

Se dyti, gjuha shqipe nuk rrjedh nga ilirishtja jo vetem pse nuk e njohim ilirishten ne asnje permase (te pakten kjo eshte pranuar ne Kuvendin e Pare te studimeve ilire me 1972, – Çabej, Kostallari, Domi), por njohim te vetmin dokument qe lidh gjuhen shqipe me paraardhesen e vet te drejteperdrejte: epirotishten; dhe ky dokument eshte fjalori i Frang Bardhit: Latinisht – Epirotisht, qe ka 2350 fjale te gjuhes epirote (ne fakt jane te kompleksit ballkanik gjuhesor), por me nje vecori qe nuk e ka asnje gjuhe europiane: karakterin monosilabik, i cili eshte i afte te argumentoje qe lidhja e gjuheve ekziston brenda kuadrit te ekzistences se shkrimit, por ekzistenca e gjuhes eshte tejet me e lashte, bile shume-shume me e lashte. Per te percaktuar lidhjen e ilireve me shqiptaret ekziston nje rruge shume e kundert, por gjithsesi lidhja e ilireve me traket eshte nje miopi ne fushen e historise dhe manipulim flagrant i fakteve historike. Te pakten ne fushen e fese traket kishin politeizmin pellazg kur jo vetem iliret dhe epirotet, por as shqiptaret nuk e kane arritur ate faze te zhvillimit qe imponon besimi ne shume zoter. Problemi eshte krejt tjeter per tjeter dhe nuk eshte mire te argumentosh me fakte te manipuluara. Menyra se si jane transformuar iliret dhe epirotet ne shqiptare perben thelbin e shkences se historise dhe eshte ky thelb qe percakton katerciperisht karakterin europian te shqiptareve te sotem, por qe Kadare nuk e ka percaktuar ne asnje element te vetem.

Se treti, pretendohet se historia e Shqiperise deri ne pushtimin otoman, eshte pjese e historise kronikane mesdhetare europiane. Tipikisht keshtu nuk eshte, rasti shqiptar nuk perben nje paralelel te historise europiane, por ndikimin e politikave europane mbi popullaten autoktone, cka do te thote se levizja sociale e banoreve vendas nuk eshte paralele ne kohe, por ajo eshte e tjetersuar, te pakten prej 2000 vjetesh histori dhe prej 700 vjetesh sipas materialit dokumentar. Autori pretendon per tre qytete me moshe te afert me Romen qe gjenden ne territorin ku sot banojne shqiptaret pa na thane se kush i ka ndertuar ato. Ne qofte se Durresi dhe Berati kane nje moshe2-3 shekullore me te re se Roma, Shkodra ka nje perjashtim: ajo nuk ka fillim. Eshte qyteti qe ndertuan pellazget kur zbriten ne jug te gadishullit dhe kjo nuk eshte merite e banoreve autoktone. Shqiptaret kujtojne se cdo gje qe gjendet mbi ose nen token ku banojne sot eshte produkt i paraardhesve te tyre. Problemi duhet interpretuar krejt ndryshe: duhet perputhur shkalla e zhvillimit social me produktin qe i korespondon ketij zhvillimi. Kur produkti nuk perputhet me shkallen, atehere produkti eshte i tjeterkujt dhe kur diferenca ne kohe behet e mateshme atehere kemi percaktuar vjetersine dhe nivelin e zhvillimit. Te pakten kjo metodike i nxjerr paraardhesit me te larget te shqiptareve si fillesa rastesore e races se bardhe, por dhe si pjesa me e prapambetur e kesaj race (ky kendveshtrim vlen edhe per gjuhen qe flasim sot).

Se katerti, autori pretendon se lidhjet ekonomike e ushtarake, ligjet rregulluese te qyteteve, rrugeve e porteve detare ne territorin ku banojne sot shqiptaret jane te se njejtes natyre me ato te kontinentit , por nuk eshte i afte te argumentoje ne se ato jane produkt vendas, apo  nje imponim politik historik. E duke mos ditur kete nuk ka se si ta dije e te perfitoje prej faktit qe ato jane thjeshte pasojat e veprimit te Europes mbi shqiptaret, e vetem ky fakt do te ishte i mjaftueshem per te kopsitur sakte identitetin europian te shqiptareve.

Per ta thene me sakte dhe me hapur fare, pasi kjo nuk pelqehet, shqiptaret jane produkt social i Europes politike dhe jo rezultat i zhvillimit autokton te tyre. Analiza e te gjithe ketyre elementeve juridike, qe permend shkrimtari, tregon se ne territorin ku banojne shqiptaret rruga e tyre fillon nga me e komplikuara qe ne shek. e VII (statutet e qyteteve – imponimi europian) dhe perfundon me kanunet me te thjeshta sheki. XX (Laberia, Lura, Dibra – veprimi autokton), cka con ne perfundime krejt te tjera nga ato qe pretendon Kadareja.

Por shkrimtari Kadare duhet ta kete kuptuar qe rruga e ndjekur prej tij nuk ishte bulevard, gje qe do te conte ne konfrontime me kerkuesit e rrugeformimit te identitetit europian te shqiptareve; tentativa per te zberthyer identitetin europian te shqiptareve sipas elementeve te ndergjegjes se tij tregoi se keto rrugica ishin qorre. Atehere u mundua te krijonte rrugica paralele qe t’i afroheshin sadopak idese fillestarete tij dhe, per te care kete verberi metodike, vendosi te perbashkoje te drejten zakonore shqiptare me Eposin e Kreshnikeve dhe te krijoje nje raport me arealin epik europian duke e krahasuar kete lidhje me kenget epike te popujve europiane edhe pse kjo eshte krejtesisht e pamundur, pasi dinamika e te drejtes zakonore shqiptare tregon se kjo e drejte ndjek nje rruge krejt te kundert jo vetem me simotrat e veta kontinentale, por dhe me ligjet e zhvillimit te Shoqerise Njerezore. Dritarja ku Kadare tentoi te futet shume shpejt do te ngushtohej nga realiteti shqiptar dhe ideja e tij do te permbysej per nje paaftesi historike te shkences se etnografise: nuk eshte zbuluar akoma menyra se si lind e drejta zakonore juridike nder popujt europiane dhe se si ishte transformuar nder shqiptare prej shek. XV ne te XVII dhe perse shqiptaret filluan te perdornin produktin  e tyre juridik duke lene pas dore Kanunet me prejardhje historike. Vini re kete metodike te Kadarese dhe krahasojeni me jeten e jetuar neper krahinat e te gjithe Shqiperise se sotme:

“Kodi zakonor shqiptar, kanuni, bashke me poezine epike gojore, e sidomos Eposin e Kreshnikeve, ben pjese natyrshem ne arealin epik evropian, midis Digenis Akritasit, Nibelungun, kenga e Rolandit, kengetimi i Sidit e Sagat nordike. Te “Saxo Grammaticus, vitit 1200, nje nder themeluesit e evropianizmit kulturor, pjese te tera, e sidomos dyzet faqet ku shtjellohet historia e gjakmarrjes se princit Hamlet (Amlethus), te kujtojne nyjet e ketij kodi” (f. 22-23).

Permbajtja e te Drejtes Zakonore Shqiptare dhe Eposit te Kreshnikeve nder shqiptare, sipas sipas analizes kohore pas shek. te XV-te, nuk kane asnje lidhje me koridorin qe ka percaktuatr identitetin europian te shqiptareve, por realisht ato kane nje lidhje te drejteperdrejte me luften e shqiptareve per te krijuar identitetin e tyre kombetar dhe aspak europian. Ne kete rast Kadare ka tentuar te devijoje thelbin e problemit per te rigjeneruar vetveten sipas realitetit historik ne raport me te kaluaren e vet si shkrimtar.

Qofte e Drejta Zakonore Shqiptare nder vite, qofte Eposi i Kreshnikeve, kane karakteristika teper te vecanta ne raport me simotrat e veta europiane qofte nga pikepamja kohore e ezistences, qofte nga menyra e aplikimit, por, kryesisht, qofte dhe nga pikepamja e zhvillimit te tyre specifik. Parimi i zhvillimit ne menyre drejtevizore nga me e thjeshta drejt me te komplikuares (kjo e fundit ka rendesi) tek e Drejta Zakonore Shqiptare nuk gjen zbatim. Te pakten per 1300 vjet kjo e drejte peson deformime duke kaluar nga me e komplikuara (Statutet e qyteteve ne Drisht, Berat, Shkoder, Korce, etj) paralelizohen me Kanunin e Lek Dukagjinit dhe te Skenderbeut qe permbledhin krahina te tera, por njeri prej tyre (i Skenderbeut) peson nje deformim ne kohe duke u zevendesuar me nje forme me te thjeshte pikerisht ne krahinat ku pushteti i kryeheroit ishte me i madh (Lure, Diber) dhe popullata qe e kishte aplikuar kete kanun ne shek. XV-te (Mirdite) e mori me vete duke e thjeshtuar (Kanuni i Laberise). Cudia qendron edhe ne thjeshtimin e Kanunit te Lek Dukagjinit ne krahinen e Lumes, ku cfaqet per here te pare me 1823, si norma te se drejtes dokesore te Maleve (Shefqet Hoxha, E drejta dokesore ne Lume, Kanuni i Lumes, f. 43-45). Kjo dinamike nuk ka asnje lidhje me asnje kod europian edhe pse forma me e pare e kesaj te drejte te pashkruar gjendet ne popujt gjermanike.

E sa per Eposin e Kreshnikeve, eshte i vetmi dokument qe flet per luften e shqiptareve kundra shkjaut, pasi tregon se ku kishin qene venbanimet e te pareve te shqiptareve para 1000 vjeteve. Keshtu qe problemi ne asnje rast nuk ka lidhje me perafrimin e identitetit te shqiptareve me ate europian. Por E drejta Zakonore Shqiptare dhe Eposi i Kreshnikeve kane lidhje me identitetin kombetar te shqiptareve dhe kjo eshte munduar te anashkalohet nga shkrimtari Kadare. E kjo e ka nje aresye: autoret qe mblodhen te drejten e pashkruar shqiptare dhe Eposin Shqiptar ishin anetaret e nderuar te Kishes Katolike Shqiptare dhe konkretisht shkrimtaret franceskane (At Shtjefen Gjecovi, OFM dhe Dom Frano Illia per kanunet; At Bernardin Palaj dhe At Donat Kurti per kenget e kreshnikeve dhe legjendave – Visaret e Kombit, vell. 1-5, Tirane, Shtypshkronja “Nikaj”, 1937; Shkoder, 2005). Te ushqyer me nje urrejtje patologjike per mireberesit e vet, shqiptaret ne asnje rast nuk e mesuan se ceshtja kombetare e tyre ishte e mbihypur mbi identitetin europian dhe rrugetimi 1300 vjecar i permbledhte qe te dyja ne nje rruge. Edhe kete fakt shkrimtari Kadare ka tentuar t’i beje bisht dhe ta ndryshoje ne thelbin e vet. Ne qender te gjithe atij procesi disa shekullor qendronte madheshtor figura e Klerikeve Katolike Shqiptare. Ja perse jane me shume vend fjalet e Av. Dr. Vasil K. Dilo kur thote se feja Katolike nuk ishte kombetare por permbikombetare dhe eshte kjo aresyeja e vetme perse ceshtja kombetare dhe identitetin europian i shqiptareve kane per autor Klerin Katolik Shqiptar. Por eshte edhe kjo aresyeja perse shkrimtari Kadare eshte tejet larg zbulimit te faktorit determinues qe percaktoi identitetin europian te shqiptareve.

Shkrimtari Kadare e ka ndjere qe eshte e pamundur te analizohej identiteti europian i shqiptareve jashte ideve letrare te levruara prej klerikeve katolike shqiptare, aq me teper qe termi rilindje ishte i lidhur ne menyre te drejteperdrejte me figurat me te larta te Klerit Katolik Shqiptar nder shekuj, atehere u detyrua t’i vere ne planin analitik, por duke u a hequr atyre thelbin e te qenurit klerike te Kishes Katolike Shqiptare. Une nuk e di se me cfare mendsh i ka hyre Kadare kesaj rruge, por te pakten kjo rruge tregon se ai ka tentuar te genjeje shqiptaret. Sipas tij:

“Letersia e hershme shqipe, letersia dygjuheshe, shqip dhe latinisht, si ne shumicen e vendeve evropiane, u zhvillua ne te njejtin nivel per gati tre shekuj. Emra te medhenj te saj, si Pjeter Budi, Frang Bardhi, Gjon Gazulli, Pjeter Bogdani i botonin veprat e tyre dygjuheshe ne kryeqendrat kulturore evropiane, por t’i sjelle fshehtazi ne Shqiperi, ku shkrimi dhe shtypshkronja shqip ishin te ndaluara” (f. 23).

