61- Big-Bengu dhe dialektika e elementeve kimike
(historia e fillimlevizjes kimike sipas raportit kohor – hapsinor)
Thuhet se sot ne njohim dy forma te organizimit te materies: lenden dhe fushen (e para, ne forme te pergjithshme, permban levizjen mekanike, fizike dhe kimike; ndersa e dyta permban ne menyre absolute levizjen mekanike dhe fizike). Por nuk thuhet qe ky eshte nje percaktim thjeshte hapsinor duke lene te hapur kohen e ekzistences se gjithseiciles (ketu qendron defekti kryesor i shkences se sotme). Me fjale te tjera: cili eshte raporti kohor midis lendes dhe fushes? Pa percaktuar kete me pare, eshte e pamundur te percaktohet dinamika e elementeve kimike, dmth historia e tyre specifike. Per nje gje duhet te jemi te sigurte: koha e elementeve kimike ndryshon nga koheekzistenca e fushes dhe detyrimisht duhet te ekzistoje nje pozicion hapsinor ku njera nuk ka nevoje per tjetren. Me fjale te tjera kush eshte e para ne kohelindje: fusha apo lenda? Gjate dinamikes historike si i kane marredheniet e ndersjellta; dmth fusha transformohet ne lende, apo lenda ne fushe (transformim te dyanshem nuk mund te kete, – kjo eshte nje perralle qe ka lindur per efekt te bashkeekzistences kohore, por qe eshte sajuar per te justifikuar lidhjen e mases me energjine sipas formules e=mc2, qe dikur nuk duhet te kete qene keshtu. Interpretimi i mbrapsht i kesaj formule ka cuar ne fshehjen e dialektikes se elementeve kimike dhe ne zhdukjen e disa fakteve qe lidhin levizjen fizike me ate kimike duke e thjeshtuar procesin fillestar kimik me te vogel si ai fizik; zbulimi i tyre perben objektin e ketij artikulli)? Pastaj shtrohen pyetjet: I gjithe procesi historik, sipas kesaj permbajtje, permbledh te gjithe strukturen e lendes dhe te fushes apo disa segmente te tyre? Dinamika e procesit ka qene lineare brenda kuadrit homogjen, apo ka pasur nje forme tjeter zhvillimi te permbledhur brenda kuadrit heterogjen (raporti kohor-hapsinor ne parim nuk pranon as linearitetin dhe as homogjenitetin).
Duhet pranuar qe gjerat duhen saktesuar fillimisht me marreveshje ne lidhje me fillesen pasi pozicioni hapsinor fillestar qofte i fushes, qofte i lendes nuk ka qene ky qe eshte sot. Kur shkenca flet per lenden dhe fushen ka parasysh pozicionin e sotem dhe aspak dinamiken fillestare te tyre. Megjitheate ka nje menyre per te filluar analizen sipas dy parimeve qe rrjedhin nga raporti kohor – hapsinor i pa lidhur me boten e njeriut: 1 – kush lind i pari eleminohet i fundit, duke pasur shpejtesine e zhvillimit specifik me te avashten; dhe 2 – Forma me e ulet (ose forma fillestare) merr pjese domosdoshmerisht ne formen me te larte (ose mbi formen me te mevonshme), por nuk ndikon mbi formen me te larte (ose mbi formen e mevonshme), pasi sasia ka kaluar ne cilesi, domosdoshmerisht (paaftesia per te vazhduar aresyetimin mbi kete pike eshte e barasvlefshme me paaftesine per te mohuar apo pohuar ekzistencen e ZOTIT. Kjo eshte aresyeja perse nuk duhet harxhuar koha per te argumentuar ne ka apo nuk ka ZOT; por thelbi i problemit duhet te jete ne ndikon mbi boten njerezore apo jo). Por parimi i dyte permbys te gjithe aresyetimin ajnshtajnian mbi ndikimin e shpejtesive te medha ne kohen e ekzistences se ngjarjes pasi shpejtesia e zhvillimit eshte e paracaktuar nga koha e lindjes dhe me kete merr fund pergjithmone e gjithe ngrehina ne emer te relativitetit ajnshtajnian (raporti kohor – hapsinor permbys te gjithe interpretimet mbi relativitetin specifik; mos valle eshte nenkuptuar sipas termit: kontinum kohor – hapsinor dhe fizikanti gjerman ka pasur tjeter ide nga ajo qe publikohet? Mua me vjen sinqerisht keq kur studiues te ndryshem deklarojne pa te drejte qe teoria e Ajnshtajnit mori fund. Une pretendoj qe interpretimet mbi teorine e tij jane te pavlefshme, por jo teoria; te pakten ajo duhet te jete nje udherrefyes drejt absolutizmit analitik). Keto parime kane vlera gjithkund dhe per gjitheshka, ne pamje te pare per sa kohe nuk i ka ndryshuar hapsira dhe koha per efekt te relacioneve. Jane relacionet midis strukturave lendore dhe perberesve te fushes qe e prishin rregullin, por ato nuk mund ta permbysin. Bile duhet te pranojme qe gjendja aktuale e fushes dhe lendes eshte rezultat i ketyre marredhenieve, e megjitheate parimet kohoro – hapsinore jane perseri te vlefshem edhe pse koha dhe hapsira ndyshojne per efekt te botes se relacioneve (ketu qendron i gjithe thelbi absolut i raportit kohor-hapsinor dhe vlera konstante e saj).
Por te gjitha keto duhen konsideruar te pavlefshme ne qofte se shkenca njerezore nuk percakton disa piketa orientuese te karakterit filozofik mbi JETEN e materies, duke perfshire edhe permbajtjen e kesaj te fundit. Ja qe karakteri botekuptimor eshte ai qe i jep shpirtin e zgjidhjes problemeve te natyres na pelqen apo jo ky fakt. Dhe piketat jane te karakterit subjektiv realist. Kryesorja qe duhet kuptuar eshte qe materia eshte e pafundme ne kohe, hapsire, organizim, shpejtesi dhe te gjitha keto duhen konsideruar absolute sipas kushtit: pambarimisht i madh dhe pambarimisht i vogel. Kjo do te thote qe Materia nuk njeh kufij ne organizim dhe karakter, boshllekun, perseritjen, barazine, stacionimin, zeron, plusin, minusin, konceptet jashte e brenda dhe nje sere karakteristikash qe njeriu perdor ne jeten e perditshme. Por MATERIA ka dhe nje vecori: ajo eshte e vetme ne natyre dhe nuk mund te relatohet me asgje; ajo eshte ZOTI i gjithepushtetshem dhe i vetem (mos valle ZOTI eshte krijuar per te kuptuar kete vecori). Kjo eshte aresyeja perse raporti kohor – hapsinor per Materien eshte vetem konstant. Vetem sipas ketij rasti duhet te jete i vlefshem perfundimi i poshtem, sipas te cilit:
“Nuk duhet të ketë singularitet ku ligjet e shkencës do të bëheshin të pavlefshme dhe nuk duhet të ketë kufi të hapësirë kohës ku të kërkohet ndihma e Perëndisë ose e ligjeve të reja. Mund të thuhet: “Gjëndja në kufij të gjithësisë është se ajo nuk ka kufi”. Gjithësia duhet të jetë krejtësisht e vetpërmbajtshme dhe e pandikueshme nga asgjë jashtë vetvetes. Ajo nuk duhet as të krijohet as të zhduket. Ajo duhet vetëm TË JETË” (Stephen W.Hawking: “Një histori e shkurtër e kohës”, f136.).
Por e gjitha kjo ka nevoje te plotesohet me nje dicka qe nuk merret dot parasysh nga astrofizikanti apo fizikanti. Ne kete rast me fjalen Gjithesi nuk duhet te konsiderojme ishulli lendor qe i nenshtrohet ligjeve te fizikes. Fjala Gjithesi nenkupton te teren ne kohe dhe hapsire kur ishulli lendor, me ligjet e fizikes duhet te nenkuptoje nje variant, nga infinit variantet, e organizimit te Gjithesise, qe ne e kemi dubluar me fjalen Materie. Kjo do te thote qe ligjet e fizikes nuk mund te jene te afta te shpjegojne ligjet ne teresine e Materies jo vetem per efekt te pamundesise se njohjes nga ana kohore dhe hapsinore, por dhe per faktin qe format e organizimit te Materies para dhe pas organizimit Lendor duhet te permbajne forma cilesisht te ndryshme nga kjo e fundit dhe per kete perbejne pamundesine e njohjes. Une ne kete menyre e kam kuptuar pikepamjen qe shpreh pamundesine e teorise se relativitetit per t’u shtrire ne te gjithe gjithesine. Punen e Ajnshtajnit e konsideroj nje tendence zgjidhese te problemeve te fizikes, por te paafta per te zgjidhur problemet e unitetit te materies, problem praktikisht i pazgjidhshem akoma, por qe eshte vene ne dukje nga Stephen W. Hawkingu, sipas te cilit:
“Meqënëse matematikanët me të vërtetë nuk mund të manipulojnë numrat infinitë, kjo do të thotë se teoria e përgjithshme e relativitetit (mbi të cilën mbështeten zgjidhjet e Friedmann-it) parashikon se në gjithësi ka një pikë ku teoria vetë shëmbet. Një pikë e tillë është një “singularitet” (pikë e posaçme)” (Stephen W.Hawking: “Një histori e shkurtër e kohës”, f46.).