Te permendesh emrat e Pjeter Budit, Frang Bardhit, Gjon Gazullit dhe Pjeter Bogdanit jashte titujve pronesore fetare do te thote te manipulosh fare hapur historine e shqiptareve dhe te Njerezimit. Te permendesh emrat e mesiperm dhe te lesh ne “harresi” Imzot Pal Engjellin (1417-1470), autorin e te pares fraze epirote qe njohim, te “harrosh” autorin e te pares histori te Gjergj Kastriotit, priftin Marin Barletin (1460-1512/13), eshte dicka me shume se thjeshte nje manipulim i historise se shqiptareve. Gjendja arsimore dhe informative e shqiptareve te sotem e ka burimin kryesisht tek kjo lloj letersie qe u eshte servirur pas 1968.

Pastaj nuk jane tre shekuj te zhvillimit te letersise se hershme shqipe, por plot pese shekuj dhe, c’eshte me e rendesishmja, jane te pandare nga njeri-tjetri duke perbere korpusin kryesor te arsimimit te shqiptareve nder shekuj pergjate 430 viteve te plote. Ne momentin qe shqiptaret u ndane nga kjo lloj letersie, ne ate moment ata u ndane nga Europa duke u frenuar ne pasurimin e moralit dhe te jetes te tyre me produkte te identitetit europian. Nuk eshte i mjaftueshem pranimi e elementeve ne identitetin europian te shqiptareve, por do te ishte me e arsyeshme pranimi i nje faze kohore tek shqiptaret pa identitet europian, gje qe nuk mund te fshihet duke evidentuar nje identitet pa autor. Vetem fakti qe keta autore te lavdishemi i kane botuar veprat e tyre ne dy gjuhe a nuk tregon se Populli Shqiptar e ka pasur identitetin europian tek dera e Shqiperise prej me shume se 400 vjet ne saje te Klerikeve Katolike dhe ishte diktatori komunist qe u a coi tek pusi duke jua futur thelle e me thelle.

Por ne kete parafrazim te Kadarese ka nje manipulim te vogel, qe eshte theksuar vazhdimisht prej me shume se 70 vjetesh. Nuk eshte aspak e vertete qe shkrimi dhe shtypshkronja shqip kane qene te ndaluara me ligj pergjate politikes otomane. Ky ka qene nje problem krejtesisht privat dhe eshte sajuar per te evidentuar lavdine e paqene ortodokse ne problemin e perhapjes se shkollave shqipe neper territorin e banuar nga shqiptaret ne fund te shek. te XIX-te, por edhe per nje aresye tjeter: per te fshehur rolin e Klerit katoliok Shqiptar ne edukimin e Kombit Shqiptar ne perballjen me politikat otomane qe aplikoheshin perpara 1912. Asnjehere studiuesit shqiptare nuk muaren mundin per te evidentuar keto politika dhe per te pare rrugen e tyre pro apo kunder interesave te kombit shqiptar, por i rane shkurt duke e konsideruar vitet 1478-1912 si vite te pushtimit otoman pa e ditur ne asnje permase se cfare ishte pushtuesi dhe cfare ishte politika. Edhe shkrimtari Kadare nuk e ka kapercyer kete shkurtesi, por si i gjithe produkti enverist shprehet me konkluzione qe nuk kane qene kurre realitet historik. Konfliktin Perandori Otomane / Perandori Austro-Hungareze e kane paraqitur si inekzistente dhe ceshtjen shqiptare ne plan te pare edhe pse kjo e fundit nuk ka ekzistuar kurre para 1878, kohe kur Arqipeshkvi i Shkodres e beri ceshtjen shqiptare te vecante ne planin ndereuropian. Vetem nje gje duhet te dine shqiptaret: ata dhjetra-qindra klerike katolike shkollat fillore i kane perfunduar ne fshatrat e qytetet e tyre te lindjes, perpara se te shkonin ne universitetet me me ze te Europes (te pakten kete gje e kemi mesuar nga vepra brilante e Dr. Pjeter Pepa: “Tragjedia dhe lavdia e Klerit Katolik Shqiptar”), dhe e gjitha kjo perpara vitit 1912. Atehere ku qendron ndalesa e shkrimit, shtypshkronjave dhe arsimit shqiptar ne kohen e politikes otomane? Nuk eshte mire te vazhdohet urrejtja sipas nje politike afatgjate ne te keq te shqiptareve. Historia duhet thene sic ka ndodhur dhe jo sipas preferencave te politikes.

Kjo e fundit vihet re ne vazhdim, ne kete sprove te Kadarese, duke treguar se shkrimtari i sherben politikes dhe jo edukimit te brezave te ardhshem te shqiptareve. Sipas shkrimtarit Kadare : “Nostalgjiket e sotem te perandorise otomane duket se e kane harruar c’ka ndodhur ne ate kohe. Edhe sikur shtypje e ploje te tmershme te mos kishte pasur, do te mjaftonte tragjedia e ndalimit te shkollave per disa shekuj rresht, per te kapur permasat e se keqes” (f. 26). A eshte e vertete kjo teresi ngjarjesh? Une e kuptoj shume mire se pas nje kasaphane edukative 70 vjecare krejtesisht ireale dhe te peshtire, shqiptaret e kane te veshtire te aresyetojne mbi bazen e kohes dhe te realitetit te ndodhur. E gjitha kjo ndodh pasi shqiptaret akoma nuk kane hequr dore nga 7 marsi 1887 dhe, mbi kete baze, vazhdojne t’i besojne propagandes enveriste. Pretendimi i Kadarese, ne keto rreshta, dhe 7 marsi 1887 perputhen plotesisht duke fshehur faktin qe problemi i arsimimit te popullit shqiptar mbeshtetet realisht ne dy kollona: njera biologjike e tjetra politike; njera per shkak te shkalles se zhvillimit social te popullates dhe tjetra per shkak te veprimit politik te Europes post feudale prej te pakten 430 vjetesh. Shkollat e hapura nga Selia e Shenjte prej vitit 1584 (ne Gjilan te Karadakut te Kosoves) deri me 1887 (ne te gjithe Veriun katolik shqiptar), me lejen e politikes otomane, tregojne mirefilli qe klasa politike shqiptare e fillimshekullit te XX-te eshte produkti vendimtar i politikes europiano-otomane qe drejtoi shtetin shqiptar prej 1912 deri me 1944 ne menyre shembellore dhe ne perputhje me keto politika. Vitet 1584-1887 jane vitet qe percaktuan ekzistencen e shqiptareve simbas shembelltyres historike europiane dhe ne keto vite fshihet i gjithe misteri i panjohur shqiptar. Pikerisht kete bashkesi faktesh shkrimtari Kadare tenton ta fshehe dhe ta tjetersoje per aresyet e tij personale duke i sherbyer antihistorise. Problemi i lidhje se shkollave shqipe me politikat otomane ka permbajtje krejt tjeter per tjeter dhe kete gje shqiptaret bejne mire ta mesojne jashte simpative politike dhe edukimit te detyrueshem enverist.

Por tjetersimi i historise se Kombit Shqiptar vazhdon edhe me tej dhe, me sa kuptoj, kjo ka qene detyra qe shkrimtari Kadare i ka vene vetes qe me gjalljen e diktatorit. Jane nje sere elementesh te vegjel, ne dukje te parendesishem, por, kur lidhen mes tyre, tregojne ndertesen gjigande te mashtrimit enverist te perdorur rendom ne literaturen e arsimimit te detyrueshem shkollor pas 1945-ses. Ismail Kadare nuk ka lene rast pa perdorur per te vene ne dukje keto elemente te vegjel per te arritur ne elementin me te madh te mashtrimit enverist. Loja e perdorur ne kete rast eshte jashtezakonisht e hapur, por shkrimtari ben sikur nuk e kupton duke evidentuar te fshehten, sipas tij, dhe duke fshehur ate qe ka ndikur dhe ka bere  realisht historine e Kombit Shqiptar pergjate kater shekujve te fundit. Sipas Kadarese:

“Studimet tona historike apo etnografike nuk kane folur kurre per to (behet fjale per nje letersi formale te depertuar ne brendesi te shtresave te shoqerise shqiptare pergjate epokes se politikes  otomane, GH), ngaqe, me sa duket, i kane gjetur tejet poshteruese per nje popull. Dhe ato jane vertete ashtu. Por fshehja s’ka bere gje tjeter vecse i ka ndihmuar te mbijetojne ne bejtet dhe kenget e zvargeta e molisese, kinse popullore………Kunder kesaj zgjyre qe s’dije c’emer t’i vije, u ngrit Rilindja Kombetare Shqiptare. Me programin e saj te qarte evropianist, me modelin zviceran te shtetit qe do te zevendosonte ate te kater vilajeteve, me idete dhe gjithe frymen e saj iluministe, ende pa u cliruar Shqiperia, ajo po perpiqej t’ia hiqte kultures dhe gjuhes se saj rreckat e roberise” (f. 29-31).

Te bashkosh ne nje fraze, ose bashkesi frazash, studimet e epokes enveriste me formalizmin kulturor mesjetar neper ambientet primitive shqiptare, me mashtrimet kulturore te epokes enveriste dhe me ate qe ndodhi realisht ne vigjilje te shekullit te XX-te me Kombin Shqiptar do te thote te tregosh pikerisht rrugen neper te cilen ka ecur manipulimi enverist i historise se Kombit Shqiptar dhe kete gje Kadare e ka pasqyruar krejtesisht pa dashje duke tentuar te beje nje ridimensionim ndryshe te historise, por brenda manipulimit enverist.

Gjeja e pare qe ka bere propaganda enveriste kur mori pushtetin ka qene krijimi i nje historie ku te permbledheshin krahinat nga kishin buruar formacionet  luftarake          qe realizuan marrjen e pushtetit me 1945. Per te qene te sakte thelbi i historise se Popullit Shqiptar, ate qe shqiptaret kujtojne se e kane te sakte, eshte e lidhur pikerisht me keto krahina dhe me keto formacione ushtarake.

Dikur, duke u marre me problemin e Rilindjes Europiane, kam qene i detyruar te nxjerr materialet per te ashtequajturit rilindas shqiptare (per kete shih artikullin: “A ka rilindas Populli Shqiptar”, publikuar ne albanovaonline.info dhe www.genchoti.com). Ne ate artikull kam shkruar:

Ne qofte se do te benim nje permbledhje te te gjithe individeve te perfshire nen logon e Rilindjes Kombetare, se bashku me ata te perfshire ne termin Rilindje Kombetare, do te kishim 51 persona qe perbejne armaten e Rilindjes Kombetare sipas Fjalorit Enciklopedik Shqiptar (1985), te shperndare sipas kesaj sasie dhe kesaj gjeografie:

nga Korca 12 rilindas

nga Shkodra 6 rilindas

nga Gjirokastra 6 rilindas

nga Kolonja 5 rilindas

nga shqiptaret e Kosoves 5 rilindas

nga shqiptaret e Maqedonise 5 rilindas

nga Permeti 3 rilindas

nga Berati 2 rilindas

nga Elbasani 2 rilindas

nga Saranda, Vlora, Mirdita, Tirana dhe Kurveleshi 1 rilindas

A nuk tregon kjo shperndarje qe termi rilindas eshte term politik dhe aspak historik? Le te na gjejne nje rast te vetem ne kete liste qe idete e tyre kane lidhje me te sotmen ne menyre qe te quhen rilindas dhe me ke subjekt shqiptar kane qene te lidhur me perpara.

E gjithe analiza e bere ne kete fjalor nxjerr nje material qe eshte fund e krye nje politizim i tejskajshem i statistikes historike duke sajuar ngjarje te paqena dhe duke mohuar ngjarjet reale historike. Duke perjashtuar Ismail Qemalin, Luigj Gurakuqin dhe Isa Boletinin asnje nga emrat e perfolur si rilindas (kur zberthehet termi, keto personalitete politike emertohen si rilindas, por kur flitet per jeten e gjithseicilit koncepti rilindje nuk u bashkangjitet) nuk kane lidhje me aktin e Pavaresine Kombetare as direkt dhe as indirekt. Pastaj ne kete liste emrash mungon drejtuesi i kryengritjes antiotomane te Kurbinit, nenkryetari i Qeverise se Vlores imzot Nikolle Kaçorri (prandaj dhe profesoresha e historise, Valentina Duka, ja fshiu emrin ne librin mbi Historine e Shqiperise 1912-2000, f. 24). Pastaj perse nuk flitet per Kongresin e Manastirit ne kuadrin e Rilindjes Kombetare, apo pse atje ishin Kleriket Katolike si drejtuesit me kryesore te atij kongresi. A e dine shqiptaret se ai kongres ka qene maja me e domosdoshme e zanafilles se popullit dhe shtetit te shqiptareve dhe cdo gje e ndodhur perpara atij kongresi duhet perfshire ne ngjarje te rastit, ose ne ndikimin qe Europa ka realizuar mbi shqiptaret? Eshte kjo aresyeja kryesore perse Fjalori Enciklopedik Shqiptar nuk e permend ne kuadrin e Rilindjes Kombetare. Ku jane emrat e Imzot Luigj Bumçit, Pader Gjergj Fishtes, Dom Ndre Mjedes, At Shtjefen Gjeçovit e shume e shume te tjereve qe shqiptaret e sotem nuk i njohin as me perafersi, si promotoret me kryesore te zanafilles se popullit dhe shtetit te shqiptareve sipas modelit europian?