Konstatimi i britanikut eshte i vlefshem per te vene ne dukje pamundesine e shpjegimit te fenomeneve natyrore ne pafundesine e tyre me ane te teorise ajnshtajniane. Une e quaj perfundimtare dhe te pamundur zbulimin e unitetit te Materies me metodikat ekzistuese qe sundojne mendimin filozofik e fizik boteror per shkak te dy gabimeve teper te vjetra te mendimit filozofik helen (kete gje e kam vene ne dukje ne artikujt mbi raportin kohor – hapsinor dhe “Triumfi arberor i Kastriotit”, per kete shih ne adresat albanovaonline.com, logoreci.com, www.hotig.info). Por kjo nuk me pengon te pranoj nje pike te percaktuar rigorozisht nga ligjet e pafundme te Natyres ku fillon dhe zanafilla e ishullit tone Lendor.
Pikerisht ne kete pike duhet te filloje analiza e fenomeneve te natyres ne menyre qe njeriu ta njohe ate dhe te perfitoje prej saj. Njeriu mund ta filloje analizen e Materies vetem ne nje “pike”, vetem per nje strukture te saj dhe vetem ne nje kohe rigorozisht te caktuar. Ne kete moment kjo “pike”, kjo strukture dhe kjo kohe e humbasin kuptimin e vet pasi nuk mund te perseriten me dhe eshte e pamundur te zbulohen ndonjehere, por njeriu mundet te zbuloje historine e kesaj strukture pas kesaj kohe te filluar vetem ne kete “pike”.
Eshte rene dakort qe veprimi i ndodhur ne kete “pike” para rreth 10 miliard vjetesh tokesor (koha e percaktuar nuk paraqet asnje rendesi ne qofte se nuk zbulohet raporti kohor fushe – lende, pasi procesi thelbesor i Big – Bengut duhet te jete formimi i kuantit energjitik me shumellojshmerine e vet cilesore) te emertohet BIG – BENG (sipas leximit shqip) ku dhe fillon jeten e vet nje forme e struktures se MATERIES e quajtur sot nga ana e njeriut: LENDE. Problemi hapsinor i kesaj pike nuk paraqet interes praktik per shkencen, por duhet pranuar se eshte produkt i nje ligjesie natyrore qe njeriu nuk mund ta njohe kurre. Pikerisht mbi kete lloj strukture te materies kane filluar prej kohesh pikepamjet filozofike te cilat kane pasur vetem karakter empirik. Keshtu per shembell para rreth dy shekujsh Hegeli pat shprehur mendimin e vet, te perkrahur nga materialistet intuitive te shekullit te XIX-te, per procesin thelbesor te lendes, sipas te cileve:
“Hegeli ka vërejtur me plot të drejtë se thelbin e materies (duhet thënë e lëndës, G.H.) e përbëjnë tërheqja dhe dëbimi. Dhe me të vërtetë ne jemi të detyruar gjithnjë më tepër të pranojmë se shpërhapja e materies ka një kufi, përtej të cilit tërheqja shndërrohet në dëbim, dhe se, anasjelltas, dëndësimi i materies së dëbuar ka një kufi përtej të cilit ai bëhet tërheqje”(F. Engelsi, Dialektika e natyrës, f 288).
Nga pikepamja e nje vezhguesi te percipte kjo edhe mund te pranohet, por per nje partizan te raportit kohor-hapsinor ky perfundim eshte jo vetem i dyshimte, por ai mbi te gjitha eshte arbitrar dhe i papranueshem pasi e pranon procesin e perseritjes ne raportin debim – terheqje si nje dukuri te vetme ne dinamiken e materies (ketu fillon kufizimi botekuptimor i materialisteve te shekullit te XIX-te), cka tregon se dialektikes se Hegelit i mungon dicka qe materialistet kohore te tij tentuan ta plotesojne pa ja arritur qellimit final. A nuk tregon kjo se botekuptimi i tyre materialist ishte intuitiv drejt konkretes?
Edhe ne qofte se do ta konsideronim te sakte per momentin pikepamjen e Hegelit (dmth ajo ka vlera per nje formacion te plote kohor dhe vetem per nje forme organizimi hapsinor te Materies) ajo ka nje mangesi ne funksion te levizjes. Ne kete pike duhet shtuar qe levizja drejt momentit te Big – Bengut perbehej nga dy vektore te lidhur me ate qe ndodhte ne brendesi te struktures qe po pergatitej per procesin ne fjale dhe ambientin rrethues. Jane keto dy vektore qe pergatitin se bashku te gjithe procesin e Big – Bengut, i cili ne thelb do te mbese pergjithmone i panjohur per njeriun (njeriu dhe shkenca mund te njohin pasojen e Bing – Bengut, por jo shkakun – ne kete pike ka dy forma levizje te panjohura perjetesisht). Thelbi i Big – Bengut eshte karakteri shkakesor dualist i levizjes para dhe pas tij, sepse duhen perfshire ne formen mekanike te levizjes qofte dhe per shkak te pamundesise se njohjes se nje forme tjeter levizjeje.
Kemi arritur ne piken me kritike te filleses se objektit te shkencave te natyres: pasoja e pare e Big – Bengut eshte fusha apo lenda? Rendesia e ketij percaktimi qendron ne vazhdimin historik te te tashmes se lendes dhe ketu merr prioritet botekuptimi filozofik i problemit. Rendesia e ketij percaktimi duhet konsideruar e madhe pasi mbi perfundimet e tij mund te percaktohet dhe rradha kohore e shfrytezimit te niveleve energjitike, qe ndertojne lenden, nga ana e njeriut pergjate gjithe kohes se ekzistences se vet. Percaktimi i kesaj pasoje mund te behet mbi bazen e komplikacionit hapsinor te gjithseiciles dhe kjo eshte baza praktike e historise se shkencave natyrore. Edhe pse dueti fushe – lende sot perben nje kontinum kohor – hapsinor historikisht ai duhet konsideruar i perbere nga dy vektore te ndryshem kohor – hapsnor (nga ana e tyre keta vektore mund te ndahen ne nje sere vektoresh te tjere kohore – hapsinore dhe kjo gje vazhdon pambarimisht e vogel, drejt infinitit me dallime cilesore te hopeve te tyre), gje e cila nderton metodiken e nevojshme per shpjegimin e fenomenit titullmbajtes.
Raporti Fushe / Lende nga pikepamja hapsinore duhet konsideruar i diferencuar ne planin kohor edhe pse kjo mund te perbeje problem per fizikantet moderne. Ky raport nuk mund te jete as Nje dhe as Konstant cka e ben me te lehte analizen e metejshme. Paraqitja e duetit lende – fushe si nje strukture unike (dmth me nje kontinum kohor-hapsinor te perbashket dhe te vetem) duhet te perbeje abuzim ne fizike pasi, ne fund te fundit, eshte fusha (strukturat e saj) qe ka formuar lenden dhe eshte lenda qe transformohet me ane te fushave (graviteti, elektromanjetizmi, nxehtesia, drita e shume te tjera te ditura e te paditura) nga gjendja e sotme drejt nje gjendja jashtelendore. Problemi deri ketu duhet t’i nenshtrohet levizjes fizike dhe te gjitha proceset e ndodhura ne historine e formimit te lendes dhe te transformimit te metejshem te saj jane pjese e pandare e kesaj forme levizje, qe nga pikepamja kohore duhet te permbledhe shtritshmerine me te madhe ne historine e Lendes. Ne kete pike pikepamjet aktuale jane pak empirike dhe une nuk e di se si vertetohen, por perfaqesuesi me tipik i fizikes moderne ne kapercyellin e mijevjecarit te II-te pat deklaruar se:
“Përderisa eksperimenti nuk e vërtetoi zbërthimin spontan të protonit, mund të llogaritet se jetëgjatësia e përafërt e një protoni duhet të jetë më e madhe se dhjetë mijë miliard miliard miliard vjet” (Stephen W.Hawking: “Një histori e shkurtër e kohës”, f. 75).
Gjeja pozitive ne keto rreshta eshta pranimi i kohes jashtezakonisht te madhe te ekzistences se protonit (njera nga grimcat elementare te atomit) ne raport me lenden e karakterizuar nga levizja kimike. Por kjo pikepamje pranon big – bengun mbas formimit te grimcave elementare dhe me sa kuptoj, sipas ketij autori, te gjitha grimcat elementare (te pakten protoni dhe neutroni) kane qene te formuara perpara Big – Bengut. Kjo nuk ka asnje te keqe, por ne kete rast shperthimi duhet konsideruar shkaku me i afert i formimit te lendes dhe i gjithe procesi i formimit te kuanteve te kete ndodhur perpara big – bengut. Atehere kjo do te conte ne shterpezimin e teorive fizike dhe kufizimin e njohjes se levizjes fizike pas formimit te grimcave elementare. Nga ana tjeter pranimi i kesaj ideje con ne perfundimin se te gjitha grimcat elementare, te pakten protoni dhe neutroni, jane te barabarta midis tyre persa i perket perberjes. Por ka dy ngjarje ne historine aktuale te lendes qe cojne ne mospranimin e kesaj ideje, thelbi i se ciles eshte ndarje e kohe – hapsires se fushes nga ajo e lendes dhe pamundesine e formimit te nje kontinumi lende – fushe te perjetshem, por vetem sipas nje kohe rigorozisht te caktuar. Pranimi i kesaj ideje con ne ndarjen cilesore te fushes nga lenda ne planin strukturor dhe gjitheshka merr fund ketu. Prania e vrimave te zeza, te afta te perthithin fotonet e drites, si dhe pasoja e radioaktivitetit ne disa elemente kimike, bashke me izotopet artificiale te te gjithe elementeve kimike, tregojne se nga pikepamja kohore fushe – lenda mund te formoje perkohesisht nje kontinum kohor – hapsinor te vetem dhe dallimi cilesor midis fushes dhe lendes ka vetem karakter kohor, pasi lenda transformohet ne jo lende nepermjet fushes, permasa hapsinore e se ciles eshte shumeformeshe. Ne fakt teorikisht kohe – hapsira e fushes duhet te ndryshoje nga kohe – hapsira e lendes ne planin kuantik.