Kjo lloj kulture (ajo qe Kadare merr ne konsiderate), me te vertete, duhet konsideruar rrecke e roberise, por nuk duhet harruar qe  komunizmi enverist u veshi shqiptareve zhelet e skllaverise dhe kete Kadare nuk ka dashur ta diferencoje me dashje. Dhe keto zhele ishin tipike ne fushen e arsimimit dhe programit arsimor te detyrueshem, ku shqiptaret pas 1992 akoma nuk e kane marre vesh se ne cfare bataku kulturor kane jetuar prej 47 vjetesh.

Por Kadareja ka kryer nje sakrilegj kundra Kombit Shqiptar ne drejtim te percaktimit te identitetit te tyre europian: ka kerkuar t’i nderroje autoresine historike elementit qe percaktoi kete identitet nga pikepamja sociale. Dhe kete ka kerkuar ta beje me kaq marifet sa ka perputhur kerkesat e sotme te politikes europiane me idene e lidhjes se muslimanizmit me terrorizmin, kur problemi i identitetit europian te shqiptareve as qe ka lidhje as me muslimanizmin dhe as me terrorizmin deri ne ate mase sa qe eshte i vetmi popull te cilit i eshte dhuruar shtetformimi nga Europa dhe aspak nga vetezhvillimi autokton. Sipas Kadarese:

“Ndersa ne vendet e tjera feja zoteruese e krishtere ndihmonte per ndarjen nga tradita otomane, ne Shqiperi, ajo tradite mund te strehohej pikerisht pas fese zoteruese, muslimanizmit. (Parazite te shumte do t’i ngjiteshin kesaj feje, sidomos ne shekullin e njezet, duke perfshire edhe te fundit, ate me te rrezikshmin, terrorizmin.) Por jemi ende ne fillim te shekullit. Formula e ashper mesjetare, “Ku eshte shpata atje eshte feja”, ishte zevendesuar me devizen me te bute: “Feja e shqiptarit eshte shqiptaria”. Por kjo nuk mjaftonte.

      Faik Konica, qysh pa u permbysur perandoria, u drejtoi nje thirrje “muhamedaneve shqiptare”. Thirrja ishte profetike: otomanet po rrezoheshin, c’do te benin muslimanet shqiptare?

      Konica dhe gjithe mendjet e ndritura te kohes e kuptonin se ceshtja e muslimanizmit shqiptar, ishte ne te vertete ceshtja e ekzistences se Shqiperise. Vetem me te krishteret Shqiperia nuk mund te behej. Ndaj programi i nje Shqiperie evropiane, ishte i pandare nga ai i nje muslimanizmi kombetar e njeheresh evropian” (f. 33-34).

E keqja e kesaj pune nuk eshte thjeshte vetem e Kadarese; eshte nje arsenal i tere propagandistik mijeravjecar qe i ka fshehur Njerezimit rolin e institucioneve fetare ne Historine e Njerezimit duke i dhene te drejte shkrimtareve, filozofeve, sociologeve te perrallisin lloj e lloj teorish jo vetem pa bereqet, por, kryesisht, te genjeshterta e mashtruese. Ne qofte se ne vendet e tjera feja e krishtere ndihmonte per ndarjen nga tradita otomane (te jeni te sigurte qe eshte nje pretendim i shkrimtarit Kadare), ne Shqiperi institucioni i krishtere veproi ne dy rruge, sipas perkatesive te vete krishterimit. Ne zonat jugore ku banonin shqiptaret institucioni ortodoks luftonte me te gjitha menyrat per te mos i lejuar konvertimin e shqiptareve ortodokse ne muslimane, por duke i imponuar popullates autoktone qenien ortodoks baraz me grek dhe harresen e qenies shqiptare ne ate mase sa e gjithe historia pese shekullore e asaj popullate eshte e fshehur pas ortodoksise greke. Kjo kishte ndodhur sepse Sulltani i kishte dhene shume te drejta Kishes Ortodokse  Greke pas pushtimit te Konstandinopojes (1453). Pozita e Kishes Ortodokse Greke ishte e barabarte me nje shtet brenda shtetit (e gjej te gjithe kete analize ne vepren brilante voluminoze te Av. Dr. Vasil K. Dilo: “Roli i Qishes Ortodokse ne Ceshtjen Shqiptare”, f. 4-9, doreshkrim). Kurse ne Veriun e Mesem ku banonin shqiptaret problemet u zhvilluan krejt ndryshe, pasi fatin e shqiptareve katolike e mori ne dore Kisha Katolike jo si nje aneks e katolicizmit italian, por si nje unitet kombetar se bashku me pjesen muslimane duke i pergatitur  shqiptaret per diten e madhe te 28 Nentorit 1912. I gjithe procesi i perhapjes se shkollave shqipe (1584-1912) kesaj ideje i ka sherbyer pa dallim feje e krahine duke filluar nga Kosova deri ne Kurbin. Pikerisht kjo e fundit u eshte fshehur shqiptareve per 70 vjet dhe, me e keqja, duke paraqitur nje situate historike krejtesisht te genjeshtert per ta detyruar popullin shqiptar te urrente epoken otomane pa asnje shkak te drejteperdrejte, por te maskuar pas dashurise ndaj sllaveve. Djallezia e perdorur pergjate 70 vjeteve kishte vetem nje bosht: ta detyronte popullaten shqiptare te mos urrente politikat sllave.

Edhe problemin e formulave patriotike Kadare e trajton me pasaktesi te theksuar (jam i bindur se kete e ben nga padija). Ne cerekun e fundit te shek. te XIX-te dhe fillim te shekullit te XX-te ne Shkoder kishte filluar nje levizje kulturore nen kujdesin e Klerik Katolik Shqiptar me qender ne Shkoder. Duke anashkaluar llojin e ideve fetare anetaret e ketij kleri vune ne plan te pare ceshtjen kombetare dhe ne kete menyre u formua alternativa e vetme e kesaj ceshtje: feja e shqyptarit asht shqyptaria (dmth kjo alternative nuk vjen pas formules mesjetare te Kadarese: “Ku eshte shpata atje eshte feja”) por kjo nuk ishte e mjaftueshme sepse gjithkush e dinte qe ne themel te saj ishin Eterit e Shenjte te Klerit Katolik Shqiptar te cilet ishin pergjegjes per gjitheshka. Per te pergjithesuar ceshtjen kombetare larg influencave te institucioneve fetare dhe per te perfshire te gjithe popullin pa dallime fetare e krahinore u kalua ne ndarjen e saj nga Kisha dhe per kete u vendos postulati: Atdheu Urdheron (menyra se si eshte bere ky kalim duket ne historine e teatrit shqiptar te atyre viteve, ne qytetin e Shkodres (1879-1944), ja perse ka rendesi te pa zevendesueshme historia e ketij institucioni ne menyre reale dhe larg pasioneve personale, me hollesisht per kete shih: “Kritika e Historise se Teatrit Kombetar Shqiptar” ne adresat e internetit: albanovaonline.info dhe www.genchoti.com). Por Kadarese i ka leverdisur kjo padije, pasi mungesa e dijes e con ne mbeshtetjen formale tek Konica, dhe ky ka qene qellimi i shkrimtarit te epokes socialiste.

Thirrja e Faik Konices jo vetem qe nuk ishte profetike, por ajo ishte amorale (gjithmone ne qofte se e ka thene Konica). Ne kete pike fshihet ajo qe nuk kane kuptuar kurre intelektualet e epokes komuniste; problemi shtrohet: Po ne qofte se otomanet nuk do te rrezoheshin, cfare do te benin muslimanet shqiptare? Qe ne kete pike Kadare mundohet te fshehe anen e keqe te karakterit te shqiptarit: te jete gjithmone me fitimtarin! Kjo profeci e ka ndjekur shqiptarin dhe paraardhesin e tij te afert e te larget prej me shume se 4000 vjet duke harruar qe fitimtari do te vije nje dite dhe do te humbase. Vetem KOHA eshte fitimtare e perjetshme dhe pikerisht kete kohe u kane dhuruar relatoreve prej me shume se kater mijevjecaresh shqiptaret dhe paraardhesit e tyre. Kan ekzistuar ne Shqiperi nje kategori Burrash qe nuk kane pare asnjehere fitimtarin, por progresin e zhvillimit te shqiptareve nen pamjen e Europes.

Edhe pretendimi tjeter, sikur: “Vetem me te krishteret Shqiperia nuk mund te behej” ka brenda nje hile qe Kadare nuk ka dashur ta vere ne dukje. Sot me te vertete Shqiperia nuk mund te jetoje vetem me te krishteret, por Shqiperine e ka bere Europa me ane te nje instrumenti te krishtere dhe kjo eshte ajo qe Kadare kerkon ta fshehe dhe te tjetersoje. Le ta marrin vesh te gjithe shqiptaret kudo ku jane: Shqiperine dhe identitetin europiane te shqiptareve e kemi dhurate nga puna 400 vjecare e Klerit Katolik Shqiptar nen hijen otomane dhe jo ndryshe. Idete e Kadarese, ne kete rast, jane perralla pa asnje vlere historike. Ky eshte Fakti, kjo eshte Historia dhe nuk ka rendesi as lloji i fese, as lloji i politikes, por rendesi ka ajo kategori Burrash qe i mori per dore shqiptaret dhe i udhehoqi drejt Europes duke sakrifikuar jeten per Shqiperine dhe Shqiptaret. Kete shqiptaret bejne mire ta mesojne sa nuk eshte vone, pasi mesojne nje te vertete te padiskutueshme, nje te vertete qe eshte e vetmja qe i ben ata europiane pa asnje diskutim.

Shkrimtari Kadare ka perdorur nje dinakeri, tipike per krahinen nga e ka prejardhjen e afert: e ka paraqitur popullaten shqiptare te unifikuar perballe tre besimeve fetare. Kjo nuk eshte e vertete ne asnje permase. Ne fillim vini re djallezine e perdorur dhe pastaj vini ne funksion trurin per te diferencuar imponimin e shkrimtarit:

“Shqiptaret ishin familjarizuar nderkaq me idene se identiteti shqiptar, duke qene nje, qendronte vetvetiu mbi te tre besimet e tyre. Te tre ata ishin njelloj te ligjshem dhe cdo fryrje e njerit ne demtim te tjetrit, do ta prishte drejtpeshimin historik. Pra, do te kishim tre perberes te nje identiteti dhe jo nje identitet i ndare me tresh” (f. 34).

Ndoshta ky  mund te jete problemi me kyc ne percaktimin e gjenezes se shqiptareve te sotem: aresyeja perse trinomi fetar monoteist nuk provokoi nje lufte ndermjet shqiptareve kur vete keto forma fetare, duke ju nenshtruar politikave perkatese, u konfliktuan pergjate 800 vjeteve (fillimisht katolike – muslimane, pastaj katolike – ortodokse dhe perseri katolike – muslimane; ama e gjitha kjo per Europen dhe jo per epiroto-shqiptaret). Por ne shoqerine shqiptare e vetmja gje qe nuk ka shkaktuar konflikt midis krahinave eshte besimi fetar. Ne kete pike fshihet edhe nje nder pikat kryesore te shtremberuara ne mendimin filozofik hegelian, por qe shqiptaret e mesuan gabim pasi e huazuan te shtremberuar nga shkolla bolshevike. Te gjithe shqiptaret, pa perjashtim, e mesuan neper shkollat e tyre (pergjate viteve 1945-1991) qe baza e zhvillimit te shoqerise njerezore eshte bota e kontradiktave, por ne asnje rast nuk u tha se kjo kontradikte shperthente vetem per nje aresye dhe kishte per baze barazine, sociale ne kete rast. E vetmja gje nder shqiptare qe mbante ekuilibrin social, dmth qe krijonte pabarazine, ishin idete fetare. Dhe jane keto ide qe nuk e kane detyruar shoqerine shqiptare te mos konfliktohej me vetveten edhe pse politikisht i eshte nenshtruar politikave jashte saj. Kjo do te thote qe identiteti europian i shqiptareve mbi baza fetare eshte inekzistent, por ketu fshihet nje dukuri qe Kadare nuk ka dashur ta vere ne dukje me qellim.

E gjitha kjo do te ishte e vlefshme me kusht qe krahinat shqiptare te perbenin nje unitet politik me vete, te pakten nje shekullor. Por Kadare nuk ka arritur te kuptoje qe ndarja fetare e shqiptareve, nga pikepamja politike, eshte realizuar nga otomanet vetem per nje qellim: te mos kontaktoheshin katoliket shqiptare me ortodokset shqiptare dhe vete katoliket shqiptare, apo ortodokset shqiptare, te mos kontaktoheshin me ortodokset sllave apo greke. Qofte katoliket shqiptare, qofte ortodokset shqiptare kane qene te rrethuar me enklava muslimanesh, shumica prej te cileve nuk kane qene me origjine vendase, por ne saje te martesave me vendaset femra e humben gjenezen dhe femijet e tyre u paraqiten me vone e shume me vone si shqiptare te mirefillte. Nga pikepamja gjenetike shume pak shqiptare katolike ose ortodokse jane konvertuar ne muslimane (kjo eshte tipike ne Lure dhe Gjirokaster). Kjo do te thote qe asnjehere shqiptare nuk kane bashkejetuar trifesh ne nje krahine te vetme, por gjithmone ata kane qene dyfesh dhe asnjehere te konfliktuar mes tyre per efekt te besimit fetar, dmth katolike-muslimane dhe ortodokse-muslimane.

Ekzistenca e konflikteve ne kete rast permblidhte vetem disa familje te lidhura me politikat perkatese. Keshtu per shembull gjej ne ditaret e familjes Dilo te dhena faktike mbi keto konflikte dhe jeten shoqerore ne qytetin e Gjirokastres, Vlores dhe ne Tirane per periudhat 1900-1925, 1944, duke permbledhur sferat me te larta te politikave te asaj periudhe. Ne kete menyre ekziston nje permbledhje kujtimesh te Av. Dr. Vasil K. Dilo, te mbeshtetura vetem ne gazetat e kohes te qyteteve te mesiperme, me titull: “Apollogjia e ime zyrtare kontra akuzave pa prova dhe denimit arbitrar nga a’n’ e Qeverise Konstitucionale te Shtetit te lire, perpara Popullit Shqiptar bres-pas-brezit” te perbere nga 750 faqe a4 dhe te shkruara midis periudhes 10.12.1952 dhe 7/VIII/1953 ku gjithshka mbyllet me shenimin: “Kejo apollogjie eshte perpilluar ndofta ne pjesen ma te madhe, edhe pas semundjes, qe pesova ne muajne Mars (te k.v.). Pra munt te kete perseritje merzitese. Lexhuesi duhet te jete ma i bute ne kritiken e tij, tue patur parasysh se sikur s’mjaftonte pleqeria erdhi dhe semundja, nga thojt’ e se ciles s’di si shpetova sa qe te plotesonja kete apollogjie eksllusivisht per…..Istorine……..”. Kjo apollogji do te vazhdohej nga i biri i Av. Vasil K. Dilos, Av. Koco Dilo, me 1975, ne 135 faqe a4 te daktilografuara, te shoqeruara me nje sere dokumentash origjinale te viteve 1921, 1924, 1944, te pabotuara, ku tregohet per  shtremberimet e historise se atyre viteve nga ana e historiografise se epokes enveriste (permenden emrat e Veli Hashorves, Sotir Papulit) duke e mbyllur me shenimin me dore: “kjo eshte jeta dhe veprimtaria politike e shoqerore e dokumentuar e Vasil Dilos ne periudhen e stuhishme ne prak te themelimit te shtetit shqiptar, gjate periudhes se okupacionit grek e italian dhe ne vitet e para te konsolidimit te shtetit te lire dhe indepedent shqiptar…”. E gjej ekzistencen e konfliktit fetar midis familjeve te larta gjirokastrite edhe ne punimin e Vasil Dilos: “Dipllomatia Shqiptare” (f. 1-8, doreshkrim).

Por kur vjen puna per te percaktuar lidhjen e formes fetare me zhvillimin e shoqerise shqiptare, te pakten nder keto 400 vjetet e fundit, koncepti i fryrjes se nje forme fetare ne dem te nje forme tjeter rezulton ireale jo per efekt te prishjes se ekuilibrit historik, por per aresyen e ndikimit vendimtar te formes fetare mbi zhvillimin e shoqerise shqiptare. Pikerisht kjo e fundit iu eshte mbajtur e fshehte shqiptareve gje qe nuk ka shkaktuar asnje reaksion konkret domethenes, pervec faktit te barazise te procesit me mos njohjen e prinderve.

Kur vjen puna per te analizuar format fetare pergjate zhvillimit historik te popujve te Europes (mijevjecari II Para Kri. – mijevjecari II Pas Kri.) zbulohet me lehtesi permasa e lidhjes se identitetit te shqiptareve, dhe paraardhesve te afert e te larget te tyre, me popujt e tjere europiane, problem te cilin Kadare e ka anashkaluar per aresyet e tij botekuptimore, pa i shkuar ndermend se po zhdukte qelizen me kryesore dhe me themelore te identitetit europian te popujve te kontinentit. Eshte nje pike ku shkencat shoqerore nuk jane te afte te zgjidhin nje nder problemet me themelore te permbajtjes se tyre: menyren se si lindin dhe kushtezojne njera-tjetren idete fetare, politike, artistike, letrare, juridike, etj, etj. (renditja e tyre ne kete rast nuk paraqet rendesi)

Ne kete sprove une i atribuoj nje merite Kadarese: ka dashur te evidentoje nje ngjarje historike te fshehur prej afro nje shekull me pare, pamvaresisht ne e pranon ai kete apo jo. Sipas tij:

“Pas heqjes se ortodokseve dhe myslimaneve, trupit skeletik te kombit, nuk do t’i mbetej vecse pakica katolike, e vetmja per te cilen ndonje fqinj tjeter, ta zeme Italia, nuk po tregonte ndonje padurim gllaberime. Por pakices, sado rrenjese te ishte do t’i gjendej zgjidhja. E bashke me te do te perfundonte keshtu problemi shqiptar” (f. 41).

A eshte nje ide e Kadarese, apo nje plan faktik i parealizuar nga Europa me 1919, nuk di te them, por ne tregimet e gjyshit tim, mesuesit gjysem shekullor Kole Laca, marre nga i vellai kleriku Dom Tom Laca si dhe nga mesuesi e miku i tij i vjeter Pader Gjegj Fishta, ekziston nje informacion mbi ate ngjarje, gati te barabarte me idene e Kadarese te pa shpallur akoma nga historiografia europiane. Sipas kesaj ideje ka ekzistuar nje plan diplomatiko-politik, perpara se te mbahej Konferenca e Paqes ne Paris, qe popullate shqiptare me banim, ku sot shtrihet shteti i shqiptareve, te shperbehej sipas perkatesive fetare ku katoliket do te dergoheshin ne Argjentine, myslimanet ne Turqi dhe ortodokset ne Greqi. Dhe ne vendin ku ata jetonin deri atehere do te formohej shteti Izraelit. Bile per kete u realizuara edhe nje blerje tokash ne Shengjin nga ana e disa hebrejve te panjohur. Sado qe kam kerkuar pas 1991-shit per te gjetur ndonje fakt mbi kete blerje rezultati ka qene negativ, keshtu qe kete problem e kam konsideruar thjeshte nje ide diplomatike te parealizuar politikisht dhe qe duhet parakaluar pasi nuk ka asnje domethenie te metejshme.

Ne punimin e Av. Dr. Vasil K. Dilo: “Dipllomatia shqiptare” (doreshkrim), ekziston nje bashkebisedim konfliktual midis Mufit Bej Libohoves dhe Doktor Turtulli (marre nga e perkoheshmja “Leka”, f. 325) mbi udhetimin qe Imzot Bumçi, per nevojat e shqiptareve per te shpetuar Korcen dhe Gjirokastren, duhet te merrte drejt Italise per te takuar Papen Benedikti i XV-te (f. 9-82). Ne kete bashkebisedim behet fjale per “Protokollin er Korfuzit” dhe per nje vendim te vitit 1915 te marre nga paria ortodokse e Gjirokastres (f. 14-15) ne lidhje me ndertimin e shteti dhe te atdheut te shqiptareve, qe sipas autorit ato nuk kane ekzistuar ne asnje rast te vetem. Ngjarjet qe pershkruhen ne keto ditare, studime, permbledhje veprash jane jo vetem te panjohura per historiografine shqiptare, por ne shumicen e rasteve ato shpesh here jane te kunderta me ato qe ne kujtojme se dime sakte. Kam pershtypjen se ketu fshihet sekreti i asaj qe pretendon Kadareja ne menyre te maskuar dhe qe e fsheh historiografia europiane: dyshimin mbi mundesine e ekzistences se atdheut dhe shtetit te shqiptareve. Por ne kete rast do te dilte hapur qe mbrojtesi me i pare i Atdheut te shqiptareve, ne kundershtim me politikanet europiane te asaj kohe, te kene qene Imzot Luigj Bumçi, Papa Benedikti i XV dhe Presidenti Amerikan MC. Thomas Woodrow Wilson. Kjo nuk u duhej treguar kurre shqiptareve ne kete forme dhe kete fshehu historiografia enveriste.

Shkrimtari Kadare ka dhene nje performance per nje kategori banoresh shqiptare qe eshte mire te shihet me sy kritik pozitiv (ne fakt me ka habitur me kete qe ka shkruar): ka pranuar qe pakica katolike ka qene rrenjesore ne drejtimin e ekzistences se ceshtjes shqiptare.

Ne kete sprove Kadare jo pak here eshte treguar kontradiktor me vetveten ne planin historik, bile dicka me shume: i manget ne analizat e veta. Duke dashur te vere ne vend perceptimin e gabuar, qe dikur kishte pasur per krishterimin institucional, bashkoi popullaten shqiptare te Kosoves me historine e krishterimit nder shqiptare dhe kete e krahasoi me ate sllav duke harruar, ne kete rast, se po i krijonte permase historike kishes serbe ne Kosove. Per kete problem Kadareja ka shkruar:

“Nuk ishte e lehte per shqiptaret e Kosoves t’u shmangeshin ketyre kurtheve. Por ata ia dolen dhe kjo ishte nje merite e tyre e jashtezakonshme. Ata i treguan gjithe botes se luftonin ne radhe te pare per liri. Dhe prap per liri. Ata i treguan Evropes se s’kishin asgje kunder krishterimit serb, e aq me pak atij evropian, ngaqe krishterimi ishte gjithashtu besim i tyre, vellam i vjeter i myslimanizmit, madje krishterimi shqiptar ishte me i mocem se ai sllav” (f. 43-44).

Ketu ka nje problem historik te cilin, jo vetem Kadareja, nuk e kane besuar kurre se mund te ekzistonte ne kete menyre dhe qe historiografia enveriste e fshiu, ose u mundua te fshije perfundimisht, nga kujtesa e Kombit Shqiptar: Kosova ishte djepi i shqiptarizmit, duke i hapur rruge, ne kete rast, grykesise imperialiste Serbise. Ishte bashkeqytetari i Kadarese, autori i studimin mbi menyren se si serbet e kolonizuan Kosoven brenda shek. te XX-te (Hamit Kokalari, Kosova, djepi i shqiptarizmit, Tirane 1943). Jane kater harta te botuara nga autori qe tregojne menyren dhe kohen se si serbet, malazezet dhe maqedonasit e transformuan token shqiptare ne toke te tyre ne menyre kriminale. Kjo do te thote qe nuk eshte e vertete se populli shqiptar i Kosoves nuk ka asgje me krishterimin serb. Populli shqiptar i Kosoves ka shume pretendime mbi besimin e krishtere serb ne Kosove per tre aresye themelore:

1-Krishterimi ortodoks serb ne Kosove eshte ngritur mbi objektet fetare katolike (si ne Decan, foto 1; ne Prizren, ne oborrin e se ciles gjendej dikur ambasada ruse, foto 2; ne Gracanice, foto 3).

2-Krishterimi ortodoks serb ne Kosove eshte ngritur pergjithesisht mbi pronat e popullsise shqiptare pergjate shekullit te XX-te duke realizuar nje teresi krimesh mbi te.

3-Krishterimi ortodoks serb ne Kosove eshte ngritur mbi pronat e objekteve fetare myslimane, si ne Ferizaj (foto 4; kam parasysh librin e mesuesit patriot Ibrahim Hyseni (Goga): “Ferizaj, 1873-1944 (Qe nga themelimi e deri ne mbarim te Luftes se Dyte boterore), f. 193-200). Mesues Ibrahim Hysenit i kam dedikuar artikullin: “Cfare mund te mesojne shqiptaret per nje ore ne Ferizaj”, gje kjo krejtesisht reale (publikuar ne blogun tim).