Ne kete menyre ekuacioni kohor i formimit te struktures paralendore duhet te kete kaluar neper keto hallka hapsinore: kuanti i energjise → grimce elementare → atom. Ketu duhet konsideruar pika ndarese botekuptimore e procesit ne fjale pasi faktori kohe tregon se kemi njekoheshmeri paralele te ekzistences se gravitetit, fushave elektromagnetike, nxehtesise, fotoneve te drites bashkesia e te cilave tregon se burimi formues fillestar eshte i njejte sipas nje radhe kohore formimi dhe jetese (ne kete rast zbulojme se ka disa permasa kohore te ekzistences se fushave dhe lendes). Mbetet per te percaktuar se kush eshte e para nga ana kohore e sa per te tjerat problemi mbetet i thjeshte sipas ekuacionit kohor – hapsinor. Edhe ne kete drejtim pikepamjet shkencore jane te ndryshme deri te cuditshme; dhe, sipas autorit tone te vjeter:
“Rreth njëqind sekonda mbas bing – bengut, temperatura mund të ketë rënë në një miliard gradë që përbën temperaturën e brëndëshme të yjeve më të nxehtë. Në këtë temperaturë protonet dhe neutronet nuk duhet të kenë më energji të mjaftueshme për t’i shpëtuar tërheqjes së forcës të fuqishme bërthamore dhe mund të kenë filluar të kombinohen me njëri – tjetrin për të prodhuar bërthamat e atomeve të deuturiumit (hidrogjen i rëndë) që përmbajnë një proton dhe një neutron” (Stephen W.Hawking: “Një histori e shkurtër e kohës”, f. 117-118).
Ne menyre te permbledhur autori pranon qe grimcat elementare kane ekzistuar perpara Big – Bengut dhe procesi i perbashkimit te tyre eshte pasoja e shperthimit te madh. Por ne kete rast shkenca duhet te pranoje qe proceset e lidhura me kuantet e drites kane qene ne aktivitet dhe perthithja e fotoneve nga ana e Vrimave te Zeza (edhe keto duhen konsideruar te qena perpara Big – Bengut, gje qe nuk duhet te jete e sakte; na fakt, nga pikepamja filozofike, Vrimat e Zeza duhet te kene lindur bashke me Big – Bengun ne numrin njejes dhe te jene shtuar me kalimin e kohes ne perputhje me procesin e zgjerimit te hapsires lendore) duhet konsideruar nje proces perpara Big – Bengut. Ne vazhdim kjo do te thote qe kontinumi kohor – hapsinor i fotoneve mos te kene asnje lidhje me gravitetit dhe detyrimisht ato nuk mund te jetojne ne nje hapsire te vetme dhe kohe paralele. Sipas kesaj pikepamje, dmth ekzistenca e grimcave elementare perpara Big – Bengut, mbetet e panjohur natyra e energjise se fushave, sidomos e drites dhe ketu fillon kontradiksioni teorik midis saj dhe gravitetit. Pranimi i Big – Bengut pas krijimit te grimcave elementare ndan levizjen fizike nga levizja kimike ne menyre absolute, por dhe hap rrugen per te pranuar nje parabig-beng si shkaktarin e fillimlevizjes fizike nga levizja mekanike perderisa grimcat elementare paraqesin aktivitete te domosdoshem te lidhur me disa forma energjie. Pra problemi futet ne hullite e mendimit filozofik perpara se te tentohet te zgjidhet sipas formulimeve ekzistuese. Pranimi i teorise sipas Stephen Hawkingut krijon nje ndarje te formave te levizjes dhe perjashtimin e levizjes mekanike dhe fizike ne ndikimin e dialektikes se elementeve kimike. E thene me fjale te tjera fizikanti modern nuk e pranon unitetit e materies sipas bashkeekzistences se pese formave te levizjes dhe varesise te ndersjellte te tyre. Gjeja me e rendesishme ne kete faze te analizes eshte pranimi i unitetit te dy formave te para te levizjes ne planin kohor. Pyetja shtrohet: kur fillon levizja fizike (me levizje fizike une kuptoj marredheniet midis grimcave elementare) ne raport me Big – Bengun, para apo pas tij, kur vete ky i fundit duhet konsideruar forme e levizjes mekanike?
Ndersa duke u nisur nga e sotmja konstatojme se perderisa elektroni ka nje spin, atehere procesi i rrotullimit te tij dhe perberja e elektronit jane te lidhura me nje force dhe levizje fillestare; pune eshte te percaktohet ne kjo force dhe kjo levizje jane zbatuar pas Big – Bengut apo para tij. Fakti qe gjitheshka ne kozmos rrotullohet me con ne perfundimin se proceset ne brendesi te elektronit kane ndodhur per shkak te big – bengut dhe jo perpara tij. Energjia e cliruar nga lenda, pergjate gjithe dinamikes se saj dhe e shprehur me ane te gravitetit eshte pasoje e Big – Bengut, por jo e vetme dhe ketu fillon ndarja e pikepamje mbi nje dicka teper te larget, teper te thjeshte dhe teper fillestare per fillimin e ishullit tone lendor. Gjendja e materies ne formen e fushes duhet konsideruar forma paraardhese e lendes dhe kjo mund te percaktohet duke pare pjesmarresit ne procesin e debimit (kjo eshte analoge me largimin e galaktikave drejt periferise se ishullit tone lendor dhe thithjen e fotoneve te drites nga ana e vrimave te zeza).
I gjithe ky debat me vetveten me con ne perfundimin se perberja kuantike e grimcave elementare e perjashton barazine hapsinore te tyre jo vetem midis elementeve kimike, por dhe brenda nje atomi te vetem. Brendesia e protonit eshte e ndryshme nga ajo e neutronit dhe elektonit. A do te jete me rendesi apo thjeshte konstatuese kjo hipoteze them se nuk ka rendesi, por filozofi nuk pranon ne asnje rrethane barazine: ajo nuk ekziston ne menyre absolute. Grimcat elementare duhen konsideruar relativisht te barabarta brenda llojit dhe brenda nje niveli energjitik te caktuar (me nivel energjitik kuptoj shtresat e orbitave te levizjes se elektroneve rreth berthames se atomit dhe raportin hapsinor te protonit apo neutronit kundrejt qendres se berthames) dhe te gjitha keto duhet ta kene burimin pas Big – Bengut, i cili duhet konsideruar si shkaktari i fillim levizjes fizike; jashte Big – Bengut nuk duhet te kemi levizje fizike, por njje gje krejtesisht dhe absolutisht te panjohur ne drejtim te mundesise. Pasoja e pare e Big – Bengut, jashte zhvillimit kohor te struktures materiale qe perben ate, duhet te konsiderojme fushat me shumellojshmerine e tyre, te cilat duhet t’i nenshtrohen nje radhe kohore te formimit dhe kjo duhet te perbeje detyren e shkences se fizikes. Radha e formimit duhet te percaktoje dhe shpejtesine e aplikimit te gjithseiciles qe gjithsesi nuk perben nje unitet me shpejtesine e drites. Raporti kohor – hapsinor sygjeron qe shpejtesia e drites duhet te jete me e vogla se shpejtesite e levizjes se fushave te tjera dhe kjo percaktohen nga dy madhesi: nga koha e formimit te gjithseiciles dhe nga niveli energjitik disponues.
Thjeshtimi i problemit ne ekzistencen e duetit ciftues grimce-antigrimce tregon paaftesine e fizikes per te ndjekur mendimin filozofik, i cili nuk e pranon kurrsesi mosekzistencen nen emrin e zeros. Idealisti del triumfues nga qe kerkush nuk e di permasen e absolutes dhe aresyen perse zeroja nuk ekziston ne natyre. Pranimi i kesaj te fundit te con ne perfundimin se ekziston asgjeja dhe gjitheshka fillon me te. Sipas autorit tone te vjeter:
“në teorinë kuantike, grimcat mund të krijohen nga energjia në formën e çifteve grimca/antigrimca. Por kjo menjëherë shtron pyetjen se nga ka ardhur energjia. Përgjigja është se energjia totale e gjithësisë është e barabartë me zero” (Stephen W.Hawking: “Një histori e shkurtër e kohës”, f.129).
Nuk e di a eshte problem perkthimit, por me e sakte do te ishte te pranohej qe energjia disponuese e lendes vjen nga nje pozicion i materies qe nuk disponon energji te tipit kuantik. Por te pranosh se energjia totale e gjithesise eshte zero do te thote te pranosh nje krijues imagjinar, pastaj nuk duhet te jete e sakte pikepamja kuantike e krijimit te grimcave elementare nga energjia e cifteve grimca/antigrimca. Kjo e fundit eshte pranuar pasi gjitheshka eshte thjeshtuar para Big – Bengut vetem ne kete krijim gje qe perseri nuk duhet te jete kaq e thjeshte sa paraqitet. Pikepamja e fizikantit ne kete rast nuk duhet konsideruar jo vetem materialiste, por as progresive. Po te pranohet kjo do te vije puna qe do te mohohet dialektika e elementeve kimike dhe te paraqitet levizja kimike me e thjeshte se levizja fizike.
Problemi qendron ne pranimi dhe te shtrirjes hapsinore e kohore te fushave ne raport me lenden, por te cilat gjera une nuk kam hasur ndonje perkufizim konkret. A vjen kjo nga mungesat e mia apo ky eshte pozicioni i fizikantit te sotem nuk di te them por raporti kohor – hapsinor sygjeron se koha e formimit te fushave eshte shume-shume here me e madh se e grimcave elementare te lendes dhe duhet te kete pasur nje kohe teper te madhe ku hapsira pas Big – Bengut te karakterizohej vetem nga fushat me zhvillim veprim i cili coi ne formimin e grimcave elementare. Duhet te kete pasur dhe nje koha prap shume te madhe, ne raport me lenden e organizuar ne atome, ku hapsira e ishullit tone lendor karakterizohej nga fushe – grimca elementare ku keto te fundit ndodheshin ne nje faze zhvillimi pas te ciles krijohen kushtet per lidhjen e tyre, problem qe lidhet me dialektiken e elementeve kimike. Teorikisht problemi kohor i formimit te elementeve kimike me sa kuptoj ka ndjekur nje rruge imagjinare te pambeshtetur ne asnje metodike dhe ai eshte perdorur nga paaftesia e argumentimit te problemit ne fjale. Nga ana tjeter nuk eshte marre parasysh asnje dukuri fizike, psh radioaktiviteti, te lidhur me dinamiken kohore te elementeve kimike dhe eshte ky fakt qe e shemb te gjithe teorine e perdorur deri me sot. Autori yne ka nje pikepamje te veten pa e argumentuar ne asnje pike kur shkruan:
“Vetëm disa orë mbas big – bengut prodhimi i heliumit dhe elementëve të tjerë duhet të ketë ndaluar. Dhe mbas kësaj, për miliona vite që pasuan ose diçka të përafërt gjithësia duhet të ketë vazhduar të zgjerohet, pa ndodhur gjë tjetër për tu shënuar. Së fundi, me rënien e temperaturës në disa mijëra gradë, dhe kur elektronet dhe bërthamat nuk kishin më energji të mjaftueshme për të përballuar tërheqjen elektromagnitike ndërmjet tyre, ata duhet të kenë filluar të kombinohen me njëri – tjetrin për të formuar atomet. Gjithësia në tërësi duhet të ketë vazhduar zgjerimin dhe ftohjen, por në zonat që kanë qënë pak më të dëndura se mesatarja, zgjerimi duhet të jetë ngadalësuar si pasojë e tërheqjes ekstragravitacionale” (Stephen W.Hawking: “Një histori e shkurtër e kohës”, f. 118-119)
Gjeja me e qarte ne keto rreshta eshte tendenca e autorit per ta paraqitur Big – Bengun dukuri shkakesore vetem te lindjes se elementeve kimike duke perjashtuar levizjen fizike te lidhur me grimcat elementare. A eshte botekuptim – a eshte marreveshje – apo eshte ligj nuk di te them, por veprimtarite e mevonshme fizike ne ishullin tone lendor si procese thelbesore te jetes se lendes (kam parasysh driten, graviteten, fushen manjetike, etj) e perjashtojne kete pikepamje te autorit tone me emerues te perbashket kohen. Eshte kjo e fundit qe formon unitetin e materies dhe formon ligjin e papajtueshmerise hapsinore te strukturave te materies kur nuk lidhen nga ana kohore. Koha dhe vetem koha eshte ajo qe argumenton se materia eshte ne unitet dhe cdo gje qe bashkejeton brenda ishullit tone lendor e ka nje zanafille te perbashket nga nje gjendje absolutisht heterogjene te krijuar per shkak te dualitetit shkakesor te lindjes; dhe me kete merr fund paraqitja e situates te formimit te elementeve kimike brenda nje kohe te tille rrufe. Une nuk habitem aspak qe kjo teori ka lindur si rezultat i pafuqise per te shpjeguar menyren e lindjes se grimcave elementare dhe per kete dinamika e lindjes se elementeve kimike paraqitet jashte dialektikes materialiste. Pastaj perse fizikantet nuk paraqesin ekuacionet kohore te dinamikes se fushave duke u nisur nga porcionet kuantike? Ne qofte se do te pranojme ekuacionin kohor: kuanti i energjise → grimce elementare → atom duhet pranuar koha e dinamikes se tij, nga e ka prejardhjen hapsinore dhe shkakun me te afert te filleses. Duke anashkaluar te gjitha pretendimet per kete problem, e konsideroj Big – Bengun si shkaktarin e zanafilles se kuantit energjitik, pertej te cilit fillon dhe mbaron e panjohura per boten e njeriut. E vetmja gje qe mund te shtoj eshte koha jashtezakonisht e madhe qe duhet per formimin e elementit te pare dhe supremacine kohore dhe hapsinore qe kuanti energjitik ka me te gjithe strukturezimet e mevoshme qe cojne ne formimin e Lendes.
Kemi ardhur ne piken me te afert shkakesore te jetes se lendes, e cila perbehet nga elementet kimike duke u bashkeshoqeruar ne kohe me elementet e fushave. Ky duhet konsideruar kushti me i pare i ekzistences se lendes dhe pamundesine e ekzistences jashte duetit fushe – lende. Debatet ne kete pike duhen konsideruar te pavlefshme perderisa ato ekzistojne paralel ne kohe (mbetet per te zbuluar paralelizmin hapsinor dhe ndikimet e ndersjellta te tyre, qe sipas raportit kohor – hapsinor ndjehen vetem ne stadin fundor te jetes se lendes). Perderisa Njerezimi dhe Shkenca nuk dine lidhjen ligjore te Kuantit energjitik me grimcat elementare e kane te pamundur te zbulojne praktiken e formimit te elementeve kimike. Me se shumti mund te jepen konsiderata te karakterit filozofik dhe ndoshta kjo mund te jete fillesa e fizikes se vertete (deri me sot shkenca e fizikes eshte marre me problemet empirike te Lendes duke lene pas dore thelbin e lidhjes se saj me boten njerezore; shfrytezimi i energjise natyrore eshte bera nga e komplikuara drejt me te thjeshtes deri ne fundin e shekullit te XIX-te, vetem ne shekullin e XX-te filloi zbatimi i shfrytezimit te energjise ne menyre ligjore: nga e thjeshta drejt me te komplikuares; – te pakten kjo duket ne shfrytezimin e energjise elektrike).
Problemi sot duhet te shtrohet: si eshte formuar struktura Lendore nga pikepamja kohore dhe si eshte lidhja e ketij formimi me shkakun? Lexuesi duhet te jete i sigurte qe zgjidhjet e deritashme kane qene thjeshte empirike dhe pa asnje domethenie nga ana shkencore. Eshte tentuar te parakalohet padija me nje shpjegim me te komplikuar duke kaluar nga empirizmi lendor ne nje empirizem kuantik dhe te gjithe kete nen logon: kimia kuantike. Gjitheshka lidhet me dialektiken e elementeve kimike dhe shkenctaret e kesaj fushe kerkojne te futen ne thellesite e te panjohurave jashte koncepteve dialektike.
Ndertimi i Lendes nenkuptohet si nje bashkesi e pafundme atomesh ku dallojme perberjen e tij sipas nje strukture, por dhe sipas nje ligjesie rigorozisht te caktuar, te nenshtruar nje kontinumi kohor –hapsinor gje qe mbetet per t’u zbuluar. Cfare ka zbuluar deri me sot shkenca ne kete drejtim? Une konsideroj dy zbulimet ne kete fushe si nje nder gjenialitetet me te medha te shkencave natyrore, per te mos thene te vetmet zbulime gjeniale: 1 – Ligjin periodik te rreshtimit te elementeve kimike me autor Dimitri Ivanovic Mendelejev (1834-1907), megjithese akoma nuk kam lexuar interpretime mbi kete ligj te lidhur me zhvillimin spiral te te gjithe dinamikes se elementeve kimike; dhe 2 – Barazimi i numrit te elektroneve te cdo elementi me numrin e vendit ne Ligjin periodik te elementeve kimike me autor Henri Moselle (1887-1915), megjithese akoma nuk kam hasur nje analize kohore te ketij procesi, vendimtar per ishullin tone lendor. Te dy keto ligje duhet te perbejne bazen ligjore fillestare dhe metodike per studimin e dialektikes se elementeve kimike, dmth strukturen lendore.