Kjo do te thote se eshte e drejta e popullsise shqiptare te Kosoves per t’i kthyer institucionet fetare sllave drejt origjines se tyre historike: ne Kisha Katolike dhe Xhamia, pasi institucionet fetare serbe ne Kosove nuk i sherbejne zhvillimit social te popullates autoktone, por skllaverimit te saj.

Dashur pa dashur Kadareja i ka krijuar permasa historike krishterimit ortodoks serb ne Kosove edhe pse kjo permase eshte e lidhur drejteperdrejte me krimin kunder popullates vendase, te pakten ne shek. e XX-te. Por ne kete drejtim ka edhe dicka tjeter qe Kadareja nuk e di (kam frike se kete pak vete e dine edhe ne Shqiperi). Katolicizmi i sotem ne Shqiperi e ka burimin njerezor gjenetik nga katolicizmi shqiptar ne Kosove, atehere kur popullata shqiptare e Kosoves u ul poshte ne Mirditen e sotme duke marre me vete edhe produktin njerezor (qe ne vitin 1054 popullata autoktone e Ballkanit u nda me dysh sipas perkatesive politiko-fetare: ne katolike – Kosove dhe ne ortodoks – Epir duke formuar vijen e Teodosit, e cila vetem pas shek. te XVII-te u ul brigjeve te Shkumbinit). Kjo eshte aresyeja perse shkolla e pare shqipe datohet ne vitin 1584 ne Kosove. Sipas Isak Ahmetit, Stubëll, “kjo traditë e shkollës shqipe, e filluar pra që në vitin 1584 (shek. 16), do të vazhdojë të përforcohet dhe të pasurohet veçanërisht në periudhën e Rilindjes Kombëtare Shqiptare, kur në disa qendra të njohura të Kosovës si në Prizren, Pejë, Gjakovë, Zym, Janjevë dhe Stubëll, pranë Kishave Katolike, do të hapen dhe rihapen Shkolla shqipe duke u bërë vatra të njëmendëta jo vetëm të arsimit dhe të edukimit, por edhe të lëvizjes sonë kombëtare” (11 maj 2004 / TN). Dhe prej ketej vazhduan ne Vele e Kurbin (1632), Pllane (1638), Shkoder (1640). Kete gje shqiptaret, ketu ne Shqiperi, nuk e dine akoma, jo vetem persa i perket shkollave te para shqipe, por dhe rolit te institucioneve fetare ne historine e Kombit Tone.

E sa per raportin midis  krishterimit ne Shqiperi dhe atij sllav, Kadareja eshte teper larg te vertetes. Krishterimi ne trojet ku sot banojne shqiptaret eshte i barabarte me lindjen e krishterimit per here te pare ne Historine e Njerezimit, kurse krishterimi sllav rrjedh nga krishterimi bizantin dhe nuk ka asnje lidhje me ate shqiptar. Keshtu qe Kadare, duke dashur qe t’i vere vetullat e identitetit europian shqiptareve, i heq syte historike menyres se si eshte formuar ky identitet. Krishterimi sllav ka ndihmuar ne zhdukjen e popullates shqiptare nder keto kater shekujt e fundit, kur krishterimi shqiptare nder keto kater shekujt e fundit formatoi karakterin europian te Kombit Shqiptar dhe, ne kete rast, dallimi eshte cilesor, por ju, shkrimtaret e realizmit socialist, ja keni fshire kete akt historik te gjithe shkalleve te arsimimit shqiptar.

Problemit te asaj qe ndodhi ne Kosove, me 1999, nuk u duhet atribuar shqiptareve ne asnje permase, edhe pse kjo thuhet me ze te ulet. E gjitha kjo per aresyen me te thjeshte fare: shqiptaret nuk kane qene te afte asnjehere te mbrojne interesat e tyre sociale si bashkesi, pervec nje rasti te vetem kohor ne histori nen udheheqjen e Gjergj Kastriotit dhe Lek Dukagjinit (1444-1478). Analiza e ketij procesi, dmth paaftesia per te mbrojtur vetveten, con ne zbulimin e aresyes perse shqiptaret jane zanafilla e races se bardhe ne kontinent, por kjo con ne zbulimin e aresyes perse shqiptaret nuk mund t’i dhurojne asnje produkt social popujve europiane nga pikepamja hapsinore. Ajo qe Kadareja u atribuon shqiptareve te Kosoves eshte thjeshte shprehje e bukurise letrare dhe nuk ka asnje lidhje qofte me lirine e qofte me politiken. Lidhja e lirise me politiken per rastin e shqiptareve te Kosoves perben dallimin cilesor midis popullatave me te njejtin burim biologjik: shqiptaret e Kosoves kane qene te skllaveruar nga armiku i tyre biologjik deri me 1999, por sot jane te lire; ndersa shqiptaret e Shqiperise kane qene te skllaveruar nga sivellezerit e vet dhe sot vazhdojne te jene te skllaveruar nga vetvetja biologjike. Keshtu qe pretendimi i Kadarese eshte krejtesisht jashte realitetit te perjetuar ne lidhje me lirine.

Por Kadareja kerkon te mbuloje nje te kaluar politike per faj te Europes kur vjen puna per te percaktuar se kush qe shkaku i skllaverimit te shqiptareve te Kosoves. Nuk eshte kjo detyra e shkrimtarit dhe ne kete rast Kadareja, me kete punim, eshte treguar sherbetor i politikes, qe dikur ka qene antishqiptare edhe pse krejt formalisht per te. Shkrimtari kujton se duke perdorur nje gjuhe te bukur, ne thojza, dhe duke devijuar ngjarjen nga thelbi i saj, mund te realizoje manipulimin e popullates te lare me gjak prej gati nje shekulli. Nga njere ane mund te pranohet me rezerve se:

“Me kete lufte (behet fjale per luften e 1999, GH), qe ndiqej dite pas dite e ore pas ore nga mbare planeti tokesor, Evropa atlantike po emanciponte, vec te tjerash, vetveten” (f. 46)

Por, nga ana tjeter, duhet thene se dikur Poeti yne Kombetar ka shkruar:

“Uh Europe, ti kurva e motit,

Qe i re mohit beses se Zotit.

Po a ky a sheji i qyteterise

Me da tokat e Shqypnise

Per me ngi klyshet e Rusise?”

(Lahuta e Malsise)

duke na treguar se Europa e dikurshme eshte paraardhesja e Europes Atlantike vetem gjenetikisht. A ka valle pasterti me te madhe letrare dhe kundervenie politikes te kohes se keto rreshta poetik?

A nuk tregon ky krahasim se Kadare eshte shkrimtar politik dhe ceshtja kombetare per te perben nje molle te ndalume, te cilen ai nuk e ka prekur asnjehere? Perse Kadareja nuk u tregon shqiptareve se kush ja dha Kosoven Serbise? Perse Kadareja nuk u tregon shqiptareve se Kosoven Aleanca e Atlantikut ja ktheu banoreve autoktone pa i pyetur asnjehere, por vuri ne vend nje budadallek te ndyre te bere nga gjysherit e politikaneve te sotem? Eshte poet kombetar ai qe i thote popullit te vet te verteten ne kohe dhe ne sy, por eshte sherbetor i politikes ai qe e fsheh te verteten dhe nuk ja thote popullit te vet. Ja perse Pader Gjergj Fishta eshte i vetmi Poet Kombetar i Kombit Shqiptar dhe perse nuk ka nje te dyte ne trojet e banuara nga shqiptaret per te gjithe koherat, por kjo do te thote se ka nje nenkuptim te dyte per shkrimtarin e realizmit socialist.

Ne vazhdim Kadare mundohet te pajtoje anet e kunderta, ne pamje te pare,  te politikes shqiptare te kohes ne lidhje me marredheniet shumedimensionale te politikes, por duke harruar se e gjithe politika shqiptare e sotmja ne menyre absolute eshte produkt i Europes me te mirat dhe te keqijat qe prodhon ajo, por ne kete pike ka dicka qe nuk eshte thene kurre hapur, pasi i perket te kaluares afro nje shekullore, dhe qe e gjej qofte ne shtypin katolik te kohes, qofte ne ditaret e avokat Dilos e qofte ne shtypin intelektual te atyre viteve kur po ndertohej shteti i shqiptareve. Eshte nje problem qe Kadareja e ka kapur si fakt, por qe nuk e interpreton dot per efekt te edukacionit politik qe eshte aplikuar ne Shqiperi ne vitet 1945-1991 dhe sado qe te mundohet te ndreqe vetveten e ka te pamundur. Sipas tij:

“Eshte folur shpesh per ate pjese te Shqiperise qe, ndonese s’guxon te dale haptas, eshte kunder Evropes. Eshte folur per mafian dhe krimin e organizuar, qe duke mos njohur komb e atdhe, s’kane si te cajne kryet per to. Eshte folur per politikane te korruptuar, qe, ashtu si mafia, tmerrohen nga ligjet e demokracise e nga standartet e Ballkanit evropian. Eshte folur per fjalimet antiamerikane ne parlamentin shqiptar, me 1997, qe kane shkaktuar, me siguri, lot nostalgjike, ne syte e stalinisteve shqiptare. Jane te njohura udhetimet gjysme te fshehta te politikaneve shqiptare te te dy kraheve, ne vende, disa hete te cilesuara si terroriste, me qeveri te dyshimta, qe s’i duan as popujt e vet, e me te cilat s’na lidh asgje.

Te gjitha keto dihen. E keqja eshte se kujtesa e politikes shqiptare eshte e shkurter dhe, vec kesaj, disa nga politikanet tane, dinakerine e tyre e kujtojne per zgjuarsi. Ata kujtojne se me dredhite e pazareve te pluhurosur te dikurshem, mund te hyjne ne Institucionet e demokracise kontinentale” (f. 47- 48).

Argumenti kryesor i ketij problemi eshte raporti midis shkalles se zhvillimit biologjik dhe atij social te bashkesise qe marrim ne konsiderate. Eshte nje problem teper i gjate ku intelektuali politik ka anashkaluar dualitetin permasor te bashkesise dhe eshte dicka qe nuk na pelqen ne shqiptareve edhe pse hendeku kryesor eshte kapercyer. Nuk mjafton te thuash se jemi ne rendin kapitalist; kjo nuk ka vlere perderisa nuk ke percaktuar se cila eshte shkalla e perputhjes midis rendit te imponuar politik dhe nivelit social te zhvillimit (kjo eshte detyra e Races Njerezore ne Toke dhe aresyeja perse ZOTI ka lindur Njeriun ne Toke). Ne qofte se kjo e fundit eshte shume e lehte te percaktohet, pasi piketat analitike jane hedhur me kohe, rendi politik eshte e pamundur te perputhet me realitetin historik te perjetuar neqofte se nuk zoteron metodiken e nevojshem; dhe ky eshte defekti me kryesor i te gjithe shqiptareve, persa i perket arsimimit te tyre.

Por ka edhe nje gje tjeter qe duhet diskutuar me seriozitet. Shkrimtari konstaton se kjo eshte gjendja, por nuk thote ne asnje rast se si u formuan keto grupe pro-kunder SHBA-se, pro-kunder Europes; dhe, keto shtresezime ne sferat e larta te politikes shqiptare, si suportohen ne shtresat e poshtme te saj. Eshte kollaj te konstatosh, por eshte veshtire te argumentosh prejardhjen e seicilit grup politik nga pikepamja historike e formimit te tyre.

Aresyeja e ketij pozicioni te shtresave shqiptare eshte krejt i barabarte me aresyen perse e perbuzin fene disa prej tyre (me hollesisht per kete argument shih artikullin: “Kush e perbuz Fene nder shqiptare?” publikuar ne albanovaonline.info dhe www.genchoti.com).

Mos valle konstatimi i Kadarese eshte thjesht per konsum publik?

Baza shkakesore mund te jete tipikisht gjendja ekonomike, por ka edhe nje pozicion tjeter social dhe qe lidhen me nivelin e ulet te zhvillimit te tij. Perse nuk thote Kadareja qe kjo ka qene edhe gjendja e popullates jugshqiptare para 100 vjeteve, ne kohen kur po formohej shteti shqiptar. Pak vete e njihnin Ameriken, por shqiptaret e asaj ane ishin te ndare me dysh: myslimanet donin Turqine dhe ortodokset Greqine. Shume pak vete nder ato ane e kishin kuptuar se as Turqia dhe as Greqia nuk e nxirrnin dot ne breg barken shqiptare dhe per kete i duhej drejtuar Europes. Kjo eshte pika e pare qe percakton identitetin europian nga pikepamja sociale dhe raportet sasiore tregojne qe ky identitet ishte tej larg asaj qe pretendon Kadare.