Fakti qe energjia e sistemeve yjore eshte e perqendruar ne yje dhe planetet jane anekse mbetet per te studiuar pikerisht keto yje per te bere ndarjen midis filleses dhe vazhdimit te lendes. Aq me teper perforcohet kjo ide kur pranohet qe elementi i pare i ishullit tone lendor eshte hidrogjeni i cili perbehet nga nje elektron dhe ne berthame nje proton duke populluar pergjithesisht te gjitha yjet. Por neper disa yje gjendja e hidrogjenit ndodhet me e komplikuar, pasi berthama e tij ka edhe nje neutron. Atehere a nuk kemi te drejte te pranojme qe dialektika e elementeve kimike kalon nga nje gjendje relativisht homogjene (fushat) ne heterogjene (elementet kimike)? Nga ana tjeter shtrohet pyetja: Si vazhdon procesi? Edhe ne kete drejtim autori yne i vjeter ka dhene nje finicion, por te pa specifikuar ne cilesine e permbajtjes, sipas te cilit:
“Çdo parregullsi në gjithësi thjeshtë duhet të ketë qënë sheshuar nga zgjerimi, ashtu sikurse rrudhat e një balloni sheshohen kur ju e fryni atë. Kështu gjëndja e sotme homogjene dhe uniforme e gjithësisë mund të jetë zhvilluar nga disa gjëndje të ndryshme fillestare, jouniforme” (Stephen W.Hawking: “Një histori e shkurtër e kohës”, f. 128).
Une pretendoj se pikerisht pas ketij uniformiteti dhe homogjeniteti, e cila eshte e vlefshme vetem per fushat, fshihet i gjithe sekreti i ishullit tone lendor sipas parimit: e para eshte me e thjeshta dhe e ka shpejtesine e zhvillimit me te avashten ne raport me vazhdueset qofte te karakterit sasior e qofte cilesor, por pretendimi i fizikantit nuk mund te paraqese kurrsesi thelbin e gjithesise cka do te thote se e thjeshta perben fillesen e procesit dhe shkakun e homogjenitetit te gjithesise. Por e gjitha kjo brenda kuadrit te levizjes fizike. Fizikantet harrojne qe jane pjesa me e thjeshta e intelektit njerezor ne raport me kimistet dhe per kete nuk kane asnje mundesi te depertojne ne te fshehtat qe ndertojne elementet kimike. Eshte kjo aresyeja perse eshte thjeshtuar deri ne kete menyre dialektika e elementeve kimike ne historine e ishullit tone Lendor. Duke marre per baze gjendjen fiziko-kimike te elementeve kimike dhe menyren se si transformohen ato rezulton qe dinamika e formimit te elementeve kimike te jete shume – shume me e komplikuar nga sa paraqitet jo vetem ne raport me grimcat elementare, por dhe me vete atomin.
Tre jane gjendjet fiziko – kimike te elementeve kimike qe e permbysin metodiken perfytyruese te formimit te tyre jo vetem ne raport me te sotmen, por dhe historia e gjithseicilit element eshte tejet me e komplikuar nga sa paraqitet. Keto gjendje jane:
1 – radioaktiviteti + izotopet me radioaktivitet artificial qe shoqeron cdo element kimik.
2 – perberja sasiore e ndryshme e periodave me elemente kimike si dhe elementet e fundit te periodave qe permblidhen ne grupin e gazeve inerte.
3 – mungesa e nje elementi kimik ne Toke ne mesin e tabeles se Mendelejevit (Tekneci, Tc, me nr. 43 ne tabele).
Analiza e ketyre tre gjendjeve eshte e afte te argumentoje qe koha e formimit te elementeve kimike te mos matet dot jo vetem me sekonda apo vite, por dhe 1 apo 2 miliard vjet tokesore te konsiderohen te pamjaftueshem per formimin e tyre sipas pamjes qe kane sot; akoma me tej dialektika materialiste e konsideron sot boten e elementeve kimike ne aktivitet zhvillimi. Jo veterm kaq, por filozofia sygjeron qe dinamika historike e formimit te elementeve kimike te jete shume – shume me e komplikuar nga sa paraqitet dhe fizikanti-filozof abuzon me nivelin e ulet te dijeve ne fushen e filozofise se kimise duke tentuar ta asfiksoje per hir te madheshtise formale te fizikantit. Fizikanti i sotem qendron perpara nderteses se fizikes njesoj si Ptolemeu perpara Kopernikut. Tentativa per te permbysur Ajnshtajnin jashte konteksit progresiv ka krijua nje hendek ndares midis mendimit filozofik fizik dhe atij kimik duke i fshehur njerezimit dialektiken e elementeve kimike. Paraqitja e strukturave elemtare fizike si elemente baze me nje ndertim unik te padepertueshem perben piken me te pare negative ne shkencen e fizikes Une pretendoj qe ketu qendron sekreti i shumellojshmerise se elementeve kimike dhe perberja shume me e komplikuar e grimcave elemtare, te pakten ne dinamiken levizese dhe kombinuese te tyre.
1 – Ai qe e konstaton heterogjenitetin e grimcave elementare ne drejtim te marredhenieve midis tyre eshte radioaktiviteti i elementeve kimike dhe permbajtja e tij tregon se koha e formimit te elementeve kimike eshte e tejzgjatur mbi periudhen e gjysem shtanesimit qe karakterizon elementet kimike me karakteristika rrezatimi (duke filluar nga elementi 84, Po (polonium) deri ne fund te gjithe elementet jane radioaktive, duke perfshire edhe elementet artificiale). Problemi i radioaktivitetit, si bashkeshoqerues i vetive fizike te elementeve kimike, duhet t’i nenshtrohet dy permasave kohore: a) kohes aktuale te veprimit mbi historine e elementeve kimike (periudha e gjysem shtanesimit); b) kohes historike te ketij veprimi. Kjo e fundit duhet te merret me mend nga nje zbulim i Maria Kyrise (per te cilin mori nje cmim Nobel) mbi radioaktivitetin artificial te izotopeve te cdo elementi, zbulim i cili eshte i shterpezuar ne drejtim te pasojave apo shkakut te ekzistences. Ne kete pike duhet vene ne dukje fakti qe njeriu nuk mund te krijoje nje gje qe nuk ekziston ne natyre, cka do te thote se te gjithe elementet kimike e kane pasur dikur nje faze radioaktive te ekzistences se tyre, mbi c’baze ato jane transformuar me cilesi te reja kimike. Dinamika radioaktive e elementeve kimike ne fazen e tyre me te pare duhet te perbeje te fshehten e asaj qe nuk di shkenca per historine e elementeve kimike. Eshte pikerisht radioaktiviteti, si levizje fizike, qe ndikon mbi permbajtjen e elementeve kimike duke percaktuar cilesine e cdo elementi ne tabelen e Mendelejevit. Dhe atje ku radioaktiviteti ekziston procesi fizik nuk ka perfunduar ne drejtim te cilesise se elementeve kimike. Kjo do te thote se numuri i elementeve kimike duhet te kete qene me i madh dhe ishulli yne lendor ka filluar rrugen e perendimit hapsinor perderisa gjysemshtanesimi i elementeve radioaktive kalon nga me e komplikuara drejt te thjeshtes. Dikur procesi duhet te kete qene i kundert dhe elementet kimike nuk duhet te kene qene ne kete pozicion qe jane sot. Proceset dialektike dhe parimet e kontinumit kohor – hapsinor e perjashtojne stanjacionin hapsinor te elementeve kimike. Permbajtja historike e tyre duhet te perfshihet ne tjeter hapesire dhe ndryshimet kimike te ndodhura ne brendesi te ishullit tone lendor, per efekt te ndryshimeve fizike, kane qene shkaku i formimit te komponenteve kimike gje e cila ka rene ne sy te fizikanteve. Autori yne i vjeter konstatonte:
“Sikurse u shpjegua në kapitullin e parë, do të ishte shumë e vështirë të ndërtohej një teori krejtësisht e njëhsuar dhe e vlefshme për çdo gjë në gjithësi. Por në vënd të kësaj ne kemi ecur përpara duke gjetur teori të veçanta që përshkruajnë një varg të kufizuar ngjarjesh duke lënë pas dore pasoja të tjera ose duke bërë përafrime (për shëmbëll kimia, na lejon të llogarisim ndërveprimet midis atomeve pa njohur asgjë nga struktura e brëndëshme e bërthamës së atomit). Në fund të fundit, megjithëatë, shpresohet të gjëndet një teori e plotë, logjike dhe e njëhsuar, që t’i përmbledhë të gjitha këto teori të veçanta si përafrime, teori që nuk ka nevojë të përshtatet për tu përputhur me faktet duke zgjedhur vlerat e disa numurave arbitrarë në teori” . (Stephen W.Hawking: “Një histori e shkurtër e kohës”,f.155)
Por autori yne duke mos e njohur dialektiken nuk ka se si ta pranoje qe dinamika fizike e perberesve te grimcave elementare percakton specifiken e elementeve kimike te nje klase (qe ne tabelen e Mendelejevit ka shtrirje vertikale). Tendenca per te futur permasen kuantike ne kimi pa percaktuar me perpara dinamiken e procesit kuantik con ne formalizmin e shkences dhe ne analizen empirike te procesit te njohjes. Dhe ne kete pozicion po bien me rradhe fizikantet postajnshtajnian. Nuk eshte i mjaftueshem mospranimi i piketave te teorise speciale te relativitetit, duhet gjetur lidhja e proceseve fizike qe ndikojne mbi elementet kimike. Ne qofte se pranojme se: trupi shkurtohet pergjate procesit te levizjes me shpejtesi te madhe, apo pergjate levizjes rritet masa, apo koha rrjedh me ngadale ne trupin qe leviz, duhet gjetur se cfare ndodh me atomet e elementit kimik. Konstatimet teorike ne teorine speciale te relativitetit jane kaq siperfaqesore dhe kaq larg thelbit fizik te atomit sa nuk eshte e veshtire aspak te permbysen (ato jane reflektime te fizikes njutoniane, kur ne realitet ato duhet te perbenin dallime cilesore midis tyre njesoj si raporti midis levizjes mekanike me ate fizike). Analiza shume me e thelle e proceseve radioaktive duhet te coje ne zbulimin e dialektikes se elementeve kimike ku kohe-hapsira e cdo elementi tregon se ai eshte i lidhur me procesin radioaktiv. Te pakten zbulimi i Maria Kyrise, mbi izotopet radioaktive artificiale, duhet te perbeje hallken e trete gjeniale te rruges drejt zbulimit te dialektikes se elementeve kimike. Pasi fare mire mund te ndertohet nje teori mbi bazen e radioaktivitetit si shpjeguesi me i afert i proceseve te formimit te elementeve kimike, si hallka ekzistuese qe lidh fiziken me kimine. Perbashkimi i tre formave te levizjes ne nje element kimik duhet te coje ne argumentin me te afert dhe shkakesor te formimit cilesor te cdo elementi kimik dhe kohen e domosdoshme per formimin e tyre.
2 – perberja sasiore e ndryshme e periodave me elemente kimike si dhe elementet e fundit te te gjithe periodave qe permblidhen ne grupin e gazeve inerte.
Te pakten permbajtja e tabeles se Mendelejevit, ose e Ligjit Periodik te elementeve kimike, tregon se situata fiziko – kimike te jete shume me e komplikuar nga sa paraqitet. Lidhja e numrit rendor ne tabele me sasine e elektroneve te nje atomi duhet te sherbeje si argument se ai qe lidh fiziken me kimine ne planin hapsinor eshte pikerisht elektroni. Keshtu qe kohe-hapsira e elektronit duhet te jete shkaku me i afert i percaktimit te dialektikes se elementeve kimike, por dhe faktin qe midis elektronit dhe protonit, se bashku me neutronin, ekziston nje distance e madhe kohore dhe nje sere proceses fizike te panjohura ku baza duhet te jete bota kuantike. Eshte e palejueshme per fizikantin te parakaloje sasine e elementeve ne nje periode kimike, fillimin alkalin dhe fundin me gaz inert te ketyre periodave, dhe te mos nxjerre prej tyre karakterin spiral te proceseve fizike pergjate dinamikes formuese te elemeteve kimike. Cfare perfaqesojne te gjitha keto ne historine e formimit te elementeve kimike dhe cfare perfitimi duhet te kete njerezimi nga zbulimi i tyre? Ketu fillon dhe mbaron detyra e shkences ne historine e njerezimit, por pikerisht kjo rruge nuk eshte ndjekur prandaj dhe formalizmi dogmatik eshte triumfues deri me sot ne kete fushe.
Statistika sasiore e elementeve kimike neper perioda eshte si me poshte:
Perioda e pare ka dy elemente kimike (H dhe He).
Perioda e dyte ka tete elemente kimike, cka tregon per nje ecuri kohore te ndryshme nga perioda e pare dhe detyrimisht per nje ndikim fizik me te komplikuar.
Perioda e trete ka tete elemente kimike, cka tregon per nje barazi formale kohore ne dinamiken e elementeve kimike te saj ne raport me perioden e dyte.
Perioda e katert ka tetembedhjete elemente kimike, cka tregon, perseri, per nje ecuri kohore te ndryshme nga perioda e trete dhe detyrimisht per nje ndikim fizik me te komplikuar se ajo.
Perioda e peste ka tetembedhjete elemente kimike, cka tregon per nje barazi formale kohore ne dinamiken e elementeve kimike te saj ne raport me perioden e katert.
Perioda e gjashte ka tridhjete e dy elemente kimike, por katermbedhjete elemente jane te grupuar ne te njejten kuti kimike (57, La) me vecori te ndryshme manjetike. Tre elementet e fundit te kesaj periode (84,85,86) cfaqin vetine radioaktive. Nuk ka asnje dyshim qe komplikacioni fizik te jete shume me i nderlikuar se ne periodat paraardhese duke treguar se proceset fizike ne vazhdim sa vine e behen me te komplikuara.
Perioda e shtate duhet te kete tridhjete e dy elemente kimike, ku katermbedhjete elemente jane te grupuara ne te njejten kuti kimike (89, Ac) me vecori te njejta jomanjetike, me perjashtim te uraniumit, por qe te gjithe radioaktive. Ne kete periode komplikacioni fizik duhet konsideruar me i larti dhe perberesit sasiore te saj perfshihen, ne shumicen e vet, ne elementet kimike artificiale.
Fakti qe perioda e pare fillon dhe mbaron me ekzistencen e nje elementi ne formen e gazit duhet te sherbeje si argument qe hidrogjeni bashke me heliumin, si dhe perioda e tyre, perbejne me te thjeshten ne te gjithe sistemin nderlendor (numri i orbitave, i elektroneve, protoneve, neutroneve dhe raporti i te gjitha ketyre me berthamen duhet te perbejne argumentat kryesore te thjeshtesise kimike te ketyre dy elementeve, por dhe parregullsine e ketij dueti ne raport me elemtet e tjere. Dhe kjo duhet te jete pika ku duhet te filloje dialektika e elementeve kimike. I them te gjitha keto per te vene ne dukje qe hidrogjeni dhe heliumi nuk perbejne thelbin e levizjes kimike. Levizja kimike fillon formalisht me keto dy elemente, pasi thelbi i saj fillon me litiumin. Kjo do te thote qe hidrogjeni dhe heliumi fshehin me teper procese fizike te dukshme se elementet e tjere dhe me keto dy elemente kalohet nga forma fizike e levizjes ne ate kimike. Por ketu duhet te fshihet edhe shkaku i kombinimeve te elementeve midis tyre, te pakten te atyre me te pare ne historine e elementeve kimike. I them te gjitha keto per te vene ne dukje rolin e levizjes fizike ne shkakun e formimit edhe te substancave kimike qe perbejne nje shkalle me te larte ne levizjen kimike ne raport me elementet kimike.
E gjithe puna qendron ne analizen hapsinore te formimit te hapsires kimike ne historine e lendes ku asgje nuk duhet konsideruar analoge me nje rruge lineare. Kete te drejte na e jep numuri i elementeve ne cdo periode dhe kjo nuk duhet te perjashtoje ndikimin e levizjes fizike ne formimin cilesor te elementeve kimike nga i pari tek i fundit. Dhe e gjitha kjo duhet te zbulohet me ane te radioaktivitetit meqenese ai merr pjese ne transformimin e elementeve te larte ne te ulet (duhet pare roli i ketij radioaktiviteti me ane te izotopeve artificiale me radioaktivitet meqenese shpejtesia e ndryshimit te kuanteve duhet te jete shume me e vogel se shpejtesia e gjysemshtanesimit brenda kuadrit te levizjes fizike, por qe per kete rast tregojne se izotopet radioaktive artificiale i takojne nje kohe teper te larget qe dikur nuk perbenin nje artifice).
Problemi vazhdon me elementet e fundit te periodave, qe duke qene gaze inerte argumentojne se fundi i cdo periode duhet te perbeje dhe fundin e perkohshem te ndikimit fizik mbi ate kimik, por dhe heterogjenitetin e ketij ndikimi. Cfare vecorie kane elektronet e shtresave te fundit te orbitave qe krijojne kufizim ne aftesine lidhese te gazeve inerte me elemente te tjere? Kemi te bejme me kufizim fizik apo kimik ne kete rast? Pikepyetjet mbi karakteristikat kimike te gazeve inerte duhet te lidhen me ndikimet e domosdoshme te levizjes fizike mbi ate proces, gje qe fsheh shume te panjohura mbi shkencen qe gjithsesi nuk mund te perjashtohen nga dialektika e elementeve kimike.
3 – mungesa e nje elementi kimik ne Toke ne mesin e tabeles se Mendelejevit (Tekneci, Tc, me nr. 43).
Ne fakt pranohet qe elementi Teknec (me numer rendor 43 dhe peshe atomike rreth 98 nj.k.) krijohet ne reaktoret berthamore pergjate reaksioneve bombarduese ne sasi te konsiderueshme duke argumentuar postulatin materialist qe njeriu nuk mund te krijoje ate qe nuk ekziston kurre. Por ne kete pike ka dicka konkrete te cilen astrofizikantet nuk e kane marre parasysh. Problemi shtrohet: ne cfare segmenti te hapsires kozmike cfaqet elementi Teknec: brenda sistemit tone Diellor apo jashte tij, brenda Galaktikes sone apo jashte saj, brenda Metagalaktikes sone apo jashte saj? Zgjidhja e sakte e problemit con ne zbulimin e shkakut perse jane te diferencuara formacionet kozmike ne drejtim te sasise te elementeve kimike dhe ketu do te kete nje sere problemesh te lidhur me mundesine e kombinimeve kimike mbi cbaze do te shikohet dhe propabiliteti i njjeriut ne kozmos. Analiza e dialektikes se elementeve kimike do te coje ne zbulimin se mundesia e ekzistences se njeriut ne hapsirat kozmike perben rastesine ekstreme te organizimit te materies ne pafundesine e mundesive. Dhe mbi kete baze lind ideja qe shkenca e sotme zhvillohet mbi nje taban politik i cili e kanalizon kete zhvillim sipas interesit te saj. Kur ky ndikim ndjehet ne shkencat natyrore duhet te merret me mend ndikimi mbi shkencat shoqerore ku me e pakta rezulton nenshtrimi ndaj interesit individual te korifejve te shkences.