Per te qene i sinqerte Kadare nuk duhet ta hapte kete teme sipas ketij argumenti pasi ne territorin e banuar prej shqiptareve vetem nje subjekt ka punuar prej 400 vjetesh sipas identitetit europian me shqiptaret dhe kete subjekt asgjesoi politika gjysem shekullore qe formoi Kadarene qofte si njeri e qofte si shkrimtar. A nuk rezulton prej kesaj analize se shkrimtari eshte ne pozita krejtesisht formaliste dhe ai ka ndryshuar qendrim pas 1991-shit? Atehere per cfare duhet shkrimtari e realizmit socialist per kohen qe jetojme?

Pastaj, ka edhe nje gje qe Kadare nuk duhet ta fshehe! Politikanet shqiptare te asnje kohe nuk kane qene te pavarur ne mendimet e tyre antiamerikane apo antieuropiane. Ne te gjitha rastet ky antiamerikanizem apo antieuropianizem ka qene thjeshte vetem nje loje politke per te manipuluar Popullin Shqiptar. Por ekziston nje rast paralel, persa i perket termin “anti”, prej me shume se 100 vjet qe klasa politike ka qene ne unison pa pasur nevoje per keshilla europiane kur vinte puna per te vjelle vrer kundra Klerit Katolik Shqiptar. Te pakten kjo gje gjen argument tek vizita e Papes Francesku, ku fotografite e 40 martireve u hoqen nga bulevardi i Tiranes pa hypur mire Shenjteria e tij ne avion (me hollesisht per kete antikatolicezem te politikaneve shqiptare shih: Jozef Martini: “Pertej festes”, publikuar ne albanovaonline.info, 24 Shtator 2014).

Keshtu qe problemi qe zberthen Kadare nuk ka permasat e nje realiteti historik te perjetuar nga shqiptaret dhe kjo ka vetem nje kuptim: te fajesoje shqiptaret per antieuropianizimin e politikes shqiptare. Por ky problem ka nje tjeter permase qe Kadare kerkon ta mbuloje: nuk eshte Kombi Shqiptar qe nuk e don Europen, por eshte Europa qe nuk e ka dashur Kombin Shqiptar historikisht duke perjashtuar dy segmentet me te lavdishme te historise se saj: Seline e Shenjte dhe Perandorine Austro-Hungareze. Aresyeja perse Europa ka nevoje per shqiptaret si subjekt njerezor kam frike se edhe vete Europa Moderne nuk e di. Permbysja e disa teorive shkencore dhe ekonomike (darwinizmi, marksizmi, relativiteti ajnshtajnian) pa nxjerre mesimet perkatese tregon se padija mbulohet politikisht per efekt te nje progresi instiktiv.

Shkrimtari Kadare duhet te kete kapur nje moment ekzaltimi te politikes europiane qe i perket te ardhmes dhe per te justifikuar vonesen e futjes se Shqiperise ne Europe fajeson shqiptaret per kete vonese, por tashme jashte kontekstit fetar. Sipas tij:

“Pengesat qe s’na lene, ose na duket se s’na lene, t’i afrohemi Evropes, perpara se t’i kerkojme jashte, duhet t’i kerkojme brenda nesh. Nuk eshte pengese asnjera nga fete, e sidomos nuk eshte myslimanizmi ndaj te cilit dyshimi ngjan me i lehte.

Eshte thene me te drejte se te tre besimet jane te barasligjshem ne Shqiperi. Duke mos qene pengese asnjeri, po aq mund te thuhet se asnjeri s’eshte lokomotive qe na terheq drejt Europes. E pengojne, ata pengojne te tre bashke, e’ ne terheqin, kete e bejne te tre njelloj.

Nje shqiptar mysliman, eshte po aq i natyrshem si shqiptar dhe si evropian, sa nje katolik, e po aq sa nje ortodoks” (f. 49-50).

Ky pretendim duhet konsideruar krejtesisht formal perderisa shkrimtari nuk eshte i afte te perceptoje aresyet perse shqiptari duhet konsideruar fajtor dhe i paafte per t’i perfshire brenda familjes europiane. A e di Kadare se aresyeja kryesore eshte natyrore dhe ky eshte rasti i vetem ne Europe? A e di valle Kadareja se kjo paaftesi eshte e lidhur pikerisht me pretendimin me kryesor qe ai ka vene ne dukje kur i ka konsideruar paraardhesit e shqiptareve popull themeltar apo nder me te vjetrit e kontinentit? Kemi rast te argumentojme menyren formaliste te analizes se shkrimtarit ne lidhje me problemet historike dhe aresyen perse ai nuk mund ta zgjidhe dot kete problem. Ky problem nuk ka lidhje me fene ne aspektin shkakesor, por ai ka lidhje ne aspektin analitik pasi me ane te fese ne zbulojme pikerisht shkallen e zhvillimit social te paraardhesve te larget dhe te afert te shqiptareve dhe karakteristiken vendimtare te tyre ne lidhje me identitetin europian. Ne qofte se ne do te bejme analizen e gjenezes historike te kater fazave kryesore te popullates autoktone te gadishullit (para ndikimit pellazgjik – ilir – arber – shqiptar) ku jetojme sot do te konstatojme se ato perputhen absolutisht vetem ne nje vecori sociale, qe eshte nje vecori natyrore, dhe qe nuk perputhemi kerkund me asnje popull te Europes: qofte shqiptaret, qofshin te gjithe paraardhesit e tyre te larget dhe te afert, e kane shpejtesine e zhvillimit shoqeror tmersisht te avashte ne raport me te gjithe popujt e tjere te Europes. Pikerisht kjo shpejtesi perben shkakun themelor perse shqiptaret jane kaq afer Europes prej 3000 vjetesh, nga pikepamja kohore, dhe perse jane 3000 vjet larg saj nga ana hapsinore e zhvillimit social; edhe pse kjo Europe, per shkaqe krejtesisht te veta, ka 400 vjet qe ndikon pa reshtur mbi ta ne te gjithe menyrat. Eshte tjeter pune perse shqiptaret e perbuzen ndihmen e Europes pas 1945 dhe ketu duhet te kapet analisti per te percaktuar te ardhmen e shqiptareve dhe rolin e Europes ne zhvillimin e shqiptareve.

Ne fakt problemet e sotme politike, qe levrohen ne brendesi te popullates shqiptare, e kane nje defekt serioz: ato nuk perputhen asnjehere, prej me shume se 100 vjetesh, me dinamiken reale historike dhe me dinamiken teorike me te mundeshme pozitive te zhvillimit social te shqiptareve. Kjo e fundit perben fajin dhe mekatin e politikes shqiptare te ketyre 100 vjeteve te shtetit shqiptar. Cfaredo qe te bejne politikanet shqiptare te sotem dhe te ardhshem, ata asnjehere nuk do te ndikojne pozitivisht ne zhvillimin e popullates qe udheheqin, neqofte se nuk perputhin veprimet politike me mangesite sociale te qelizave qe Europa i ka te plotesuara, por qe ne dinamiken e popullates shqipfolese mungojne historikisht, problem te cilin do ta shohim ne permbyllje te identitetit europiane te tyre.

Ekzistenca e tre formave fetare ne brendesi te dinamikes se zhvillimit shqiptar te sotem nuk tregon distancen ne funksion te identitetit me Europen, por menyren se si eshte tjetersuar populli shqiptar pergjate kohes se aplikimit te tyre dhe rrugen e kujt duhet ndjekur sot per te percaktuar llojin e identitetit drejt te cilit kerkojne te shkojne shqiptaret. Kjo eshte e nevojshme te vihej ne dukje per te percaktuar permasen e tjetersimit te shqiptareve, gje e cila mungon tek Kadareja, dhe ajo nuk mund te jete bere pa qellim. Te pakten ky eshte nje element qe e ka shoqeruar te gjithe zhvillimin e shoqerise shqiptare pas 1945 dhe sot shqiptaret prezumohen ne paditurine e tyre. Kjo do te thote qe pjesa me e rendesishme e identitetit europian te shqiptareve te konsiderohet akoma e fshehte dhe qe Kadare nuk ka dashur ta shpalose ate.

Shkrimtari eshte munduar t’i beje bisht kesaj paditurie, kesaj fshehje dhe diferencimit te tjetersimit ne brendesi te Popullit Shqiptar duke shpalosur nje detyre imagjinare dhe nje dinamike krejtesisht ireale, sidomos pas 1945. Kadare eshte munduar ta paraqese dinamiken shekullore te shtetit shqiptar si nje produkt unik te barasvlefshem me ate te popujve te tjere europiane. Interesant eshte fakti qe gjeja me e dukshme ne historine 400 vjecare te Popullit Shqiptar paraqitet si inekzistente. Fillimisht shohim kete akt fshehje dhe pastaj pretendimit i bashkeqytetareve te shkrimtarit para nje shekulli. Sipas Kadarese:

“Misioni i shqiptareve ne kete planet, fati apo e thenmja e tyre, eshte nje dhe i pandryshueshem: mbrojtja e interesave te vendit te tyre, qe quhet Shqiperi dhe i popullit te tyre qe mban emrin shqiptar.

Programi i cdo populli te qyteteruar eshte ky dhe vetem ky. Miqesite, aleancat, strategjite, kane lidhje me te dhe vetem me te. Ky nuk eshte etnoegoizem. Kur cdo popull ne menyre te natyrshme, njerezore e demokratike e kryen kete mision ndaj vetes, ai ka kryer ate ndaj gjithe njerezimit.

Ky eshte thelbi i idese evropiane, fundjaja mbi te cilen ngrihet Bashkimi Evropian, ai qe ndryshe quhet Evropa e Kombeve” (f. 58).

Por cili eshte interesi i shqiptareve dhe paraardhesve te tytre historike? Ku e ka mesuar valle Kadare kete interes dhe perse e perbashkon me termin mision? Nga ana tjeter, perse bashkon termin shqiptar me termin Shqiperi? A e di valle Kadareja qe termi shqip-shqiptar eshte i vitit 1638, ndersa termi Shqiperi, edhe pse gjendet qe ne vitin 1640 (ne nje harte te botuar ne librin e Fulvio Cordignano S.I.: L’Albania, deti Adriatik quhet Mare d’Albania dhe kancelari gjerman Otto Von Bismark e quan shprehje gjeografike) si shtet i shqiptareve eshte i vitit 1912 edhe pse nuk na pelqen si fakt, por ama ne fuksion te tezes se Kadarese ka nje te vertete te hidhur: shumica absolute e shqiptareve historikisht nuk kane luftuar dhe nuk e kane mbrotjur vendin e tyre deri ne ate mase sa vetem ne shekullin e XX-te e muaren vesh se deri ku e kishin gardhin, duke ja hequr gjysmen e prones natyrore. Akoma me keq, ne ate kohe Veriu nuk njihte Jugun e Jugu Veriun, e te dy bashke nuk njihnin Shqiperine e Mesme. Atehere per ke mision ben fjale Kadare dhe kur ka filluar ky ne planin historik? Kjo sajese ka vetem nje qellim: te zhduke te gjithe historine e realizuar deri ne ate kohe ku shqiptaret ishin thjeshte aktore pa ndikim konkret, akoma me keq, te paraqiteshin si regjizoret e te sotmes qe po jetojme. Ne qofte se fryrja psikologjike quhet mison, atehere Kadare nuk eshte gje tjeter vecse nje pompist letrar pa objekt konkret.