Problemi i mungeses se nje elementi kimik ne Toke ne mesin e vargut te elementeve kimike, te zhvilluar sipas nje rregulli rigorozisht ligjor, tregon se dinamika dialektike e elementeve kimike te jete shume me e komplikuar dhe procesi ne fjale te kete ndodhur jo vetemj pas Big – Bengut, por dhe pas organizimit te sistemeve kozmike te cilet permbajne procese shume me te komplikuara nga sa paraqiten. Kalimi nga metodika e studimit pambarimisht e madhe ne pambarimisht e vogel permban brenda gabimin e mendimit filozofik helen dhe mbi kete baze gabimi shumefishohet duke anashkaluar thelbin e veprimit te levizjes fizike e kimike. Dualiteti shkakesor qe vihet re ne levizjen mekanike, me rritjen e shkalles se organizimit dhe kalimin ne forma me te larta te levizjes e zmadhon edhe me teper permasen e vet keshtu qe detyrimisht dialektika e elementeve kimike te kete shume me teper shkaqe qe pasurojne llojin e elementeve kimike ne funksion te levizjes kimike. Te gjitha keto me cojne ne perfundimin se Koha e formimit te elementeve kimike te jete brenda Kohes pas Big – Bengut, me e shkurter se Koha e formimit te Kuanteve energjitike duke kapur shifra miliarda vjecare vite tokesore.
Analiza sipas ketyre tre gjendjeve te dinamikes se elementeve kimike na jep mundesine te permbledhim te gjithe spektrin e elementeve kimike nga pikepamja kohore dhe te ndertojme historine e formimit te elementeve kimike sipas raportit kohor – hapsinor.
.
. .
Por analiza sipas kesaj forme filozofike na con ne perfundimin qe dinamika e elementeve kimike te jete njekohesisht dhe dinamika e fillimlevizjes kimike cka kerkon nje metodike krejt me vete per kete forme levizjeje, konkluzionet e se ciles duhet te jene ne te njejten brazde me ligjin kohor – hapsinor te unitetit te Materies. Duhet gjetur menyra se si forma fizike e levizjes ndikon mbi Materien duke formuar tipikisht Lenden, thelbi i se ciles eshte levizja kimike.
Fakti qe elementi i pare kimik eshte hidrogjeni dhe pas tij vjen heliumi, pjestar i klases se gazeve inerte, qe perbejne fundin e nje periode kimike (ne kete rast te perbere prej vetem dy elementesh), duhet te sherbeje si argument qe natyra eshte “menduar” shume kur u nis dhe formoi nje levizje te re nen pamjen e levizjes kimike. Hopi i menjehershem duhet te kete ndodhur pikerisht me hidrogjenin dhe duhet te kete ekzistuar nje distance e madhe kohore per te kaluar tek elementi i dyte, heliumi. Procesi ne fjale duhet konsideruar rastesi (normalisht shtimi i neutronit ne berthamen e hidrogjenit duhet te perbeje nje anormalitet dhe “luften” qe grimcat elementare kane bere me vetveten) perpara se te kalonte ne domosdoshmerine kimike dhe kjo duhet te sherbeje per te percaktuar mundesine e ekzistences se qenieve te gjalla ne sisteme te tjera kozmike. Eshte kjo aresyeja perse thelbi i sistemeve kozmike jane yjet dhe jo planetet. Keto te fundit duhen konsideruar krejtesisht te rastit dhe pjesa me e parendesishme energjitike te cdo sistemi yjor; akoma me tej, duhet tentuar per te krijuar nje ndarje hapsinore mbi vendkrijimin e elementeve kimike sipas pyetjes: baza eshte Sistemi i Metagalaktikave, Metagalaktika, Galaktika apo sistemi Yjor. Ja perse eshte e nevojshme te merret per baze mungesa e nje elementi kimik ne Toke dhe ne cfare vendi kozmik gjendet ai. Pa asnje dyshim baza hapsinore e formimit te te gjithe vargut te elementeve kimike nuk eshte e gjithe hapesira kozmike e unifikuar ne nje veprim. Ne qofte se elementi i pare dhe i dyte duhet te perfshijne te gjitha hapsiren pas Big – Bengut (kjo duhet te perbeje kushtin e periodes se pare qe permbledh dualitetin hidrogjen – helium), elementet ne vazhdim duhet te kene ndjekur tjeter rruge dhe ketu fillon diferenca hapsinore e shtrirjes se cdo elementi kimik ne hapsirat kozmike brenda ishullit tone lendor. Por dhe ketu fillon dinamika e diferencuar e vete periodave kimike ne planin kohor dhe hapsinior. Kalimi nga heliumi ne litium duhet te kete qene nje problem i komplikuar i natyres pasi per here te pare krijohet nje element kimik i afte per t’u lidhur kimikisht dhe kjo duhet t’i dedikohet proceseve fizike qe rrethonin heliumin. Por per nje gje shkenca duhet te jete e sigurte: proceset fizike kane kosistuar ne pasurimin e atomit te heliumit me nje elektron dhe e gjithe historia e dukshme e dialektikes se elementeve kimike pikerisht ne kete pike ka ngulmuar. Karakteri dualist e me teper shkakesor i levizjes fizike ka cuar ne ndryshimet e berthamave te heliumit te cilat pas shteses ne orbite te nje elektroni e humbasin karakterin inert te tyre dhe transformohen ne nje element te ri me karakteristika te reja kimike dhe nje strukture te re fizike te atomit. Dmth e padukshmja e dialektikes se elementeve kimike qendron ne berthamen e atomeve perkatese ku shtimi i neutroneve, protoneve dhe i elektroneve neper orbita kushtezojne njera – tjetren, pa vecuar ne kete proces ndryshimesh edhe vete grimcat elementare se bashku me porcionet energjitike qe i ndertojne. Karakteri shkakesor dualist e me teper i levizjes fizike drejt levizjes kimike duhet te perbeje njerin thelb te hapsires kimike.
Me litiumin fillon hapsira kimike sipas nje ligjesie marredheniesh shumeformeshe qe perben dhe thelbin e levizjes kimike. Pa asnje diskutim procesi i formimit te elementeve kimike eshte i lidhur me proceset fizike ne brendesi te grimcave elementare, atomit dhe ne marredheniet midis tyre. Te gjitha keto marredhenie duhet t’i nenshtrohen proceseve ligjore te vecanta dhe te diferencuara ne planin hapsinor qe percaktojne madhesine hapsiniore te vete periodave, fillimin dhe fundin e tyre nga pikepamja specifike, dmth kimike. Ngjashmeria kimike e elementeve fillestare dhe fundore te periodave tregon se proceset fizike ne te gjithe dinamiken ndihmese te formimit te elementeve kimike i nenshtrohen formes spirale te zhvillimit ku spiralja me e larte duket sikur perserit spiralen paraardhese, por ne nje shkalle me te larte (proces i cili ekziston edhe ne boten e njeriut, gje e cila nuk duhet te jete pa domethenie per shkencen). Ndersa mos ngjashmeria e periodave nga pikepamja sasiore dhe kimiko-fizike duhet te sherbeje si argument qe lartesia e shkalleve kalimtare te perbehet nga ligjesi fizike suplementare ku roli i elektroneve duhet te perbeje anen e fshehte te problemit dhe sidomos i elektroneve te shtreses se jashtme, pa perjashtuar shtimin e protonit dhe neutronit ne berthame. Shkenca akoma nuk e ka zbuluar shkakun e shtimit te grimcave elementare ne berthamen e atomit dhe ketu duhet te qendroje e fshehta e dialektikes se elementeve kimike.
Por ne te gjithe kete proces gjigand, pasi behet fjale per te gjithe ishullin tone lendor, ka nje problem qe nuk mund te zgjidhet me intepretime hapsinore dhe fjala behet: cili eshte ai ligj qe i perbashkon permasat e nje elementi kimik ne hapsiren e pafundme kozmike kur ato nuk kane pasur kurre relacion fizik? Cfare lidhje ka midis atomeve te bakrit, per shembull, ne nje planet qe gjendet miliona vjet drite larg Tokes? Zgjidhja e ketij problemi eshte e vlefshme per te gjithe specifikat lendore, pasi ne kete rast do te argumentonte se cfare e krijon “barazine” absolute te perberesve te nje elementi kimik ne hapsiren e pafundme kozmike. Ne te vertet problemi eshte mjaft i thjeshte dhe rrugezgjidhja teorike ka filluar te zbulohet me boten e njjeriut edhe pse shkenca nuk e ka marre kurre parasysh. Fjala behet per KOHEN dhe ketu duket roli vendimtar i Albert Ajnshtajnit me teorine e tij, pikepamjet e te cilit cuan ne zbulimin e rolit te KOHES ne fomimin dhe seleksionimin e elementeve kimike, por qe nuk eshte marre akoma me seriozitet nga shkenca. Megjitheate duhet nenvizuar se njerezimi per here te pare arriti te kuptoje se ecuria e kohes eshte e ndryshme ne struktura materiale te ndryshme dhe gjitheshka e formuluar deri ne ate kohe, ne fushen e shkences, ishte bere gjysmake. Merita e fizikantit gjerman ne kete pike duket mirefilli, por me sa kam kuptuar nuk ka sherbyer akoma per te zbuluar dialektiken e elementeve kimike dhe kjo duhet te perbeje politizim te procesit.