Per t’i rene shkurt shqiptaret, per sa kohe qe kane kete emer, kane pasur vetem nje mision: te jetojne. Por shqiptaret ne raport me te gjithe popujt europiane kane nje vecori: jetojne shume-shume me te avancuar se sa u takon nga pikepamja e moshes sociale dhe kjo jo per merite te tyre. Dmth misioni per te cilen jetojne shqiptaret eshte i paracaktuar nga bota e relacioneve dhe defekti i historiografise boterore eshte mungesa e percaktimit hapsinor te kesaj bote prej te pakten 3000 vjet. Ne funksion te kesaj bote shqiptaret dhe paraardhesit e tyre kane percaktuar permasat e zhvillimit te qelizave sociale qe disponojne sot dhe eshte shume me mire te percaktohen ato perpara se te aprovohen ligjet politike, pasi pikerisht ne kete pike ka mosperputhje dhe fshehje te misionit natyror te shqiptareve. Shqiptaret e sotem vazhdojne ta kene misionin e tyre vetem per te jetuar

Por kur flitet per mision, duhet folur dhe per udheheqje te tij dhe pikerisht kesaj shkrimtari i ka rreshqitur. Kjo rreshqitje i ka kushtuar shume shkrimtarit Kadare, pasi duke mos percaktuar kete udheheqje ka anashkaluar, dashur-pa dashur, thelbin e te qenurit europiane te Kombit Shqiptar (jam i bindur se Kadare e ka kapur kete thelb, por nuk i ka pelqyer e per kete ka qene i detyruar te beje hara-kiri). Lidhja e Gjergj Kastriotit me Krishterimin institucional ne shek. e XV-te dhe lidhje e Selise se Shenjte prej shek. XV-XX me Kombin Shqiptar kane percaktuar identitetin europian te shqiptareve te sotem duke mbartur nje mision qe tashme e ka kryer detyren e vet. Por kjo nuk perben misionin historik te shqiptareve dhe keta te fundit kane tjeter mision te paracaktuar nga Natyra, gje te cilen Kadare nuk di ta zbertheje. Por le te qendrojme tek udheheqja e misionit qe njohim dhe qe ka 400 vjet qe vepron nder shqiptare. Vetem dinamika e mendimit letrar shqiptar (1513-1944) dhe e shkollave shqipe nder shqiptare (1584-1928) perben misionin me te rendesishem qe ka udhehequr Selia e Shenjte ne funksion te shqiptareve. Por cili eshte roli i shqiptareve ne kete mision? Po te heqim Klerin Katolik Shqiptar nga skena historike ky lloj misioni nuk ka kuptim, sepse mungon instrumenti qe ka perbashkuar Seline e Shenjte, Europen, Kombin Shqiptar. Atehere a e kupton lexuesi qe shkrimtari Kadare pikerisht thelbin e ketij misioni nuk ka evidentuar me dashje?

Vazhdojme me tej; Kadare pretendon se: Programi i cdo populli te qyteteruar eshte ky dhe vetem ky. Miqesite, aleancat, strategjite, kane lidhje me te dhe vetem me te. Por nuk thote ne asnje rast nje te vertete qe e dine te gjithe shqiptaret kur flasin me vete: per hir te ekzistences biologjike shqiptaret i kane braktisur gjithmone aleancat, miqesite duke mos pasur asnjehere strategji deri ne ate mase sa nuk njohin akoma mireberesit e vet historike. Ne qofte se flasim per strategji instiktive eshte tjeter problem, por ne kete rast duhet te deklarohet se te gjitha leksionet e Zigmund Frojdit (1856 – 1939) mbi psikoanalizen, luften, vdekjen, harresen, friken, unin, rastesine dhe supersticionin jane te pavlefshme per rastin shqiptar, ato nuk kane vlere per rastin kolektiv dhe nuk transmetohen ne paralele kohore. Akoma me tej misioni ndaj vetes nuk ka asnje lidhje me misionin ndaj njerezimit.

Analiza e te gjithe procesit historik te popujve europiane tregon se: Bashkimi Europian eshte nje rezultat i nje pune 2300 vjecare dhe eshte formuar si nje bariere kundra tjetersimit social e rrjedhimisht populli shqiptar nuk ka gisht ne kete pune, por ai ka perfituar nga kjo pune dhe kete Kadare nuk e ka evidentuar perseri. Pastaj duhet thene qe themeli i ketij bashkimi eshte bota heleno-romake dhe cdo gabim i kesaj bote do te manifestohet ne te ardhmen, te pakten nga pikepamja teorike. Lexuesi te jete i sigurte qe ne qofte se deri me sot kultura europiane eshte konsideruar si vazhdimesi e botes heleno-romake, mbi cbaze eshte riformatuar koncepti rilindje, Shkenca e Njerezimit do te rilinde mbi bazen e permbysjes te kesaj rilindjeje propogandistike, me te cilen nuk ka asnje lidhje. Dhe natyrisht kete fenomen Kadare nuk e mirepret!

Procesi i zhvillimit te kultures europine ka ndjekur nje rruge plot zig-zake ku baza e zhvillimit ka qene bota e relacioneve universale dhe procesi i huazimit tullat e ketij themeli. Por Kadare nuk e ka nuhatur kete dualitet zhvillimi dhe kjo duket ne deshiren e tij per te mos e perqasur boten postotomane ne kete kulture edhe pse ajo ka qene pjestare e permasave ne zhvillimin shqiptar. A nuk del prej kesaj analize qe Kadare eshte bere promotor i politikave europiane per perfitime te castit? E them kete pasi kerkush deri me sot nuk ka qene i afte te nxjerre rezultatin e botes se relacioneve dhe ta perdore ate per perfitim konkret. Kadare duke mos qene fare ne kete linje merr persiper ta analizoje procesin ne fjale duke bere paralele te pamundura, duke konstatuar sekretin e shkences se historise pa nxjerre asnje perfitim konkret. Akoma me keq kerkon te perfshije edhe popujt e Ballkanit, duke nenkuptuar shqiptaret, pa vene ne dukje ne asnje rast defektin e tyre social. Eshte munduar me te gjitha format te perbashkoje te njohuren me te panjohuren, iluzoren me konkreten, fantazine me realitetin dhe te arrije ne perfundimin permbylles te vepres, sipas se ciles:

“Natyrisht qe Turqia nuk eshte robine, ne kuptimin e mirefillte. Natyrisht qe ajo po e kerkon vete, madje me kembengulje te pranohet ne Evrope. Natyrisht qe ajo, ndersa leshonte kercenime e mallkime kunder Evropes, fshehtazi joshej prej saj. Dhe ky ka qene ngadhenjimi i madh i Europes.

Ana e fshehte e historise, shfaqet ketu ne formen me tronditese. Pyetja: kush u thye prej kujt, ngrihet me gjithe peshen e saj.

Dy rrjedha te historise kane ecur paralelisht. Ne ate te jashtmen, perandoria osmane, godiste, fitonte roberonte. Por ne nje rrjedhe te brendeshme, te fshehte, ajo goditej, humbte, roberohej.

Popujt e Ballkanit bashkarisht ishin aktoret e kesaj lufte. Ishin ata qe, vit pas viti e shekull pas shekulli, bashke me energjine e tyre, bashke me zyrtaret e larte, gjeneralet, guvernatoret dhe aventurieret, qe ia dhane pa kursim, i ngjiten perandorise joshjen evropiane. Historia e pushtuesit te pushtuar, si ne rastin e Romes me Greqine, ne nje fare menyre u perserit.” (f. 60-61).

Duke lene menjeane pretendimet e shkrimtarit, kemi te bejme me pikepyetjen me te madhe te shkencave shoqerore, se ciles asnjeri nuk i ka dhene pergjigje deri me sot: Cfare ndodh kur relatohen dy struktura sociale? Ne fakt pyetja, per nje studiues te ketyre shkencave, duhet te ishte: Cila eshte dinamika dhe specifika e botes se relacioneve ne Shoqerine Njerezore? E keqja e kesaj pune eshte ne zgjerimin e botes analitike pertej asaj njerezore duke e zgjeruar pikepamjen tone drejt unitetit te Natyres, cka do te thote se pergjigja e pyetjeve te mesiperme gjen zgjidhje te plote dhe gjithperfshirese, kryesisht, vetem ne Boten Njerezore. Mendimi filozofik boteror akoma nuk e ka kuptuar qe Koha dhe Hapesira edhe pse jane ne unitet absolut dhe te pandashme ne shkakun e veprimit, ne pasojen e tyre, ato jane te kunderta. Ajo qe eshte e para ne Kohe, eshte e fundit ne Hapsire dhe kjo permbys si idealizmin e perjetshem filozofik ashtu dhe materializmin e shek. te XIX-XX. Aresyeja duhet kerkuar ne karakterin dualist te shkakut te levizjes dhe ne pasojen dualiste qe ajo shkakton. Ne thelb te problemit eshte e pamundur qe bota e relacioneve te jape kusur ne te njejtin plan analitik, dmth vetem sipas kohes ose vetem sipas hapsires. Ketu fillon permbysja e asaj qe shqiptaret kujtojne se e zoterojne sakte, kur ne fakt e dine gabim per efekt te materializmit te tyre boshevik qe iu kane imponuar qe ne bankat e shkolles. Eshte pika ku duhet futur nje term i ri ne analizat historike, por qe perben shenjen dalluese te popujve dhe kombeve. Vetem mbi kete baze mund te perfitojme nje unitet zhvillues nen pamjen e IDENTITETIT, qe gjithsesi ka karakter te perkohshem brenda nje race te vetme. Pasojat e botes se relacioneve universale diku do te bien ne sy, por diku duhet te kesh nje mikroskop te fuqishem per t’i dalluar dhe bota shqiptare e sotme i nenshtrohet ketij rregulli. Ekziston nje raport kohor-hapsinor qe mund ta zevendesoje kete mikroskop, por me perpara duhet hequr dore nga shprehite formale ne mendimin filozofik qe mundohet te huazoje mendimi letrar.

Rregullsia ligjore qe shkakton fillesen e botes se relacioneve dhe pasojen e tyre tregon se dueti i relatave grek-arvanitas ndryshon tej mases nga dueti otoman-shqiptar, por ato kane vetem nje pike te perbashket: te perdorin shqiptaret per t’u pajtuar me Europen. Ne kete rast relatoret jashte shqiptare ne te gjitha rastet e ndodhura i kane bere dem vetes kur kane tentuar te bashkejetojne me shqiptaret dhe paraardhesit e tyre. Ky dem fillon me pellazget jeta sociale e te cileve u zgjat 2000-2500 vjet deri ne momentin e shpikjes se shkrimit. Aresyeja perse shkrimi tek pellazget nuk shkon me larg se 2700 vjet, kur gjeneza biologjike e tyre e kishte bere kete shpikje mbi 5000 vjet me pare, i duhet dedikuar banoreve autoktone te gadishullit te cilet moren nga pellazget vlerat sociale hapsinore dhe i dhuruan atyre kohen e sterzgjatur te rendit fisnor. Rasti i dyte i demit eshte mungesa e rilindjes tek helenet, te cilet nuk rilinden ne formen greke, sic ndodhi me latinet qe rilinden ne formen italiane. Demi i trete i botes se relatave kunder jashteshqiptareve kur relatohen me shqiptaret dhe paraardhesit e tyre eshte ne brendesi te botes italiane ku Jugu i Italise ndryshon ne zhvillim nga Veriu ne dem te tij pikerisht nga bota arbereshe parashqiptare qe invaduan Italine ne shekujt XIV-XVI. Edhe e sotmja do te kete te njejten permase ndikuese kudo ku shtrihen shqiptaret vetem per nje aresye: ne, shqiptaret, kemi raportin oferte-kerkese teper-teper te vogel ne raport me te gjithe popujt europiane dhe per kete aresye behemi pengese ne zhvillimin e tyre. Ne me te vertete marrin nga popujt e zhvilluar, por u ngadalesojme atyre shpejtesine e zhvillimit dhe kjo e fundit perben rolin e derisotshem te shqiptareve dhe paraardhesve te tyre ne marredheniet historike me relatoret tane.

Por krejt ndryshe ka ndodhur ne marredheniet me otomanet, sepse, keta te fundit, e kane pasur shpejtesine e zhvillimit shoqeror shume me te madhe se te gjithe relatoret historike te paraardhesve te shqiptareve e per kete japin tjeter konfigurim historik. Ajo prapambetje qe duket, duke e krahasuar me popujt e perparuar europiane (Austro-Hungaria), ne te vertete eshte nje perparim tipik pasi raporti ne kete rast behet me vetveten dhe jo me nje relator hipotetik, rezultanten e te cilit kerkush nuk mund ta percaktoje dot. Rasti i zgjedhjes se relatorit midis Perandorise Otomane apo Popujve Europiane eshte i pavlefshem edhe per aresyen e lindjes dhe zhvillimit te tyre ne menyre te pavarur nga njeri-tjetri. Ne kete rast ne duhet te marrim ne konsiderate pasojen vetiake te vete relatorit dhe jo pasojen hipotetike te bashkeveprimit me te, per gjene me te thjeshte fare: procesi dualist i relatave perben vetem nje rrjedhe me perfitim vetem ne hapsire per njerin relator dhe vetem ne kohe per relatorin tjeter.

Kjo hedh poshte si te pamundur ate qe pretendohet ne marredheniet bote helene – bote romake, sikur Roma Konsullore pushtoi Athinen ushtarakisht, por Athina pushtoi Romen nga pikepamja kulturore. Kjo eshte nje sajese gjysemhistorianesh, pasi ne realitet kultura helene ndodhet 3-4 shekuj me e hershme se ajo romake dhe kontaktimi i tyre eshte bere ne fazen perenduese te se pares ku ndikimi dhe ndryshimi politik eshte i kundert. E vetmja ngjashmeri e kulturave perkatese eshte forma dinamike e zhvillimit te tyre ku vdekja e njeres eshe lindja e tjetres duke na treguar pamundesine e pretendimit te Kadarese, por qe tipikisht nuk eshte e tij. Ajo u sajua pergjate shek. te XIX per ta detyruar popullaten greke per te prishur marreveshjen kater e gjysem (4,5) shekullore midis Perandorise Otomane dhe Kishes Patriarkane Greke te ekzistences se shtetit brenda shtetit (te pakten kete proces historik e gjej ne vepren e Av. Dr. Vasil K. Dilo: Rol’i Qishes Ortodokse ne Ceshtjen Shqipetare (doreshkrim, f. 1-8).

Analiza e kesaj sprove ka vetem nje perfundim: Ismail Kadare ka marre persiper te zgjidhe nje problem qe jo vetem nuk e zgjidh, por ai nuk u sherben shqiptareve per asgje dhe, akoma me keq, u fsheh gjenezen biologjike dhe shoqerore ne planin historik. Teoria e tij eshte nje loje politike qe ka sherbyer per te ndertuar teorine e te Marreve te Madheshtise shqiptare,  e cila, nga ana saj, sherben per te ndersyer Kombin Shqiptar kundra popujve rreth e rrotull pa percaktuar ne asnje rast pasojen.

.

                                           .                                       .

Percaktimi i permases se identitetit te shqiptareve te sotem, ne lidhje me popujt europiane, ndjek nje rruge teper-teper te gjate, e cila per keta te fundit eshte absolutisht e pamundur te zbulohet ne fillimet e sterzgjatura te veta.

Elementi me i pare i identitetit europian eshte bota biologjiko-racore, prej nga rrjedhin te gjithe popujt europiane, me perjashtim te grekeve, romune e te ndonje tjetri (psh per hungarezet thuhet se kane ardhur nga krahina e Uralit, – Thoma Dardeli, Revolucioni antikomunist hungarez, f. 5). Fakti qe racat gjenden edhe tek kafshet (ariu, balena) tregon se raca njerezore eshte e paracaktuar nga prejardhja e tyre bilogjike, keshtu qe identiteti i popujve mbi kete baze nuk paraqet asnje rendesi. Por rendesia behet prezente ne qofte se marrim ne konsiderate kohen e cfaqjes se tyre ne Histori dhe ne kete moment fillon loja e racave njeresore. Ne fakt ajo sfumohet ne momentin qe konstatojme se diferencimi kohor i cfaqjes ne histori te racave eshte krejt i njejte me diferencimin brenda per brenda nje race dhe kjo i jep fund mundesise se supremacise se nje race mbi tjetren.

Mungesa e perfitimit nga roli i kohes dhe hapsires ne zhvillimin e Shoqerise Njerezore i ka hequr mundesine analistit te beje percaktime te sakta ne drejtim te identitetit te popujve. Te pakten gjendja sociale e shqiptareve pergjate 4 shekujve te fundit, edhe pse ka pasur ne krah popujt me dinamiken me te larte ne Historine e Njerezimit, duket si nje perjashtim biologjik. Por kur shikon ekzistencen e elementeve politike ne brendesi te tij dhe rrugen e thjeshtimit te tyre nga ana e popullates autoktone te gadishullit pergjate kesaj kohe arrin te kuptosh se faji eshte i teorise dhe metodikave te perdorura deri me sot dhe jo i rrugezhvillimit te Kombit Shqiptar. Te pakten futja e parametrave kohelindje dhe shpejtesi zhvillimi ne brendesi te jetes se perditshme tregon se nga pikepamja biologjike Populli Shqiptar perben fillimin e identitetit europian, te cilin e konsideroj rastesor pa asnje domethenie te metejshme. Kjo do te thote se koha e zhvillimit brenda nje cilesie te vetme shoqerore tek shqiptaret eshte ne perputhje me imponimin qe aplikon koha e lindjes se tyre nga pikepamja biologjike. Pra thjeshtimi i qelizave shoqerore nga ana e shqiptareve eshte ne perputhje me shpejtesine e zhvillimit dhe kjo ben qe diferencimi ne zhvillimin e popujve europiane te jete i pranishem dhe akoma aktual. Cfare rrjedh prej kesaj? Pergjigjja e kesaj pyetje eshte dhe aresyeja perse sot shqiptaret nuk jane ne Bashkesine Europiane.

Karakteri shumepermasor i termit identitet na jep te drejte te analizojme permbajten e identitetit sipas qelizave, por duke vene ne dukje me pare se vete keto qeliza kane nje rruge ekuacionale qe nuk perputhet me te sotmen duke kaluar neper nje rruge qe nuk mund te konsiderohet pa domethenie. Kjo eshte ajo qe u  mungon shkencave sociale dhe qe shume autore e parakalojne si inekzistente; dmth si lindin idete e ndryshme fetare, juridike, politike, letrare, artistike, etj, etj. Pa zgjidhur kete pune nuk eshte e lehte percaktimi i ekuacioneve qe shoqerojne zhvillimin e shoqerise, por qe per rastin shqiptar ka peshen me te madhe te permbajtjes se termit identitet.

Elementi i dyte eshte bota fetare. Bota fetare teorikisht nuk eshte shkak i drejteperdrejte per zhvillimin e nje shoqerie edhe pse eshte produkti me karakteristik dhe i dukshem i ketij zhvillimi, por bota fetare na sherben per te zbuluar shkallen e zhvillimit social te bartesve te formes ne fjale dhe kjo per shqiptaret ka rendesi te posacme. Qe te perdoresh idete fetare ne percaktimin e permases se identitetit eshte e domosdoshme te percaktohet me perpara ekuacioni i zhvillimit te ideve fetare ne planin teorik, te pakten, pasi forma fetare qe ka shoqeruar te gjithe format monoteiste nder shqiptare ka qene produkt vendas dhe i nje rendi qe Europa nuk e ka njohur asnjehere realisht edhe pse gjurmet ekzistojne mirefilli te nje stadi shume te vone pagan (Stonhexh-i ne Britani – 5000 vjet me pare). Identiteti europian sipas ideve fetare eshte shume i vone dhe vetem ne kete pike shqiptaret e sotem perputhen saktesisht me te jo per merite te tyre. Analiza 400 vjecare e zhvillimit te shqiptareve tregon se ka qene Selia e Shenjte ajo qe ka luftuar me popullin tone per te ulur paralelin e ndarjes ballkanike midis Botes Katolike dhe asaj Ortodokse pas vdekjes se Heroit Kombetar (Vija e Teodosit). Por me perpara duhet pranuar qe baza fetare e popullates autoktone te Gadishullit Ballkanik ka qene teresia e Kulteve Pagane prezenca e se ciles ne asnje rast te vetem nuk formon nje identitet nderkontinental, pasi mungon elementi me i rendesishem e identitetit: marredheniet nderkomunare. Vetem nje fe kontinentale behet premise per krijimin e identitetit me baze fetare dhe kjo eshte realizuar per here te pare me lindjen e Doktrines se Krishtere. Ne kete rast rendesi merr bota e relacioneve midis popujve ne nivel kontinental qe vetem nen juridiksionin shteteror skllavopronar permbledh pothuajse te gjithe Europen. Por kjo na con ne nje zbulim, qe shoqeron procesin e formimit te identitetit ne nivel europian: bota e relacioneve midis popujve eshte e percaktuar rigorozisht nga shkalla e zhvillimit shoqeror te popujve qe marrin pjese ne keto relacione. Kjo gje e revizionon dhe e ndryshon te gjithe historine e popullates para shqiptare te afert dhe te larget duke mos e lejuar t’i afrohet kerkund nje identiteti te mundshem te banoreve autoktone te gadishullit ballkanik me pjesen tjeter te kontinentit. Te pakten shkallet e zhvillimit te ideve fetare nder shqiptare e perjashtojne popullaten autoktone nga rrugezhvillimi kompleks qe u ndoq nga popujt e tjere europiane.

Kjo gje na con ne percaktimin e elementit te trete qe merr pjese ne formimin e identitetit europian te popujve te kontinentit, qe rezulton te jete niveli i zhvillimit social te tyre. Ne historiografine shqiptare ky element nuk eshte marre asnjehere ne konsiderate seriozisht, por jane krijuar artificialisht paralele te zhvillimit social edhe pse elementet pjesmarres ne te jane kaq shume primitive sa popujt e Europes nuk ja u njohin as gjurmet me fundore, se sa per ato fillestare eshte absolutisht e pamundur. Primitivizmi i ketyre qelizave ne shoqerine ilire, epirote, arberore dhe shqiptare eshte i vetmi argument shkencor qe i lidh popujt e tyre ne nje bosht te vetem social duke vertetuar qe eshte i vetmi bosht biologjik autokton ne gadishull, por dhe teper larg identitetit te ardhshem europian. Disniveli ekonomik dhe shoqeror i shqiptareve te sotem me popujt e tjere europiane duhet konsideruar si pasoje e ligjeve sociale qe shoqerojne zhvillimin e popujve si dukuri Natyrore e procesit poligjenetik e lindjes dhe formimit te tyre, dhe jo thjeshte si rezultat i marredhenieve nderpolitike te mevonshme, sic u pelqen shqiptareve t’i konsiderojne sot (kjo vjen si rezultat e keqarsimimit te tyre ku teoria e Zhan Zhak Rusoit konsiderohet si pararendesja e marksizmit filozofik me te cilen shqiptaret jane ushqyer prej 45 vjetesh pa pasur asnje perfitim konkret). Eshte pika me e rendesishme qe ndihmon ose perjashton formimin e nje identiteti nga pikepmaja e zhvillimit social te popujve, por qe nuk eshte marre ne konsiderate asnjehere nga studiuesit shqiptare te te gjitha fushave shoqerore te shkences. Keshtu qe kur flasim per nivel te zhvillimit social te popullit shqiptar nuk duhet te kemi parasysh cfare konsumojme, as cfare prodhojme, por cfare krijojme dhe, ne funksion te identitetit europian, cfare perfitimi kane nga veprimtaria e Popullit Shqiptar popujt europiane. Pikerisht kjo e fundit sot perben hallken lidhese midis shqiptareve dhe banoreve te tjere te kontinentit, dmth thelbin e identitetit sipas nivelit te zhvillimit social te shqiptareve. Ne kete pike dhe sipas ketij koncepti shqiptaret jane teper larg identitetit europian te tyre.

Kjo e fundit merr rendesi te vecante pasi fsheh elementin e katert te identitetit: ndikimin social mbi zhvillimin e popullates europiane. Ne qofte se do te flasim per kete parameter eshte i vetmi rast ne Europe qe nje pune 1300 vjecare e shumices (per te mos thene te gjithe) se popujve europiane te kete ndikuar kaq hapur mbi nje popull per ta detyruar ate te bashkejetoje brenda parametrave te tyre. Ne qofte se do te flasim pa paragjykim dhe jashte interesave te propogandes politike, eshte i vetmi parameter ku dallohet identiteti europian i Kombit Shqiptar, si krijesa politike e te gjithe Europes.

Perfundime

• Identiteti europian i Kombit Shqiptar eshte teper i veshtire te zberthehet me metodikat ekzistuese; bile, per te qene te sakte, keto metodika e fshehin dhe tentojne ta ndryshojne per efekt te shkalles se zhvillimit te shkences se Historise. Eshte kjo aresyeja perse e gjithe puna e shkrimtarit Kadare shkon dem ne disfavor te shqiptareve, per efekt te dialektikes.

2- Identiteti europian i shqiptareve ka nje vecori ne raport me te gjithe popujt e tjere europiane: i ka te gjithe elementet me te mundshem qe formojne identitetin europian te popujve ne kete kontinent, gje e cila nuk ndodh tek asnje popull tjeter europian (kjo te mos merret si merite kombetare dhe si ndihmese ne zhvillimin e popujve europiane; perkundrazi ne kete pike fshihet detyra e ardhshme e Kombit Shqiptar ne favor te popujve europiane).

3 – Thelbin e identitetit europiane te Kombit Shqiptar e ka percaktuar jo veprimtaria sociale, politike apo kulturore e tij, por puna shekullore e Klerit Katolik Shqiptar dhe kete gje Kadare kerkon ta tjetersoje me kete sprove te tij. Kadare nuk e ka kuptuar ne asnje permase qe shqiptaret jane te sfazuar ne Kohe me te gjithe europianet e tjere (ndoshta shume me pak me basket) dhe, nga pikepamja hapsinore, kane perfituar nga veprimtaria e popujve europiane mbi ta, kur e kunderta eshte absolutisht e pamundur. Popujt europiane duhet te fitojne nga popullata shqiptare vetem ne Kohe dhe kjo do te duket nga shpejtesia e zhvillimit te ekuacioneve qe permbledhin politiken e tyre ne raport me popujt e racave te tjera qe jane teper te afert me ta per te eleminuar barazine ne zhvillimin perkates dhe bashke me te instiktin e konfliktit me arme.