Ne menyre absolute ligjesia dialektike, ne kompleksitetin e vet universal, vetem tek procesi i formimit te elementeve kimike duket ne menyre te paster ku kalimet sasiore cojne ne ndryshime cilesore dhe e gjitha kjo ne ndryshimin numerik te elektroneve ne orbiten e jashtme. E gjithe historia e dinamikes se elementeve kimike i nenshtrohet ketij procesi, datelindja e te cilit fillon me hidrogjenin. Interesant duhet te jete fakti i ndikimit mbi hapsiren kimike te nje elektroni dhe pse pikerisht ne shtresen e jashtme. Perse numri e elektroneve neper orbita eshte i fiksuar i barabarte me numrin e elemente te asaj periode? Cile eshte lidhja midis shtresave te brendeshme te orbitave te atomit me kete dialektike? Perse eshte i paracaktuar numuri e elektroneve ne shtresen e jashtme ku dhe ndodh ndryshimi i vetive kimike? Ja pra qe ndryshimet cilesore i nenshtrohen nje ligjesie rigoreze dhe kjo duhet t’i dedikohet ekuilibrit fizik te atomit. Nuk eshte i mjaftueshem shtimi i numrit te elektronit ne shtesen e jashtme, por duhet shtuar dhe nje proton ne berthamen e atomit qe te arrihet ekuilibri i demosdoshem fizik dhe vetem pasketaj mund te kemi realizimin e vetive kimike. Fakti qe cdo elektron dhe proton i shtuar ne berthamen e atomit i korespondon dhe nje neutron duhet te tregoje qe ligjesia dialektike e shtimit te elementeve kimike ne vargun e organizimit kimik te lendes te rezultoje shume – shume me i komplikuar nga sa paraqitet. Aq me teper kur shkenca nuk ka ja haberin perberesve te grimcave elementare ne planin zhvillues historik te gjithseicilit duke argumentuar qe procesi i kalimeve fizike ne kimike te jete nje proces i sterzgjatur nga ana kohore me komplikacione hapsinore ende te panjohura. Shume – shume shkenca duke ecur ne gjurmat e dialektikes materialiste mund te ndertoje metodiken e nevojshme te studimit te menyres se formimit te proceseve kimike, gje kjo je vetem e parealizuar, por dhe perfytyrimet per keto probleme te jene tejet larg proceseve historike te priteshme. E sotmja kimike e permbys te gjithe ndertesen teorike te ngritur mbi bazen e sekondave te kohes.
Jo vetem kaq, por problemi i fillimlevizjes kimike permban edhe disa komplikacione te tjera fizike qe percaktojne komponimet kimike. Cila eshte ajo force fizike qe i detyron atomet e elementeve kimike te perbashkohen midis tyre? Vetem rastesia mekaniko-fizike e merr persiper kete proces? Apo ekziston nje nivel i caktuar fizik i zhvillimit te atomeve drejt perbashkimit te tyre kur ato i takojne cilesive te ndryshme? Duhet te ekzistoje nje proces gjigand kohor me komplikacione hapsinore te tjera nga ato qe njeh shkenca, qe con ne krijimin e trupave kozmike dhe qe permblidhet ne levizjen kimike. Ekzistenca e nje brezi asteroidesh midis Marsit dhe Jupiterit ne Sistemin tone Diellor duhet te sherbeje si argument qe zhvillimet kimike ne ishullin tone Lendor zhvillohen sipas nje rruge heterogjene tej mases se diferencuar dhe cdo gje qe ndodh nen pamjen e nje barazie hapsinore duhet t’i dedikohet koheve paralele te ekzistences dhe me kete duhet te marre fund tendenca per t’i paraqitur fenomenet natyrore te lidhur me nje pike fillestare.
Perbashkimi i pikepamjeve mbi dialektiken e elementeve kimike dhe te atyre mbi formimin e komponenteve kimike con ne kerkesen per te percaktuar raportin kohor te formimit te gjithseicilit. Fakti qe elementet radioaktive kane sot nje periudhe gjysemzberthimi eshte i mjaftueshem per te argumentuar se dinamika e formimit te elementeve kimike eshte paralelizuar me formimit e komponimeve kimike pa mbaruar i gjithe procesi i formimit te elementeve kimike, gje qe duhet te kete vlera per komponimet me te thjeshta, psh uji. Kjo do te thote qe mosha absolute e ujit ne natyre te jete shume e madhe, gati e barabarte me moshen e elementeve mesatare te tabeles se Mendelejevit. Rastesite fiziko – kimike qe duhet te kene shoqeruar kete proces percaktojne mundesine e ekzistences se ujit ne cdo sistem yjor kozmik, ku ne parim ekzistenca absolute e ujit nuk duhet mohuar (eshte tjeter pune me proceset fizike qe kane shoqeruar kete proces; kam parasysh forcen e gravitetit, ekzistencen e atmosferes dhe llojin e saj, duke e penguar apo favorizuar pranine e metejshme te ujit pas formit). Megjitheate duhet pranuar qe proceset fiziko – kimike duhet t’i nenshtrohen nje ligjesie unifikuese ne te gjithe ishullin tone lendor sipas nje radhe kohore, ku konceptet dialektike duhet te dalin triumfuese. Keshtu qe nuk duhet te jete e veshtire, me kalimin e shekujve, te zbulohet dialektika e elementeve kimike ne hapesiren kozmike brenda ishullit tone Lendor. Mungesa e nje elementi kimik ne nje formacion kozmik duhet te sherbeje si argument mbi ekzistencen e paradoksit te kohes edhe ne fushen e fizikes, gje e cila ne boten njerezore eshte nje fenomen i zakonshem.
Perfundime
Ne te vertete zbulimi i dialektikes se elementeve kimike do te thote te zbulosh historine e hapsires kimike, sipas nje forme te organizimit te materies qe fillon me levizjen mekanike (Big – Bengu) dhe vazhdon me levizjen fizike (formimi i grimave elementare). Por kjo gje duhet konsideruar me vlera te medha pasi do te ndihmonte ne krijimin metodik te studimit te historise se Njerezimit dhe ketu qendron domosdoshmeria e percaktimit te dialektikes se elementeve kimike. Parimet dhe metodikat e perdorura ne zbulimin e te fshehtave te levizjes fizike dhe kimike duhen konsideruar te afta per te zbuluar te fshehtat qe shoqerojne Historine e Njerezimit dhe eshte kjo aresyeja perse Materia eshte ne unitet absolut dhe pikerisht ky unitet eshte i afte te nxjerre perfundimet e nevojshme nga analiza e dialektikes se elementeve kimike.
Perberesit e hapsires kimike duhet te disponojne energji te diferencuara ne planin kimik dhe fizik jo vetem ne saje te kohelindjes te cdo elementi, por dhe rruges te cdo periode. Perputhja qe elementet kimike kane sipas klasave duhet te tregojne se rruga e formimit te periodave eshte “perseritur” ne nje shkalle me te larte. Ekzistenca e nje piramide ne kete rast duhet te argumentoje se gjitheshka fillon ne nje pike elementare te lidhur me fiziken. Kjo duhet te jete domethenia e elementit hidrogjen ne historine e elementeve kimike. Por nga ana tjeter kjo tregon se, nga pikepamja kimike, kjo nuk mund te perseritet me kurre.
Perberesit e hapsires kimike duhet te tregojne se baza e formimit te tyre i nenshtrohen rastesise se levizjes mekanike dhe fizike mbi cbaze kane lindur llojet e substancave kimike. Numuri i tyre duhet te jete i kufizuar nga shkaku rastesor i levizjes mekanike, fenomen i cili hasen edhe tek bimet. Shkenca e gjeologjise eshte ajo qe merr persiper shpjegimin e formimit te formacioneve gjeologjike qe nenkupton strukturat natyrore te hapsires kimike, por qe ka anashkaluar ligjesite fizike duke mos arritur shkallen e shkences ekzakte ne kete menyre. Aresyeja e ketij pozicioni te gjeologjise eshte pikerisht pamjaftueshmeria teorike e percaktimit te shkakut dhe dinamikes se formimit te elementeve kimike dhe kombinimeve te tyre cka do te hapte horizonte te reja per shkencen.
Por perberesit e hapsires kimike duhen konsideruar paraardhesit e botes biologjike duke u nisur nga nje stad organiko – kimik dhe kjo duhet te perbeje shkallen me te pare te zanafilles se botes bimore. Levizja kimike eshte bartesja e dy formave paraardhese te levizjes, por dhe shkaktarja direkte e dy formave pasardhese te saj. Percaktimi i dialektikes se elementeve kimike perben domosdoshnmerine teorike me te pare per te kaluar tek analiza e dy formave te tjera te levizjes qe e permbajne ne brendesi te vet edhe kete forme te levizjes.
Tirane 18.05.2012